Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

sa , art, prn: cià, tza Definition artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene fémina sing. (sa barra, sa corte, sa domu, sa fémina, sa gana, sa lepa, sa mama, sa nue, sa panatera, sa pipia, sa sorri, sa téula), andhat sèmpere bene apostrofau cun númenes chi cumènciant cun vocale (s'ànima, s'arte, s'eréntzia, s'intrada, s'ispina, s'olia, s'ortalíssia, s'umbra): si ponet sèmpere cun númenes upm. (es. sa folla, sa méndhula, sa nuxedha, s'olia, sa musca) e candho inditant su paru, s'arratza, totu sa genia (es. sa craba = totu is crabas, su paru cràbinu, sa fémina = totu is féminas, su paru fémina); che a totu is artículos est pronúmene puru (cun significau de cudha, sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare); cun prep.: a, cun, de, in, pro sa (in srd. no faet mai “articolata”!); su pl. sas, is, as / a/c.: cun númene de parentela inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona-sugetu de sa fràsia (es. Antoni est bénnidu cun sa muzere; sa muzere est essida a cumandhu = cale muzere? cussa de s'ómine chi seus naendho / in sa de... = anch'e ..., a che… (sèmpere gente); sa ’irgonza!… = ita brigúngia! Sentences sa die de sa Sardinna ◊ sa domu de sa mama ◊ o sa tzia!, o sa meri! 2. sa chi mi piaghet mi chírrio ◊ mi pigu sa chi istimu dèu, a mulleri ◊ piga sa chi boles 3. sa pudha mia criat in sa de compare ◊ a sa de su conaju bi andhaiat àtera zente ◊ unu de sos chimbe fradighedhos andheit a sa de babbu e lu pregunteit, ma babbu lu giagareit nèndheli a si ndhe torrare a sa de nois 4. Antoni fit cun sa muzere ◊ su pipiu est cun sa mama Etymon ltn. ipsa Translations French la, celle English the, that Spanish la Italian la, quélla German die, jene.

scerbedhài , vrb: igerbedhare*, sciorbedhai Definition segare, bogare, pistare is crebedhos, sa conca, fintzes in su sensu de bochíere; pigare a conca, a crebedhos, su si pigare pentzamentu mannu o meda po calecuna cosa Synonyms e antonyms ischerbicare, ispistidhai / irmedhighinare Sentences si dh'incòciu, cussu molenti dhu tzucu a puntara de pei, dhu sfiguru, dhu sciorbedhu! 2. custu est trabballu chi sciorbedhat ◊ no s'eus a sciorbedhai mera: si est mascu dhi poneus su nòmini de ajaju Translations French casser la tête English to smash one's head Spanish abrir la cabeza, devanarse los sesos Italian pestare, rómpere la tèsta German schlagen, jdm. den Kopf einschlagen.

scerbigài , vrb: scervigai Definition segare sa mola de su tzugu, fèrrere is crebedhos de asegus (su gatzile) a terra, orrúere de mala manera, andhare male Synonyms e antonyms ischerbicare* Translations French se casser le cou English to break one's neck Spanish romperse la crisma Italian rómpersi il còllo German den Hals brechen.

sciampladúra , nf Definition su sciamplai, illargada o créschia chi si faet a unu bestimentu Synonyms e antonyms illargadura, sciamplamentu / irfodhionadura Etymon srd. Translations French élargissement English widening Spanish ensanchamiento de la ropa Italian slargatura German Verbreiterung.

séru 1 , nm Definition sa parte abbosa de su sàmbene Scientific Terminology crn Translations French sérum sanguin English serum Spanish suero de la sangre Italian sièro del sàngue German Blutserum.

stàngiu , nm: istagnu* Definition elementu chímicu de símbulu Sn, númeru atómicu 50 e pesu atómicu 118,7: genia de metallu de colore craru, biancale, modhe, chi iscàgiat a temperadura bàscia, bonu mescamente po dh'ammesturare cun àteru metallu (es. cun s'arràmene faet su brunzu) o po istangiare àteros metallos ca dhos badrat de si ossidare; in s'arte de sa terràglia, genia de terra bianca de Làconi chi si frigat a s'istrégiu de terra po dh'istangiare Scientific Terminology mtl Translations French étain, engobe English tin, engobe Spanish estaño, esmalte arcilloso con que se reviste la cerámica Italian stagno, ingòbbio German Zinn, Angußfarbe.

tacài 1 , vrb: tacare Definition pònnere taca, imbrutare faendho tacas; nòghere a sa salude Synonyms e antonyms ammaciae, macrare, maculai 1, punciai | ctr. smanciai / aciacai, atzacorare, inciacai, nòcere, tachignare, tunconire Sentences no bortes s'imbustu a s'infache, si no cheres a lu tacare ◊ su sutzu de sa melaeranu tacat e no ndhe andhat prus ◊ e za no tacat, mih, su mústiu!…◊ si no ti pones guantes a tirare erba ti tacat sas manos 2. su bentu fritu no ti at mai tacadu e ne fatu male ◊ su bene sou za est seguru: no siat chi bi lu tachent sos fritos de bennarzu, puru!… Etymon ctl. tacar Translations French tacher, nuire English to stain, to injure Spanish manchar, perjudicar la salud Italian macchiare, chiazzare, nuòcere German beflecken, schaden.

tadaítu , nm Definition sa paga chi si giaet a sa tadàgia Synonyms e antonyms tatajiu, tatalleu Etymon srd. Translations French mois de nourrice English wetnurse wages Spanish sueldo que se da a la nodriza Italian baliàtico German Ammenlohn.

tèndhere , vrb: tèndiri, tènnere 1 Definition istrecare a alladiare sa pasta fintzes a dha fàere de sa grussària giusta e parívile segundhu sa calidade de pane chi si bolet (o fintzes po fàere a macarrones, es. lisòngias); nau de orrobba o fintzes de àteru, pònnere istérria, istirada; rfl. nau de ccn., su si prestare, giare agiudu / pps. téndhiu, tesu; tèndhere sa manu = (a unu) agiudai, donai una manu de agiudu, ma fintzas ponnirisí a fai faina, aprontai su logu po calincun'àteru trabballu; téndhia de manu = manu de agiudu Synonyms e antonyms acannonare, incannonare 1 / atendiai, ispàlghere, istèndhere, istenniare, istèrrere, istirai, stendiai Sentences tendhindhe su pane a cannedhu cheret chi sas manos fetant fortza paris ◊ a tèndhere bi cheret pratighesa, sinono su pane essit a tretos russu e a tretos fine ◊ a tèndhere su pane como est a màchina ◊ tèndiri pillus de pasta 2. intrat a samunare e sa robba l'at totaganta tesa e ispalta ◊ Marta fit in su cortile tendhindhe sos pannos chi aiat sammunadu 3. issu fut sèmpere prontu a si tèndhere po agiudare is àteros 4. unu massau iat pigau un'incone de terrenu e, brexosu, cumènciat a dhue tèndhere sa manu narbonandhodhu Etymon ltn. tendere Translations French abaisser la pâte avec le rouleau English to roll bread Spanish extender la masa Italian spianare la pasta col matterèllo German den Teig mit dem Nudelholz dehnen.

terriólu , nm: (su t. = suterriólu) tirriolu tzirriolu Definition babboi de soli, genia de bobboi niedhu a corros longos totu nodighedhos: ponet sa cria e creschet in sa linna sicada, mescamente de crecu, essit in su beranu, bolat, est longu unos chimbe centímetros; a logos dhu narant a su tzuntzurredhu / trugu de tirriolu = tzugu niedhu, regotu, brutu Synonyms e antonyms broca 1, carrintolu, cincicorru, cincimurru, corriluna, corrimpala, pesabesa, tintirriolu, tzintzurriolu / cdh. tzilimbrinu / alaepedhe, arratapignata, cincidedhu Sentences tirriolu, fala! fala! ◊ bido s'umbra de unu terriolu bolendhe de milli modos e maneras Scientific Terminology crp, anar, cerambyx cerdo Etymon srd. Translations French cérambyx English cerambyx Spanish escarabajo longicornio, capricornio de la encina Italian ceràmbice German Bockkäfer.

trubàre , vrb: trubbare, truvare, turbare, turvare Definition fàere andhare, apretare po andhare (nau pruschetotu po is animales, ma fintzes po gente pigada coment’e animales, chentza arrispetu); portare su bestiàmene de una pastura a s'àtera; fàere essire a pígiu sa fera in cassa, fintzes su pische po piscare, istesiare, fàere istesiare, fintzes solu andhare; prnl. afracai, su si betare cun fortza contra a ccn. a iscúdere, mossigare, atumbare, incorrare o fàere àteru de male; nau in cobertantza de s'ómine, de su mascu, cobèrrere; fintzes nàrrere o atuare una cosa a unu candho no dha faet po su pagu interessamentu Synonyms e antonyms sucai, tzitziare / atramudai / afarcai, agghegiare, assurpire, azachinare, crazugai, tzurricare / zúchere Sentences pastores, truvade sas berveghes! ◊ sos canes si sunt betados a sa tupa pro trubbare sa fera ◊ commo no turbas prus sos pecos dae Costera ◊ trubba s'àinu, fàghelu andhare impresse! ◊ turvaiat sos voes cun d-unu frúschiu chi ischiat isse ◊ su ventàriu aiat sichitu a turvare e a molinare sas framas 2. o luna maca, a ube ses turbandhe?! ◊ trubba a dainanti: bae, no istes ispetendhe! ◊ trubbachelu su bestiàmine, no mi che collat s'olia! 3. si li est trubbadu su trau e si no si fit fatu a bonu a si partare l'aiat mortu! ◊ ajó, ista masedu, cantu ti truvas daghi ti faedho! ◊ si mi est trubbadu a m'iscúdere, ma candho at bidu sa lepa at furriadu! Etymon ltn. turbare Translations French pousser, conduire en avant English to spur, to conduct Spanish aguijonear, ojear la caza Italian stimolare, far andare, condurre avanti German antreiben, anstacheln.

tziníbiri, tziníperu , nm: cinnéberu, tzinnébiri, tzinníbaru, tzinníbberu, tzinníbere, tzinníberu, tzinníbiri, tzinníbiru, tzinníviri, tzinnívuru Definition tzinníbiri ’eru, genia de linna chi faet a mata fintzes manna, a fogighedhas piticas e a bortas puntudas: faet unu frutu a birilla chi narant arrulloni, bòdhero / tzinníbiri burdu, o masedu o fémina = Juniperus phoenicea Synonyms e antonyms chiníberu, gheníperu, níbbaru, subínnuru, tenníperu, trubénneru Sentences is domus funta fatas a duas àcuas, a bigas grussas de tziníbiri, linna chi no tenit mai fini ◊ su tzinnívuru fait fogu bellu ◊ sa mata de tzinníbiri abbruxada no torrat a pillonai, ita dannu! Scientific Terminology mtm, Juniperus oxycedrus Etymon ltn. zyniperus Translations French cade English juniper Spanish enebro de la miera Italian ginépro rósso German Zederwacholder.

tzurríta, tzurrítu , nf, nm Definition min. de tzurra 1, sa trota pitichedha Synonyms e antonyms groli, odhiolu, seju 1, sodhiscu, trotischedha Translations French alevin de la truite English alevin Spanish alevín de la trucha Italian avannòtto della tròta German Forellefischbrut.

zúnta , nf: giunta* Definition is manos postas impare cun is pódhighes bene acostios apare coment'e a fàere una conchedha o cíchera a pigare cosa; sa cosa chi cabet in is manos postas deasi Synonyms e antonyms farrancada Sentences dàemi una zunta de méndhula, de olia, de cariasa ◊ leare sa cosa a zuntas ◊ in sa funtana at bufadu s'abba a zuntas ca no bi aiat isterzu a umprire Translations French creux de mains English double-handful Spanish hueco de la mano, almorzada Italian giumèlla German zwei Handvoll.