Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

ladhagiòne, ladhajòne, ladhajòni , nm: ladharione, ladharone, ladherone Definitzione ladamíngiu a orrugu grussu e tostau chi is animales (mescamente lanosos) portant pèndhe pèndhe apicigau a sa lana, a su pilu; ladharione funt puru a logos is birillas chi faet su crecu (bonas fintzes po giogare) Sinònimos e contràrios àdhara, cadhajoni, dhàdhara, gradhajone, ghiritoni / cdh. tzacadhoni Frases est tundhendhe lana e ladharione! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu éclaboussure Ingresu dung Ispagnolu sirle pegado a la lana Italianu pillàcchera Tedescu Kotfleck.

lía , prn: lilla 1 Definitzione li + la, bi + la: si dha (lia dao, lia pedo) Sinònimos e contràrios Frases aiat provau deretu a bíere si che lia fachiat a brinchiare ◊ apustis de s'interru aiat tentau de lia picare sa pitzinna ◊ fit coment'e chi che l'essèrepo furandhe sa tanca, non comporandhelia! ◊ in ciaru lilla canto e no a fura, no lasso sa cantone chene posta!◊ aconcalia, toca! Tradutziones Frantzesu la-lui Ingresu it to him (her) Ispagnolu se la Italianu gliéla Tedescu ihn (sie, es), ihm (ihr, ihnen).

mangiànu , nm, nf, avb: manzana, manzanu, megnanu, mengianu, menzanu, mignanu, mingianu Definitzione sa primu parte de una die, de s'abbréschia fintzes a mesudie; nau a solu, s'incràs mengianu, su mengianu apustis de sa die presente / min. manzanedhu, mangianedhu (e fintzes mengianedhedhu)= a primu manzanu, a manzanu ancora chito (ma, segundhu comente si narat, fintzas manzanu malu); su manzanu balet fintzas cussu manzanu; s'incràs m. = su mengianu de sa die apustis de una calesiògiat die Sinònimos e contràrios | ctr. deice, sero Frases su mengianu sa mama ndhe pesat is piciochedhos dea su letu po dhos mandhare a iscola ◊ dogni megnanu tiatia faet s'acostada a crésia ◊ su mengianu est de s'arbescidórgiu a mesudí ◊ oe est una manzana bella ◊ si ndh'est pesadu a manzanedhu ◊ su maridu su manzanu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ su mignanu sa pipia pesat acoitu e annat a iscola ◊ intendhia sas vacas muliendhe, brincaiant sos bijos su mangianu…◊ su mingianu apustis is massàgias faiant is cocois e sa pintandàina ◊ s'incràs manzanu mi ndhe so pesadu chito 2. bae e corcadiche ca manzanu depes pesare chito! ◊ si no ti poto sighire oe ti apo a sighire manzanu ◊ a cheret pònnere sa posta chi manzanu peso piús chitzo de vostè?! 3. manzanedhu su chi at fatu, oe, cun cussu bentu!…◊ cuss'ómini passat dónnia mengianedhedhu ananti de domu mia Terminologia iscientìfica sdi Ètimu ltn. *maneanus Tradutziones Frantzesu matin, demain matin Ingresu morning Ispagnolu mañana, mañana por la mañana Italianu mattina, mattino, domattina Tedescu Morgen, morgen.

manigiàda , nf: manizada Definitzione su manigiare; sa móvia de sa manu po fàere calecuna cosa, fintzes chentza dha fàere de abberu Sinònimos e contràrios ammiada, ingestu, mesurada, movitada, tramesada Frases ti ses che colora ischirchinadu ebbi'ebbia pro sa manizada de duas "capas" e duas "tizetas" 2. si li fato sa manizada, cussu cane si che fuit ◊ ti bastet sa manizada! ◊ sa gente fut totu a manigiadas e a boghes po su piciochedhu a cuadhu ca fut binchendho Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu signe, geste de la main Ingresu wave (of the hand) Ispagnolu ademán, seña con la mano Italianu cénno della mano Tedescu Handzeichen.

medràre , vrb Definitzione mediare in is maneras de fàere, in su cumportamentu, callai a cerbedhu, imparare a èssere méngius Sinònimos e contràrios afrenai, arregulai, insabiai, medrire, moderai Ètimu spn. medrar Tradutziones Frantzesu s'assagir, revenir à la raison Ingresu to recover one's wits Ispagnolu sentar la cabeza Italianu rinsavire Tedescu wieder vernünftig werden.

mendigài , vrb: mindhigàre, mindigai, minnicare Definitzione pedire sa lemúsina, fàere su pedidore; torrare, o èssere, a míndhigu Sinònimos e contràrios lemusinai, pedie, pedulianare, mischinzare / abasciai, amenguai, immenguare, miminare, torrae / arrunzinare | ctr. donai, giare / errichire Frases a unu mindhigu no li mancat it'e mindhigare ◊ cussos no si abbarrant a mannos a minnicare pasturas e mànnicos dae palas de sos àteros 2. est mindigada sa sustàntzia chi lompit a is fròngias Tradutziones Frantzesu mendier, être en difficultés financières, vivre dans la gêne Ingresu to beg, to be in shortage Ispagnolu mendigar, vivir en la estrechez Italianu mendicare, èssere in ristrettézze Tedescu betteln, in beschränkten Verhältnissen leben, abgebrannt sein.

mischinzàre , vrb Definitzione èssere o istare in mischinzia, a mindhighiu, in su pagu a tropu, in su bisóngiu, àere bisóngiu / m. de… = àere bisonzu de… Sinònimos e contràrios arrunzinare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu avoir de la pénurie Ingresu to be in shortage Ispagnolu vivir en la estrechez Italianu avére penùria Tedescu mangeln, in beschränkten Verhältnissen leben, abgebrannt sein.

naríciu, narícre, narícru , nm Definitzione nau prus che àteru pl., càrigas o pinnas de su nasu, is duos istampos cun su modhímene chi dhos format Sinònimos e contràrios càrica, nare, nàstula 1, nasu Frases at picau sa tutedha bruta e mi l'at irbentulata suta de sas naricres ◊ bi at una naricre destra e una naricre mànchina ◊ s'at postu tebbacu in cada nariga Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. *naric(u)lus Tradutziones Frantzesu naseau Ingresu nostril (of horse) Ispagnolu aleta de la nariz Italianu frògia Tedescu Nasenloch, Nüster.

nàstula 1, nàstule , nf Definitzione càriga, donniunu de is duos istampos de su nasu cun su modhímene chi dhos format (si narat prus che àteru pl.) Sinònimos e contràrios acúgia, cadrata, càrica, nare, naríciu, pinna 2 Frases nísidi su mucu, cantu chi ses faedhendhe a nàstulas tupadas! ◊ nuscos de alchimissa intrendhe in nàstules mi faghiant lagrimare Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. *nasitare Tradutziones Frantzesu naseau Ingresu nostril (of horse) Ispagnolu aleta de la nariz Italianu frògia Tedescu Nüster.

níbbaru , nm: níbberu, níbburu, níparu, níperu Definitzione tzinníbiri veru, genia de linna chi faet a mata fintzes manna, a fogighedhas piticas e puntudas: faet unu frutu a birilla, a pículas, chi narant arrulloni, bòdhero Sinònimos e contràrios chiníberu, cinnéberu, gheníperu*, trubénneru / cdh, níbbanu, ttrs. níbbaru Frases osselvat su crabitu arrustidu, ruju, in s'ispidu de níbberu Terminologia iscientìfica mtm, Juniperus oxycedrus Tradutziones Frantzesu cade Ingresu juniper Ispagnolu enebro de la miera Italianu ginépro rósso Tedescu Zederwacholder.

Nostrasennòra, Nostrasignòra , nf Definitzione nostra segnora: sa mama de Cristos, cunsiderada mama de is cristianos puru Tradutziones Frantzesu la Vierge Ingresu our lady Ispagnolu la Virgen Italianu la Madònna Tedescu die Madonna, die Gottesmutter Maria.

odhiólu , nm Definitzione sa trota candho est de naschidórgiu, ancora pitica Sinònimos e contràrios groli, seju 1, sodhiscu, trotischedha, tzurrita Terminologia iscientìfica psc Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu alevin de la truite Ingresu fry trout Ispagnolu alevín de la trucha Italianu avannòtto della tròta Tedescu junge Forelle.

òros , nm pl: òrus Definitzione unu de is sinnos de is cartas de giogare, orrúbiu, a bàtoro puntas / aguantadí a òrus! = zoga bene sos oros!; mataoros = su re de oros Frases apo fatu lillu e primera e ses puntos de oros Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu carreau dans les cartes à jouer Ingresu denari (the italian suit card corresponding to diamonds) Ispagnolu oros (palo de la baraja) Italianu danari Tedescu Schelle, Karo.

pabagliòne , nm: pabiglione, pabilloni, papaglioni, papallioni, papalloni, papiglione, papillone, parpallione Definitzione genia de tendha chi ponent a inghíriu de su letu e fintzes su chi pigant in bàtoro po bogare su Santíssimu in crufessone: su pabiglione est a logos una coberta de lana, ammontu grussu po letu Sinònimos e contràrios inghiriabetu, papigione / impàliu, subacélu Frases fit de cudhos letos cun su pabaglione trabagliadu ◊ apo agatadu a chirriolos tramata cun pabaglione ◊ su batulinu est gioghendhe cun sas frunzas de su pabaglione ◊ asuta de pabilloni a ginefras de òru Maria giumpat su mari 2. bi aimus pabigliones, màntuas e fressadas Ètimu ctl., spn. papalló, pabellón Tradutziones Frantzesu rideaux du lit Ingresu bed-curtains Ispagnolu cortinaje de la cama Italianu cortinàggio del lètto Tedescu Bettvorhang.

paltinàre , vrb: pastinare, pastinzare Definitzione prantare una bíngia noa; prantare, pesare matas; semenare; in cobertantza, istare a tropu in d-unu logu, istare che prantaos, arraighinaos / p. fàulas = bogai fogu a ccn., pònniri in giru cosas chi no funt, falsidadis contr'a unu Frases at pastinadu sa binza a bide americana ◊ in s'oru de sa domo bi at pastinadu unu fundhu de bide 2. sos de sos partidos fuint abbarrados pastinados a custa proposta: aiant nadu ca nono, ca no fuit zustu a che chirrare cussos amigos e cumpanzos 3. apo pastinadu aligalza ◊ apo pastinadu unu fiore cun sas raighinas ◊ melone sedulesu pàltino in mesu ’e rena… ◊ unu padr'e cunventu est paltinendhe olia… 4. si ch'est pastinau in su cilleri e no ghirat prus! Sambenados e Provèrbios prb: chie at dinare pastinzat binza in sa codina Ètimu ltn. pastinare Tradutziones Frantzesu planter la vigne Ingresu to plant a vineyard Ispagnolu plantar la viña Italianu impiantare la vigna Tedescu einen Weinberg anlegen.

passionèra , nf Definitzione genia de frore chi faet a cannàile longu e bogat unu frore asulu o sambíngiu Frases sa passionera est ingespiada de su asulu de su celu Terminologia iscientìfica fr, passiflora coerulea Ètimu ctl. passionera Tradutziones Frantzesu fleur de la passion Ingresu passionflower Ispagnolu flor de la pasión Italianu passiflòra, fiór di passióne Tedescu himmelblaue Passionsblume.

peronòspera , nf: pronòspera Definitzione genia de mufa e maladia de erbas e matedu (famada sa chi atacat a sa bide) Terminologia iscientìfica atn, mld, Plasmopara viticola Tradutziones Frantzesu péronospora Ingresu downy mildew Ispagnolu mildiu de la vid Italianu peronòspora Tedescu Peronospora.

píchiu , nm Definitzione sonu o cropu, tzochedhu a sa genna po si giare a intèndhere pedindho de intrare a una domo, o de apèrrere; fintzes genia de tocu de campana: po tocare sa missa bàscia si fadiat a p. (din, din, din); in cobertantza, pistighíngiu, pentzamentu Sinònimos e contràrios tzocu / arraolu, pensamentu Frases in su portali, totu tremi tremi aferrat s'anella e donat unu pichiedhu ◊ lah, cussu est su píchiu de su posteri! ◊ ti apu connotu a su píchiu 3. custa borta giutzo unu bellu píchiu in conca! Tradutziones Frantzesu action de frapper à la porte Ingresu knock Ispagnolu golpe dado al llamar a la puerta Italianu bussata Tedescu Anklopfen.

piòto, piótu , avb: piutu 2 Definitzione a p., piotu piotu = manera de andhare mautu mautu, abbellu abbellu de no si giare a intèndhere e ne a bíere: a bortas dhu narant fintzes coment'e agt. Sinònimos e contràrios abbellabbellu, cucutinu, piotibioti, pitoubitou Frases giaja ndi fiat bénnia piotu piotu a s'aposentu po no nd'iscidai su prus pitichedhu ◊ camminandhe a zassos, a piotu a piotu pro no dare carchi istrampada, arrivo a su coile ◊ poto andhare a piutu a piutu 2. nci fiant essius de sa domixedha citius citius, a passu piotu (R.Spissu) Tradutziones Frantzesu en tapinois Ingresu squatting Ispagnolu a la chita callando, sigiloso Italianu quatto Tedescu ganz sacht, leise.

pititéri , agt Definitzione nau de ccn., chi cricat is pititos, chi punnat a papare is cosas prus saborias Sinònimos e contràrios allicantzadu, assorjoladu, pipiteri, pititarzu Frases fit azicu crétiu e pititeri e no manicabat mai de su chi manicabant sos àteros Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui aime la cuisine soignée Ingresu tasteful (eater) Ispagnolu gourmet, exigente en la comida Italianu ricercato nel mangiare Tedescu gewählt essen.

«« Torra a chircare