ladhagiòne, ladhajòne, ladhajòni , nm: ladharione,
ladharone,
ladherone Definition
ladamíngiu a orrugu grussu e tostau chi is animales (mescamente lanosos) portant pèndhe pèndhe apicigau a sa lana, a su pilu; ladharione funt puru a logos is birillas chi faet su crecu (bonas fintzes po giogare)
Synonyms e antonyms
àdhara,
cadhajoni,
dhàdhara,
gradhajone,
ghiritoni
/
cdh. tzacadhoni
Sentences
est tundhendhe lana e ladharione!
Etymon
srd.
Translations
French
éclaboussure
English
dung
Spanish
sirle pegado a la lana
Italian
pillàcchera
German
Kotfleck.
lía , prn: lilla 1 Definition
li + la, bi + la: si dha (lia dao, lia pedo)
Synonyms e antonyms
Sentences
aiat provau deretu a bíere si che lia fachiat a brinchiare ◊ apustis de s'interru aiat tentau de lia picare sa pitzinna ◊ fit coment'e chi che l'essèrepo furandhe sa tanca, non comporandhelia! ◊ in ciaru lilla canto e no a fura, no lasso sa cantone chene posta!◊ aconcalia, toca!
Translations
French
la-lui
English
it to him (her)
Spanish
se la
Italian
gliéla
German
ihn (sie,
es),
ihm (ihr,
ihnen).
mangiànu , nm, nf, avb: manzana,
manzanu,
megnanu,
mengianu,
menzanu,
mignanu,
mingianu Definition
sa primu parte de una die, de s'abbréschia fintzes a mesudie; nau a solu, s'incràs mengianu, su mengianu apustis de sa die presente / min. manzanedhu, mangianedhu (e fintzes mengianedhedhu)= a primu manzanu, a manzanu ancora chito (ma, segundhu comente si narat, fintzas manzanu malu); su manzanu balet fintzas cussu manzanu; s'incràs m. = su mengianu de sa die apustis de una calesiògiat die
Synonyms e antonyms
| ctr.
deice,
sero
Sentences
su mengianu sa mama ndhe pesat is piciochedhos dea su letu po dhos mandhare a iscola ◊ dogni megnanu tiatia faet s'acostada a crésia ◊ su mengianu est de s'arbescidórgiu a mesudí ◊ oe est una manzana bella ◊ si ndh'est pesadu a manzanedhu ◊ su maridu su manzanu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ su mignanu sa pipia pesat acoitu e annat a iscola ◊ intendhia sas vacas muliendhe, brincaiant sos bijos su mangianu…◊ su mingianu apustis is massàgias faiant is cocois e sa pintandàina ◊ s'incràs manzanu mi ndhe so pesadu chito
2.
bae e corcadiche ca manzanu depes pesare chito! ◊ si no ti poto sighire oe ti apo a sighire manzanu ◊ a cheret pònnere sa posta chi manzanu peso piús chitzo de vostè?!
3.
manzanedhu su chi at fatu, oe, cun cussu bentu!…◊ cuss'ómini passat dónnia mengianedhedhu ananti de domu mia
Scientific Terminology
sdi
Etymon
ltn.
*maneanus
Translations
French
matin,
demain matin
English
morning
Spanish
mañana,
mañana por la mañana
Italian
mattina,
mattino,
domattina
German
Morgen,
morgen.
manigiàda , nf: manizada Definition
su manigiare; sa móvia de sa manu po fàere calecuna cosa, fintzes chentza dha fàere de abberu
Synonyms e antonyms
ammiada,
ingestu,
mesurada,
movitada,
tramesada
Sentences
ti ses che colora ischirchinadu ebbi'ebbia pro sa manizada de duas "capas" e duas "tizetas"
2.
si li fato sa manizada, cussu cane si che fuit ◊ ti bastet sa manizada! ◊ sa gente fut totu a manigiadas e a boghes po su piciochedhu a cuadhu ca fut binchendho
Etymon
srd.
Translations
French
signe,
geste de la main
English
wave (of the hand)
Spanish
ademán,
seña con la mano
Italian
cénno della mano
German
Handzeichen.
medràre , vrb Definition
mediare in is maneras de fàere, in su cumportamentu, callai a cerbedhu, imparare a èssere méngius
Synonyms e antonyms
afrenai,
arregulai,
insabiai,
medrire,
moderai
Etymon
spn.
medrar
Translations
French
s'assagir,
revenir à la raison
English
to recover one's wits
Spanish
sentar la cabeza
Italian
rinsavire
German
wieder vernünftig werden.
mendigài , vrb: mindhigàre,
mindigai,
minnicare Definition
pedire sa lemúsina, fàere su pedidore; torrare, o èssere, a míndhigu
Synonyms e antonyms
lemusinai,
pedie,
pedulianare,
mischinzare
/
abasciai,
amenguai,
immenguare,
miminare,
torrae
/
arrunzinare
| ctr.
donai,
giare
/
errichire
Sentences
a unu mindhigu no li mancat it'e mindhigare ◊ cussos no si abbarrant a mannos a minnicare pasturas e mànnicos dae palas de sos àteros
2.
est mindigada sa sustàntzia chi lompit a is fròngias
Translations
French
mendier,
être en difficultés financières,
vivre dans la gêne
English
to beg,
to be in shortage
Spanish
mendigar,
vivir en la estrechez
Italian
mendicare,
èssere in ristrettézze
German
betteln,
in beschränkten Verhältnissen leben,
abgebrannt sein.
mischinzàre , vrb Definition
èssere o istare in mischinzia, a mindhighiu, in su pagu a tropu, in su bisóngiu, àere bisóngiu / m. de… = àere bisonzu de…
Synonyms e antonyms
arrunzinare
Etymon
srd.
Translations
French
avoir de la pénurie
English
to be in shortage
Spanish
vivir en la estrechez
Italian
avére penùria
German
mangeln,
in beschränkten Verhältnissen leben,
abgebrannt sein.
naríciu, narícre, narícru , nm Definition
nau prus che àteru pl., càrigas o pinnas de su nasu, is duos istampos cun su modhímene chi dhos format
Synonyms e antonyms
càrica,
nare,
nàstula 1,
nasu
Sentences
at picau sa tutedha bruta e mi l'at irbentulata suta de sas naricres ◊ bi at una naricre destra e una naricre mànchina ◊ s'at postu tebbacu in cada nariga
Scientific Terminology
crn
Etymon
ltn.
*naric(u)lus
Translations
French
naseau
English
nostril (of horse)
Spanish
aleta de la nariz
Italian
frògia
German
Nasenloch,
Nüster.
nàstula 1, nàstule , nf Definition
càriga, donniunu de is duos istampos de su nasu cun su modhímene chi dhos format (si narat prus che àteru pl.)
Synonyms e antonyms
acúgia,
cadrata,
càrica,
nare,
naríciu,
pinna 2
Sentences
nísidi su mucu, cantu chi ses faedhendhe a nàstulas tupadas! ◊ nuscos de alchimissa intrendhe in nàstules mi faghiant lagrimare
Scientific Terminology
crn
Etymon
ltn.
*nasitare
Translations
French
naseau
English
nostril (of horse)
Spanish
aleta de la nariz
Italian
frògia
German
Nüster.
níbbaru , nm: níbberu,
níbburu,
níparu,
níperu Definition
tzinníbiri veru, genia de linna chi faet a mata fintzes manna, a fogighedhas piticas e puntudas: faet unu frutu a birilla, a pículas, chi narant arrulloni, bòdhero
Synonyms e antonyms
chiníberu,
cinnéberu,
gheníperu*,
trubénneru
/
cdh,
níbbanu,
ttrs. níbbaru
Sentences
osselvat su crabitu arrustidu, ruju, in s'ispidu de níbberu
Scientific Terminology
mtm, Juniperus oxycedrus
Translations
French
cade
English
juniper
Spanish
enebro de la miera
Italian
ginépro rósso
German
Zederwacholder.
Nostrasennòra, Nostrasignòra , nf Definition
nostra segnora: sa mama de Cristos, cunsiderada mama de is cristianos puru
Translations
French
la Vierge
English
our lady
Spanish
la Virgen
Italian
la Madònna
German
die Madonna,
die Gottesmutter Maria.
odhiólu , nm Definition
sa trota candho est de naschidórgiu, ancora pitica
Synonyms e antonyms
groli,
seju 1,
sodhiscu,
trotischedha,
tzurrita
Scientific Terminology
psc
Etymon
srd.
Translations
French
alevin de la truite
English
fry trout
Spanish
alevín de la trucha
Italian
avannòtto della tròta
German
junge Forelle.
òros , nm pl: òrus Definition
unu de is sinnos de is cartas de giogare, orrúbiu, a bàtoro puntas / aguantadí a òrus! = zoga bene sos oros!; mataoros = su re de oros
Sentences
apo fatu lillu e primera e ses puntos de oros
Etymon
ctl., spn.
Translations
French
carreau dans les cartes à jouer
English
denari (the italian suit card corresponding to diamonds)
Spanish
oros (palo de la baraja)
Italian
danari
German
Schelle,
Karo.
pabagliòne , nm: pabiglione,
pabilloni,
papaglioni,
papallioni,
papalloni,
papiglione,
papillone,
parpallione Definition
genia de tendha chi ponent a inghíriu de su letu e fintzes su chi pigant in bàtoro po bogare su Santíssimu in crufessone: su pabiglione est a logos una coberta de lana, ammontu grussu po letu
Synonyms e antonyms
inghiriabetu,
papigione
/
impàliu,
subacélu
Sentences
fit de cudhos letos cun su pabaglione trabagliadu ◊ apo agatadu a chirriolos tramata cun pabaglione ◊ su batulinu est gioghendhe cun sas frunzas de su pabaglione ◊ asuta de pabilloni a ginefras de òru Maria giumpat su mari
2.
bi aimus pabigliones, màntuas e fressadas
Etymon
ctl., spn.
papalló, pabellón
Translations
French
rideaux du lit
English
bed-curtains
Spanish
cortinaje de la cama
Italian
cortinàggio del lètto
German
Bettvorhang.
paltinàre , vrb: pastinare,
pastinzare Definition
prantare una bíngia noa; prantare, pesare matas; semenare; in cobertantza, istare a tropu in d-unu logu, istare che prantaos, arraighinaos / p. fàulas = bogai fogu a ccn., pònniri in giru cosas chi no funt, falsidadis contr'a unu
Sentences
at pastinadu sa binza a bide americana ◊ in s'oru de sa domo bi at pastinadu unu fundhu de bide
2.
sos de sos partidos fuint abbarrados pastinados a custa proposta: aiant nadu ca nono, ca no fuit zustu a che chirrare cussos amigos e cumpanzos
3.
apo pastinadu aligalza ◊ apo pastinadu unu fiore cun sas raighinas ◊ melone sedulesu pàltino in mesu ’e rena… ◊ unu padr'e cunventu est paltinendhe olia…
4.
si ch'est pastinau in su cilleri e no ghirat prus!
Surnames and Proverbs
prb:
chie at dinare pastinzat binza in sa codina
Etymon
ltn.
pastinare
Translations
French
planter la vigne
English
to plant a vineyard
Spanish
plantar la viña
Italian
impiantare la vigna
German
einen Weinberg anlegen.
passionèra , nf Definition
genia de frore chi faet a cannàile longu e bogat unu frore asulu o sambíngiu
Sentences
sa passionera est ingespiada de su asulu de su celu
Scientific Terminology
fr, passiflora coerulea
Etymon
ctl.
passionera
Translations
French
fleur de la passion
English
passionflower
Spanish
flor de la pasión
Italian
passiflòra,
fiór di passióne
German
himmelblaue Passionsblume.
peronòspera , nf: pronòspera Definition
genia de mufa e maladia de erbas e matedu (famada sa chi atacat a sa bide)
Scientific Terminology
atn, mld, Plasmopara viticola
Translations
French
péronospora
English
downy mildew
Spanish
mildiu de la vid
Italian
peronòspora
German
Peronospora.
píchiu , nm Definition
sonu o cropu, tzochedhu a sa genna po si giare a intèndhere pedindho de intrare a una domo, o de apèrrere; fintzes genia de tocu de campana: po tocare sa missa bàscia si fadiat a p. (din, din, din); in cobertantza, pistighíngiu, pentzamentu
Synonyms e antonyms
tzocu
/
arraolu,
pensamentu
Sentences
in su portali, totu tremi tremi aferrat s'anella e donat unu pichiedhu ◊ lah, cussu est su píchiu de su posteri! ◊ ti apu connotu a su píchiu
3.
custa borta giutzo unu bellu píchiu in conca!
Translations
French
action de frapper à la porte
English
knock
Spanish
golpe dado al llamar a la puerta
Italian
bussata
German
Anklopfen.
piòto, piótu , avb: piutu 2 Definition
a p., piotu piotu = manera de andhare mautu mautu, abbellu abbellu de no si giare a intèndhere e ne a bíere: a bortas dhu narant fintzes coment'e agt.
Synonyms e antonyms
abbellabbellu,
cucutinu,
piotibioti,
pitoubitou
Sentences
giaja ndi fiat bénnia piotu piotu a s'aposentu po no nd'iscidai su prus pitichedhu ◊ camminandhe a zassos, a piotu a piotu pro no dare carchi istrampada, arrivo a su coile ◊ poto andhare a piutu a piutu
2.
nci fiant essius de sa domixedha citius citius, a passu piotu (R.Spissu)
Translations
French
en tapinois
English
squatting
Spanish
a la chita callando,
sigiloso
Italian
quatto
German
ganz sacht,
leise.
pititéri , agt Definition
nau de ccn., chi cricat is pititos, chi punnat a papare is cosas prus saborias
Synonyms e antonyms
allicantzadu,
assorjoladu,
pipiteri,
pititarzu
Sentences
fit azicu crétiu e pititeri e no manicabat mai de su chi manicabant sos àteros
Etymon
srd.
Translations
French
qui aime la cuisine soignée
English
tasteful (eater)
Spanish
gourmet,
exigente en la comida
Italian
ricercato nel mangiare
German
gewählt essen.