ladhagiòne, ladhajòne, ladhajòni , nm: ladharione, ladharone, ladherone Definizione ladamíngiu a orrugu grussu e tostau chi is animales (mescamente lanosos) portant pèndhe pèndhe apicigau a sa lana, a su pilu; ladharione funt puru a logos is birillas chi faet su crecu (bonas fintzes po giogare) Sinonimi e contrari àdhara, cadhajoni, dhàdhara, gradhajone, ghiritoni / cdh. tzacadhoni Frasi est tundhendhe lana e ladharione! Etimo srd. Traduzioni Francese éclaboussure Inglese dung Spagnolo sirle pegado a la lana Italiano pillàcchera Tedesco Kotfleck.

lía , prn: lilla 1 Definizione li + la, bi + la: si dha (lia dao, lia pedo) Sinonimi e contrari Frasi aiat provau deretu a bíere si che lia fachiat a brinchiare ◊ apustis de s'interru aiat tentau de lia picare sa pitzinna ◊ fit coment'e chi che l'essèrepo furandhe sa tanca, non comporandhelia! ◊ in ciaru lilla canto e no a fura, no lasso sa cantone chene posta!◊ aconcalia, toca! Traduzioni Francese la-lui Inglese it to him (her) Spagnolo se la Italiano gliéla Tedesco ihn (sie, es), ihm (ihr, ihnen).

mangiànu , nm, nf, avb: manzana, manzanu, megnanu, mengianu, menzanu, mignanu, mingianu Definizione sa primu parte de una die, de s'abbréschia fintzes a mesudie; nau a solu, s'incràs mengianu, su mengianu apustis de sa die presente / min. manzanedhu, mangianedhu (e fintzes mengianedhedhu)= a primu manzanu, a manzanu ancora chito (ma, segundhu comente si narat, fintzas manzanu malu); su manzanu balet fintzas cussu manzanu; s'incràs m. = su mengianu de sa die apustis de una calesiògiat die Sinonimi e contrari | ctr. deice, sero Frasi su mengianu sa mama ndhe pesat is piciochedhos dea su letu po dhos mandhare a iscola ◊ dogni megnanu tiatia faet s'acostada a crésia ◊ su mengianu est de s'arbescidórgiu a mesudí ◊ oe est una manzana bella ◊ si ndh'est pesadu a manzanedhu ◊ su maridu su manzanu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ su mignanu sa pipia pesat acoitu e annat a iscola ◊ intendhia sas vacas muliendhe, brincaiant sos bijos su mangianu…◊ su mingianu apustis is massàgias faiant is cocois e sa pintandàina ◊ s'incràs manzanu mi ndhe so pesadu chito 2. bae e corcadiche ca manzanu depes pesare chito! ◊ si no ti poto sighire oe ti apo a sighire manzanu ◊ a cheret pònnere sa posta chi manzanu peso piús chitzo de vostè?! 3. manzanedhu su chi at fatu, oe, cun cussu bentu!…◊ cuss'ómini passat dónnia mengianedhedhu ananti de domu mia Terminologia scientifica sdi Etimo ltn. *maneanus Traduzioni Francese matin, demain matin Inglese morning Spagnolo mañana, mañana por la mañana Italiano mattina, mattino, domattina Tedesco Morgen, morgen.

manigiàda , nf: manizada Definizione su manigiare; sa móvia de sa manu po fàere calecuna cosa, fintzes chentza dha fàere de abberu Sinonimi e contrari ammiada, ingestu, mesurada, movitada, tramesada Frasi ti ses che colora ischirchinadu ebbi'ebbia pro sa manizada de duas "capas" e duas "tizetas" 2. si li fato sa manizada, cussu cane si che fuit ◊ ti bastet sa manizada! ◊ sa gente fut totu a manigiadas e a boghes po su piciochedhu a cuadhu ca fut binchendho Etimo srd. Traduzioni Francese signe, geste de la main Inglese wave (of the hand) Spagnolo ademán, seña con la mano Italiano cénno della mano Tedesco Handzeichen.

medràre , vrb Definizione mediare in is maneras de fàere, in su cumportamentu, callai a cerbedhu, imparare a èssere méngius Sinonimi e contrari afrenai, arregulai, insabiai, medrire, moderai Etimo spn. medrar Traduzioni Francese s'assagir, revenir à la raison Inglese to recover one's wits Spagnolo sentar la cabeza Italiano rinsavire Tedesco wieder vernünftig werden.

mendigài , vrb: mindhigàre, mindigai, minnicare Definizione pedire sa lemúsina, fàere su pedidore; torrare, o èssere, a míndhigu Sinonimi e contrari lemusinai, pedie, pedulianare, mischinzare / abasciai, amenguai, immenguare, miminare, torrae / arrunzinare | ctr. donai, giare / errichire Frasi a unu mindhigu no li mancat it'e mindhigare ◊ cussos no si abbarrant a mannos a minnicare pasturas e mànnicos dae palas de sos àteros 2. est mindigada sa sustàntzia chi lompit a is fròngias Traduzioni Francese mendier, être en difficultés financières, vivre dans la gêne Inglese to beg, to be in shortage Spagnolo mendigar, vivir en la estrechez Italiano mendicare, èssere in ristrettézze Tedesco betteln, in beschränkten Verhältnissen leben, abgebrannt sein.

mischinzàre , vrb Definizione èssere o istare in mischinzia, a mindhighiu, in su pagu a tropu, in su bisóngiu, àere bisóngiu / m. de… = àere bisonzu de… Sinonimi e contrari arrunzinare Etimo srd. Traduzioni Francese avoir de la pénurie Inglese to be in shortage Spagnolo vivir en la estrechez Italiano avére penùria Tedesco mangeln, in beschränkten Verhältnissen leben, abgebrannt sein.

naríciu, narícre, narícru , nm Definizione nau prus che àteru pl., càrigas o pinnas de su nasu, is duos istampos cun su modhímene chi dhos format Sinonimi e contrari càrica, nare, nàstula 1, nasu Frasi at picau sa tutedha bruta e mi l'at irbentulata suta de sas naricres ◊ bi at una naricre destra e una naricre mànchina ◊ s'at postu tebbacu in cada nariga Terminologia scientifica crn Etimo ltn. *naric(u)lus Traduzioni Francese naseau Inglese nostril (of horse) Spagnolo aleta de la nariz Italiano frògia Tedesco Nasenloch, Nüster.

nàstula 1, nàstule , nf Definizione càriga, donniunu de is duos istampos de su nasu cun su modhímene chi dhos format (si narat prus che àteru pl.) Sinonimi e contrari acúgia, cadrata, càrica, nare, naríciu, pinna 2 Frasi nísidi su mucu, cantu chi ses faedhendhe a nàstulas tupadas! ◊ nuscos de alchimissa intrendhe in nàstules mi faghiant lagrimare Terminologia scientifica crn Etimo ltn. *nasitare Traduzioni Francese naseau Inglese nostril (of horse) Spagnolo aleta de la nariz Italiano frògia Tedesco Nüster.

níbbaru , nm: níbberu, níbburu, níparu, níperu Definizione tzinníbiri veru, genia de linna chi faet a mata fintzes manna, a fogighedhas piticas e puntudas: faet unu frutu a birilla, a pículas, chi narant arrulloni, bòdhero Sinonimi e contrari chiníberu, cinnéberu, gheníperu*, trubénneru / cdh, níbbanu, ttrs. níbbaru Frasi osselvat su crabitu arrustidu, ruju, in s'ispidu de níbberu Terminologia scientifica mtm, Juniperus oxycedrus Traduzioni Francese cade Inglese juniper Spagnolo enebro de la miera Italiano ginépro rósso Tedesco Zederwacholder.

Nostrasennòra, Nostrasignòra , nf Definizione nostra segnora: sa mama de Cristos, cunsiderada mama de is cristianos puru Traduzioni Francese la Vierge Inglese our lady Spagnolo la Virgen Italiano la Madònna Tedesco die Madonna, die Gottesmutter Maria.

odhiólu , nm Definizione sa trota candho est de naschidórgiu, ancora pitica Sinonimi e contrari groli, seju 1, sodhiscu, trotischedha, tzurrita Terminologia scientifica psc Etimo srd. Traduzioni Francese alevin de la truite Inglese fry trout Spagnolo alevín de la trucha Italiano avannòtto della tròta Tedesco junge Forelle.

òros , nm pl: òrus Definizione unu de is sinnos de is cartas de giogare, orrúbiu, a bàtoro puntas / aguantadí a òrus! = zoga bene sos oros!; mataoros = su re de oros Frasi apo fatu lillu e primera e ses puntos de oros Etimo ctl., spn. Traduzioni Francese carreau dans les cartes à jouer Inglese denari (the italian suit card corresponding to diamonds) Spagnolo oros (palo de la baraja) Italiano danari Tedesco Schelle, Karo.

pabagliòne , nm: pabiglione, pabilloni, papaglioni, papallioni, papalloni, papiglione, papillone, parpallione Definizione genia de tendha chi ponent a inghíriu de su letu e fintzes su chi pigant in bàtoro po bogare su Santíssimu in crufessone: su pabiglione est a logos una coberta de lana, ammontu grussu po letu Sinonimi e contrari inghiriabetu, papigione / impàliu, subacélu Frasi fit de cudhos letos cun su pabaglione trabagliadu ◊ apo agatadu a chirriolos tramata cun pabaglione ◊ su batulinu est gioghendhe cun sas frunzas de su pabaglione ◊ asuta de pabilloni a ginefras de òru Maria giumpat su mari 2. bi aimus pabigliones, màntuas e fressadas Etimo ctl., spn. papalló, pabellón Traduzioni Francese rideaux du lit Inglese bed-curtains Spagnolo cortinaje de la cama Italiano cortinàggio del lètto Tedesco Bettvorhang.

paltinàre , vrb: pastinare, pastinzare Definizione prantare una bíngia noa; prantare, pesare matas; semenare; in cobertantza, istare a tropu in d-unu logu, istare che prantaos, arraighinaos / p. fàulas = bogai fogu a ccn., pònniri in giru cosas chi no funt, falsidadis contr'a unu Frasi at pastinadu sa binza a bide americana ◊ in s'oru de sa domo bi at pastinadu unu fundhu de bide 2. sos de sos partidos fuint abbarrados pastinados a custa proposta: aiant nadu ca nono, ca no fuit zustu a che chirrare cussos amigos e cumpanzos 3. apo pastinadu aligalza ◊ apo pastinadu unu fiore cun sas raighinas ◊ melone sedulesu pàltino in mesu ’e rena… ◊ unu padr'e cunventu est paltinendhe olia… 4. si ch'est pastinau in su cilleri e no ghirat prus! Cognomi e Proverbi prb: chie at dinare pastinzat binza in sa codina Etimo ltn. pastinare Traduzioni Francese planter la vigne Inglese to plant a vineyard Spagnolo plantar la viña Italiano impiantare la vigna Tedesco einen Weinberg anlegen.

passionèra , nf Definizione genia de frore chi faet a cannàile longu e bogat unu frore asulu o sambíngiu Frasi sa passionera est ingespiada de su asulu de su celu Terminologia scientifica fr, passiflora coerulea Etimo ctl. passionera Traduzioni Francese fleur de la passion Inglese passionflower Spagnolo flor de la pasión Italiano passiflòra, fiór di passióne Tedesco himmelblaue Passionsblume.

peronòspera , nf: pronòspera Definizione genia de mufa e maladia de erbas e matedu (famada sa chi atacat a sa bide) Terminologia scientifica atn, mld, Plasmopara viticola Traduzioni Francese péronospora Inglese downy mildew Spagnolo mildiu de la vid Italiano peronòspora Tedesco Peronospora.

píchiu , nm Definizione sonu o cropu, tzochedhu a sa genna po si giare a intèndhere pedindho de intrare a una domo, o de apèrrere; fintzes genia de tocu de campana: po tocare sa missa bàscia si fadiat a p. (din, din, din); in cobertantza, pistighíngiu, pentzamentu Sinonimi e contrari tzocu / arraolu, pensamentu Frasi in su portali, totu tremi tremi aferrat s'anella e donat unu pichiedhu ◊ lah, cussu est su píchiu de su posteri! ◊ ti apu connotu a su píchiu 3. custa borta giutzo unu bellu píchiu in conca! Traduzioni Francese action de frapper à la porte Inglese knock Spagnolo golpe dado al llamar a la puerta Italiano bussata Tedesco Anklopfen.

piòto, piótu , avb: piutu 2 Definizione a p., piotu piotu = manera de andhare mautu mautu, abbellu abbellu de no si giare a intèndhere e ne a bíere: a bortas dhu narant fintzes coment'e agt. Sinonimi e contrari abbellabbellu, cucutinu, piotibioti, pitoubitou Frasi giaja ndi fiat bénnia piotu piotu a s'aposentu po no nd'iscidai su prus pitichedhu ◊ camminandhe a zassos, a piotu a piotu pro no dare carchi istrampada, arrivo a su coile ◊ poto andhare a piutu a piutu 2. nci fiant essius de sa domixedha citius citius, a passu piotu (R.Spissu) Traduzioni Francese en tapinois Inglese squatting Spagnolo a la chita callando, sigiloso Italiano quatto Tedesco ganz sacht, leise.

pititéri , agt Definizione nau de ccn., chi cricat is pititos, chi punnat a papare is cosas prus saborias Sinonimi e contrari allicantzadu, assorjoladu, pipiteri, pititarzu Frasi fit azicu crétiu e pititeri e no manicabat mai de su chi manicabant sos àteros Etimo srd. Traduzioni Francese qui aime la cuisine soignée Inglese tasteful (eater) Spagnolo gourmet, exigente en la comida Italiano ricercato nel mangiare Tedesco gewählt essen.

«« Cerca di nuovo