abbígu , agt, nm: abbrigu,
aprecu,
apricu 1,
aprigu 1,
oprigu Definizione
nau de logu, chi est apartau, tretu o cosa (ala de orroca, muru) chi podet badrare, inue no dhue tocat cosa chi istrobbat (bentu, abba, sole) e po no dha pigare faet a si pònnere e istare méngius; cosa po ammontu e fintzes arremédiu a calecunu male / èssi a s'aprigu de is àterus = dipèndhere in totu de is àteros, in s'abbisóngiu
Sinonimi e contrari
bàrigu,
crancosu,
solianu
/
amparu,
cuguzura,
médiu
Frasi
benidiche chin nois e làssala a s'abbigu de sas monteras sa laghinza girella ◊ dhi fait aprigu una mata ◊ s'apricu sou est unu concale
2.
dàemi calchi abbigu! ◊ isetendhe a sanare ndhe at de aju, su póveru, a s'abbigu de sa suposta! ◊ si de Deu bos mancant sos abbigos, pagu balet sa fortza de su mundhu
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
abri
Inglese
shelter
Spagnolo
amparo,
abrigo
Italiano
ridòsso,
riparo
Tedesco
Schutz.
acobiài, acobilàre , vrb: acoilae,
acoilare,
acoliai,
acoliare,
acubilare,
acugliai,
acuilai,
acuilare,
acuvilare,
aculiai,
aculiare,
cubilare Definizione
fàere fúrriu, torrare a cuile, a su crocadórgiu, andhare a crocare, fintzes pònnere in su crocadórgiu; istare o pònnere in calecunu logu, aintru, asuta, po si aprigare o cuare; istare in asséliu, firmu, su si apaghiare
Sinonimi e contrari
acoiletare,
acojai,
acuae,
apatai,
apogiai,
assebiai,
impudhilare
| ctr.
bocare,
essire,
pesare
Frasi
iscurtabas sos puzones su sero acubilandhe (P.Mura)◊ furriadorzu de istrias, acoilas bobborrotis e tirpias (L.Loi)◊ sas rúndhines sunt aculiadas in su filu ◊ is pillonedhus fiant acobiaus ◊ su pilloni innòi si acúliat a pausai
2.
furiat pruendu e po no m'isciundi mi seu aculiau ◊ no ia postu menti a babbu a m'aculiai in domu sua is dis de cussa strasura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se coucher,
s'abriter
Inglese
to return to the fold to go back to sleep to shelter
Spagnolo
cubilar,
cobijar
Italiano
rientrare nell'ovile,
ritirarsi a dormire,
ripararsi
Tedesco
in den Stall zurückkehren,
schlafengehen,
sich unterstellen.
acóbiu , nm: acóliu,
acuju,
acúilu,
acúliu Definizione
crocadórgiu de pudhas e de àteros animales (mescamente arestes), logu inue faet a istare arretiraos, in pàusu
Sinonimi e contrari
acoiladórgiu,
corcadorju
/
prudhaxu
/
acotu,
imbaru
Frasi
tocat chi dhi agateus un'acóliu, po crocai ◊ intraus a cust'acúliu e ndi pigaus otu pudhas ◊ is cuatru buchemelis andant a s'acúliu de is pudhas ◊ sos puzones agataiant acúliu in su niu
2.
in sa paghe agatiamos acúliu siguru ◊ candu at fatu cuss'alluvioni, sa genti, a chini at pótziu, at circau acóbiu in logu seguru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
abri
Inglese
shelter
Spagnolo
refugio,
vivienda
Italiano
rifùgio
Tedesco
Unterkunft.
acollócu , nm Definizione
logu inue si pònnere o istare po allogiare
Sinonimi e contrari
acollozu
Frasi
che intrant a sa nave e luego chircant acollocu ◊ tue mi as dadu un'acollocu canno mi as agatadu crocadu foras!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
abri
Inglese
shelter
Spagnolo
amparo
Italiano
ricóvero
Tedesco
Unterkunft.
acóstiu , nm: acostu 1 Definizione
su acostire; logu inue si pònnere a bívere, domo po istare
Sinonimi e contrari
acóbiu,
acotu,
alabinna,
domo
Frasi
picapedreris e mastros de muru tribàgliant pro fàghere acóstios pro sa zente ◊ malesas e rualzos, tanas e furrighesos e conchedhas, acóstios, reparos intendhiant tremendhe su rembumbu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
abri
Inglese
shelter
Spagnolo
refugio,
vivienda
Italiano
rifùgio
Tedesco
Unterkunft.
afrungiulàre , vrb rfl Definizione
su si aprigare in calecunu logu o apartare
Sinonimi e contrari
incheremire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'abriter
Inglese
to shelter
Spagnolo
refugiarse
Italiano
ricoverarsi
Tedesco
sich flüchten.
aggrundhàre , vrb Definizione
su si pònnere asuta de ccn. cosa candho est proendho
Sinonimi e contrari
abbigare 1,
apaltare,
apigai,
apogiai,
arrundhare,
crancare,
frànghere
Frasi
narat sa zente chi su chercu est dannosu in die de temporale de s'aggrundhare suta de s'àrvure, puite giamat su raju ◊ narant sos betzos mannos chi est malu de s'aggrundhare suta de sa figu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'abriter
Inglese
to shelter
Spagnolo
refugiarse,
ampararse
Italiano
ripararsi
Tedesco
sich schützen.
alabínna , nf: alapinna,
lapinna Definizione
css. cosa po fàere de aprigu, furriare su bentu; muru de pedra o de sida chi si faet ananti de su barracu po furriare su bentu / fàghere alabinna a unu, a una cosa
Sinonimi e contrari
acóstiu,
paramuru
Frasi
tiu Antiogu cun ojos de braja intrat in s'alabinna a petus chíbberu ◊ su pastore iscampiabat sa conca dae s'alapinna e ghetabat duas boches
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
abri
Inglese
shelter
Spagnolo
amparo,
abrigo
Italiano
riparo
Tedesco
Schutz.
allavrànzu , nm Definizione
logu ue faet a si aprigare, a si apartare po calecunu apretu, médiu po calecuna dificurtade
Sinonimi e contrari
abbigu,
aggrunnu,
aprigadórgiu
Frasi
sa badhe de Pedru Piu fit allavranzu pro bamas e bandhidos ◊ su chi podimos lis amus a dare, a fizos nostros: allavranzu e acunnortu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
abri
Inglese
shelter
Spagnolo
resguardo,
abrigo
Italiano
ridòsso,
riparo
Tedesco
Schutz.
ammamizàre , vrb: ammammizare Definizione
nau de animales e de gente, andhare, acortzire a sa mama, cricare sa mama po amparu; istare o èssere atacaos meda a sa mama
Sinonimi e contrari
ammammaritzare
Frasi
cussos crabitos si sunt ammamizados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se réfugier dans les bras de sa mère
Inglese
to shelter by one's own mother
Spagnolo
enmadrarse
Italiano
rifugiarsi prèsso la madre,
èssere mólto attaccato alla madre
Tedesco
sehr an der Mutter hängen.
apaltàre , vrb: apartai,
apartare,
partare Definizione
pònnere a una parte; su si giare o pònnere a una parte, su si cuare po sa giustítzia o àteru / a. unu pensamentu = bogaresiche un'idea dae conca
Sinonimi e contrari
abbandhare,
coigiare
/
abbuare,
aclisare,
acuae,
ammagare,
apatai,
frànghere,
impertusare,
intanae,
intupai,
intuvedhare,
istichire,
istugiai
Frasi
medas si sunt apartados e ti ant negadu provinas unu lughinzu! ◊ ahi cantu atesu mi seu apartau de bosu, Sennori! ◊ propongu de apartai dónnia perígulu de pecai ◊ no istes annuzada pro mi èssere pagu tempus apartadu ◊ ipèrradi una canna e tzoca, si sos iltrunellos si podent apaltare! ◊ cun signalis de tristesa sa Crésia apartat is fielis de is allirghias de su mundu
2.
si est apartadu ca lu sunt chirchendhe sos carabbineris ◊ s'amante a ue si est apartada?
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
mettre de côté,
se réfugier
Inglese
to put aside,
to shelter
Spagnolo
apartar,
refugiarse
Italiano
méttere da parte,
accantonare,
rifugiarsi
Tedesco
beiseitelegen,
sich flüchten.
bàrigu , agt, nm Definizione
si narat de unu logu frantu, aprigu, in pinna de calecuna cosa (muru, monte, àteru), ue no dhue tocat bentu o àteru
Sinonimi e contrari
abbigu,
apogiosu,
crancosu
| ctr.
bentosu
Modi di dire
csn:
logu b. = frantu, chi no bi tocat bentu; avb: a dies bàrigas = no donzi die, a dies
Frasi
in cue bi daet bàrigu su bentu ◊ faghet a bàrigu e pro cussu no si podet bídere de inoghe
2.
pònedi a bàrigu a bentu! ◊ custu triballu l'amus fatu a dies bàrigas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
abri
Inglese
shelter
Spagnolo
cobijo,
abrigo
Italiano
ridòsso
Tedesco
dicht.
cotulàre , vrb Definizione
pònnere in mesu a cotza, po fàere istrobbu; intrare a s'acotu, a logu de aprigu, inue istare
Sinonimi e contrari
infrichiri,
infruncuai,
intraudhare,
intraudhulare,
intraugliare,
intremèsiri
/
atzutzonare,
aposentae
Frasi
si fit cotulada in domo de cudhu aposta pro che li furare sa cosa
2.
sa porrociana de don Chicu penseit bene de si cotulare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'entremettre,
se réfugier
Inglese
to interfere,
to take shelter
Spagnolo
entrometerse,
refugiarse
Italiano
introméttersi,
rifugiarsi,
ricoverarsi
Tedesco
sich einmischen,
sich retten.
cuérru , nm Definizione
su cuerrare, su si cuerrare o pònnere ammontu, logu apartau o de aprigu, cosa chi cuerrat o po cuerrare
Sinonimi e contrari
cuberru*,
cuguzu
/
apozu
Frasi
chin copertas de lana pro cuerru mi ndhe tia importare de s'ierru! ◊ no pensat chi s'ijerru torrat e det àere bisonzu de cuerru pro si ammantare ◊ sa domo chi teniat po cuerru faiat piedade
2.
sas puntas de Ollolai sunt su cuerru de sos murones ◊ sos puzonedhos in mesu de su nie chircant in debbadas unu cuerru ◊ cust'àrbure manna in tempus de fritu est unu cuerru ◊ teniant in cuerru pira, nughe e nintzola ◊ bisos de lughe costoidos in cuerros profundhos de su coro
Traduzioni
Francese
abri
Inglese
shelter
Spagnolo
amparo,
reparo,
cobijo?
Italiano
riparo
Tedesco
Schutz.
culvénu , nm: cruvenu,
cuvrenu Definizione
totu su chi si faet a manera de no tènnere male o dannu (o fintzes po no ndhe fàere), o cosa (bestimentu) po no tènnere male; logu apartau inue pòdere istare in aprigu, cuau
Sinonimi e contrari
regualdu
Frasi
no bi as un'istàntzia chi la potas mantènnere in culvenu: cussa ratatúglia ti est boltulendhe sa domo! ◊ as fatu pensamentos de tènnere in culvenu ◊ una cundenna est unu cruvenu mannu pro su malu fàghere ◊ in notes de bidhia su cuvrenu fit tropu lezeri
2.
su leperedhu est in su culvenu cun su coro bolaola, tantendhe a díligu a díligu sa carena dolimazosa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
garde,
abri
Inglese
case,
shelter
Spagnolo
custodia,
amparo
Italiano
custòdia,
riparo
Tedesco
Aufsicht,
Unterschlupf.
mediàgu , nm: ammeriagu,
meliagru,
meraju,
mereacru,
meriacru,
meriaghe,
meriagru,
meriagu,
meriaju,
meriarzu,
meriaxu,
miliacru,
miriàciu,
miriacru,
miriagu,
moliagru Definizione
s'umbra de mesudie, logu e umbra (mescamente de matas mannas) inue su bestiàmene passat is oras de sole prus forte, in istade / fàghere meriaghe = meriare in s'umbra
Sinonimi e contrari
camadroxu,
meriadórgiu,
umbraghe
Frasi
sos masones sunt acuilados in su meraju ◊ sa domo fit unu meraju finas a sero ◊ a oras de sole forte, in istiu, su bestiàmine istat in su meliagru ◊ custos sunt masones fatendhe meriaghe ◊ saludi e bacas in su meriagu, e trigu meda, ma dinai pagu!(A.Mandis)◊ nonnu naraiat "moliagru" e no "meliagru"
Terminologia scientifica
pst
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ombrage
Inglese
nook where the flock tooks shelter from the sun
Spagnolo
sesteadero
Italiano
sito ombróso dóve si ripara il grégge dal sóle
Tedesco
Ort im Schatten,
wo die Schafe Mittagsruhe halten.
recògliere , vrb: arragolli,
regògliere,
regòllere,
regòlliri Definizione
ingòllere sa cosa, mescamente pigandhodha de terra, e pònnere in calecunu logu o istrégiu totu impare; acasagiare gente, arrecire a domo, pigare e chistire una cosa chi giaet àtere; batire, torrare a domo / pps: recortu, regoltu; indic. 1ˆ p. sing. regorzo; cong. 3ˆ p. sing. regolzat
Sinonimi e contrari
acabidae,
acoglire,
acurumai,
arregoglire,
bòdhere,
bodhire,
tòdhere
/
recoire,
recòrdere
| ctr.
fuliai,
lassae
Modi di dire
csn:
regòlliri su partu = atèndhere a sa fémina parturindhe; regòlliri su respiru = torrare àlidu; regòlliri is puntus = tènnere sos puntos de unu triballu téssidu pro no s'iscontzare; (nadu de unu tumore, de fruschedha) regòlliri = martzire
Frasi
l'ant aciapadu rutu in mesu de su ludu: sa zente est curta e ndhe l'ant regortu (P.Masia)◊ s'istadu italianu nachi est de sos prus ricos e no est bonu a regòllere vintimiza Albanesos! ◊ sos carabbineris li ant postu sos ferros, a su mortore, e che l'ant regortu
2.
donzi sero regolliat cun d-una imbreaghera niedha ◊ fit regortu a bidha pagu tempus dae sa Líbbia ◊ sos mortos che los ant recortos a bidha ◊ m'importat chi custa terra nostra nos regolzat totus
Traduzioni
Francese
ramasser,
retirer
Inglese
to pick up,
to gather,
to shelter,
to withdraw
Spagnolo
recoger
Italiano
raccògliere,
ritirare
Tedesco
sammeln,
aufnehmen,
abholen.