sa , art, prn: cià, tza Definizione artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene fémina sing. (sa barra, sa corte, sa domu, sa fémina, sa gana, sa lepa, sa mama, sa nue, sa panatera, sa pipia, sa sorri, sa téula), andhat sèmpere bene apostrofau cun númenes chi cumènciant cun vocale (s'ànima, s'arte, s'eréntzia, s'intrada, s'ispina, s'olia, s'ortalíssia, s'umbra): si ponet sèmpere cun númenes upm. (es. sa folla, sa méndhula, sa nuxedha, s'olia, sa musca) e candho inditant su paru, s'arratza, totu sa genia (es. sa craba = totu is crabas, su paru cràbinu, sa fémina = totu is féminas, su paru fémina); che a totu is artículos est pronúmene puru (cun significau de cudha, sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare); cun prep.: a, cun, de, in, pro sa (in srd. no faet mai “articolata”!); su pl. sas, is, as / a/c.: cun númene de parentela inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona-sugetu de sa fràsia (es. Antoni est bénnidu cun sa muzere; sa muzere est essida a cumandhu = cale muzere? cussa de s'ómine chi seus naendho / in sa de... = anch'e ..., a che… (sèmpere gente); sa ’irgonza!… = ita brigúngia! Frasi sa die de sa Sardinna ◊ sa domu de sa mama ◊ o sa tzia!, o sa meri! 2. sa chi mi piaghet mi chírrio ◊ mi pigu sa chi istimu dèu, a mulleri ◊ piga sa chi boles 3. sa pudha mia criat in sa de compare ◊ a sa de su conaju bi andhaiat àtera zente ◊ unu de sos chimbe fradighedhos andheit a sa de babbu e lu pregunteit, ma babbu lu giagareit nèndheli a si ndhe torrare a sa de nois 4. Antoni fit cun sa muzere ◊ su pipiu est cun sa mama Etimo ltn. ipsa Traduzioni Francese la, celle Inglese the, that Spagnolo la Italiano la, quélla Tedesco die, jene.

scerbedhài , vrb: igerbedhare*, sciorbedhai Definizione segare, bogare, pistare is crebedhos, sa conca, fintzes in su sensu de bochíere; pigare a conca, a crebedhos, su si pigare pentzamentu mannu o meda po calecuna cosa Sinonimi e contrari ischerbicare, ispistidhai / irmedhighinare Frasi si dh'incòciu, cussu molenti dhu tzucu a puntara de pei, dhu sfiguru, dhu sciorbedhu! 2. custu est trabballu chi sciorbedhat ◊ no s'eus a sciorbedhai mera: si est mascu dhi poneus su nòmini de ajaju Traduzioni Francese casser la tête Inglese to smash one's head Spagnolo abrir la cabeza, devanarse los sesos Italiano pestare, rómpere la tèsta Tedesco schlagen, jdm. den Kopf einschlagen.

scerbigài , vrb: scervigai Definizione segare sa mola de su tzugu, fèrrere is crebedhos de asegus (su gatzile) a terra, orrúere de mala manera, andhare male Sinonimi e contrari ischerbicare* Traduzioni Francese se casser le cou Inglese to break one's neck Spagnolo romperse la crisma Italiano rómpersi il còllo Tedesco den Hals brechen.

sciampladúra , nf Definizione su sciamplai, illargada o créschia chi si faet a unu bestimentu Sinonimi e contrari illargadura, sciamplamentu / irfodhionadura Etimo srd. Traduzioni Francese élargissement Inglese widening Spagnolo ensanchamiento de la ropa Italiano slargatura Tedesco Verbreiterung.

séru 1 , nm Definizione sa parte abbosa de su sàmbene Terminologia scientifica crn Traduzioni Francese sérum sanguin Inglese serum Spagnolo suero de la sangre Italiano sièro del sàngue Tedesco Blutserum.

stàngiu , nm: istagnu* Definizione elementu chímicu de símbulu Sn, númeru atómicu 50 e pesu atómicu 118,7: genia de metallu de colore craru, biancale, modhe, chi iscàgiat a temperadura bàscia, bonu mescamente po dh'ammesturare cun àteru metallu (es. cun s'arràmene faet su brunzu) o po istangiare àteros metallos ca dhos badrat de si ossidare; in s'arte de sa terràglia, genia de terra bianca de Làconi chi si frigat a s'istrégiu de terra po dh'istangiare Terminologia scientifica mtl Traduzioni Francese étain, engobe Inglese tin, engobe Spagnolo estaño, esmalte arcilloso con que se reviste la cerámica Italiano stagno, ingòbbio Tedesco Zinn, Angußfarbe.

tacài 1 , vrb: tacare Definizione pònnere taca, imbrutare faendho tacas; nòghere a sa salude Sinonimi e contrari ammaciae, macrare, maculai 1, punciai | ctr. smanciai / aciacai, atzacorare, inciacai, nòcere, tachignare, tunconire Frasi no bortes s'imbustu a s'infache, si no cheres a lu tacare ◊ su sutzu de sa melaeranu tacat e no ndhe andhat prus ◊ e za no tacat, mih, su mústiu!…◊ si no ti pones guantes a tirare erba ti tacat sas manos 2. su bentu fritu no ti at mai tacadu e ne fatu male ◊ su bene sou za est seguru: no siat chi bi lu tachent sos fritos de bennarzu, puru!… Etimo ctl. tacar Traduzioni Francese tacher, nuire Inglese to stain, to injure Spagnolo manchar, perjudicar la salud Italiano macchiare, chiazzare, nuòcere Tedesco beflecken, schaden.

tadaítu , nm Definizione sa paga chi si giaet a sa tadàgia Sinonimi e contrari tatajiu, tatalleu Etimo srd. Traduzioni Francese mois de nourrice Inglese wetnurse wages Spagnolo sueldo que se da a la nodriza Italiano baliàtico Tedesco Ammenlohn.

tèndhere , vrb: tèndiri, tènnere 1 Definizione istrecare a alladiare sa pasta fintzes a dha fàere de sa grussària giusta e parívile segundhu sa calidade de pane chi si bolet (o fintzes po fàere a macarrones, es. lisòngias); nau de orrobba o fintzes de àteru, pònnere istérria, istirada; rfl. nau de ccn., su si prestare, giare agiudu / pps. téndhiu, tesu; tèndhere sa manu = (a unu) agiudai, donai una manu de agiudu, ma fintzas ponnirisí a fai faina, aprontai su logu po calincun'àteru trabballu; téndhia de manu = manu de agiudu Sinonimi e contrari acannonare, incannonare 1 / atendiai, ispàlghere, istèndhere, istenniare, istèrrere, istirai, stendiai Frasi tendhindhe su pane a cannedhu cheret chi sas manos fetant fortza paris ◊ a tèndhere bi cheret pratighesa, sinono su pane essit a tretos russu e a tretos fine ◊ a tèndhere su pane como est a màchina ◊ tèndiri pillus de pasta 2. intrat a samunare e sa robba l'at totaganta tesa e ispalta ◊ Marta fit in su cortile tendhindhe sos pannos chi aiat sammunadu 3. issu fut sèmpere prontu a si tèndhere po agiudare is àteros 4. unu massau iat pigau un'incone de terrenu e, brexosu, cumènciat a dhue tèndhere sa manu narbonandhodhu Etimo ltn. tendere Traduzioni Francese abaisser la pâte avec le rouleau Inglese to roll bread Spagnolo extender la masa Italiano spianare la pasta col matterèllo Tedesco den Teig mit dem Nudelholz dehnen.

terriólu , nm: (su t. = suterriólu) tirriolu tzirriolu Definizione babboi de soli, genia de bobboi niedhu a corros longos totu nodighedhos: ponet sa cria e creschet in sa linna sicada, mescamente de crecu, essit in su beranu, bolat, est longu unos chimbe centímetros; a logos dhu narant a su tzuntzurredhu / trugu de tirriolu = tzugu niedhu, regotu, brutu Sinonimi e contrari broca 1, carrintolu, cincicorru, cincimurru, corriluna, corrimpala, pesabesa, tintirriolu, tzintzurriolu / cdh. tzilimbrinu / alaepedhe, arratapignata, cincidedhu Frasi tirriolu, fala! fala! ◊ bido s'umbra de unu terriolu bolendhe de milli modos e maneras Terminologia scientifica crp, anar, cerambyx cerdo Etimo srd. Traduzioni Francese cérambyx Inglese cerambyx Spagnolo escarabajo longicornio, capricornio de la encina Italiano ceràmbice Tedesco Bockkäfer.

trubàre , vrb: trubbare, truvare, turbare, turvare Definizione fàere andhare, apretare po andhare (nau pruschetotu po is animales, ma fintzes po gente pigada coment’e animales, chentza arrispetu); portare su bestiàmene de una pastura a s'àtera; fàere essire a pígiu sa fera in cassa, fintzes su pische po piscare, istesiare, fàere istesiare, fintzes solu andhare; prnl. afracai, su si betare cun fortza contra a ccn. a iscúdere, mossigare, atumbare, incorrare o fàere àteru de male; nau in cobertantza de s'ómine, de su mascu, cobèrrere; fintzes nàrrere o atuare una cosa a unu candho no dha faet po su pagu interessamentu Sinonimi e contrari sucai, tzitziare / atramudai / afarcai, agghegiare, assurpire, azachinare, crazugai, tzurricare / zúchere Frasi pastores, truvade sas berveghes! ◊ sos canes si sunt betados a sa tupa pro trubbare sa fera ◊ commo no turbas prus sos pecos dae Costera ◊ trubba s'àinu, fàghelu andhare impresse! ◊ turvaiat sos voes cun d-unu frúschiu chi ischiat isse ◊ su ventàriu aiat sichitu a turvare e a molinare sas framas 2. o luna maca, a ube ses turbandhe?! ◊ trubba a dainanti: bae, no istes ispetendhe! ◊ trubbachelu su bestiàmine, no mi che collat s'olia! 3. si li est trubbadu su trau e si no si fit fatu a bonu a si partare l'aiat mortu! ◊ ajó, ista masedu, cantu ti truvas daghi ti faedho! ◊ si mi est trubbadu a m'iscúdere, ma candho at bidu sa lepa at furriadu! Etimo ltn. turbare Traduzioni Francese pousser, conduire en avant Inglese to spur, to conduct Spagnolo aguijonear, ojear la caza Italiano stimolare, far andare, condurre avanti Tedesco antreiben, anstacheln.

tziníbiri, tziníperu , nm: cinnéberu, tzinnébiri, tzinníbaru, tzinníbberu, tzinníbere, tzinníberu, tzinníbiri, tzinníbiru, tzinníviri, tzinnívuru Definizione tzinníbiri ’eru, genia de linna chi faet a mata fintzes manna, a fogighedhas piticas e a bortas puntudas: faet unu frutu a birilla chi narant arrulloni, bòdhero / tzinníbiri burdu, o masedu o fémina = Juniperus phoenicea Sinonimi e contrari chiníberu, gheníperu, níbbaru, subínnuru, tenníperu, trubénneru Frasi is domus funta fatas a duas àcuas, a bigas grussas de tziníbiri, linna chi no tenit mai fini ◊ su tzinnívuru fait fogu bellu ◊ sa mata de tzinníbiri abbruxada no torrat a pillonai, ita dannu! Terminologia scientifica mtm, Juniperus oxycedrus Etimo ltn. zyniperus Traduzioni Francese cade Inglese juniper Spagnolo enebro de la miera Italiano ginépro rósso Tedesco Zederwacholder.

tzurríta, tzurrítu , nf, nm Definizione min. de tzurra 1, sa trota pitichedha Sinonimi e contrari groli, odhiolu, seju 1, sodhiscu, trotischedha Traduzioni Francese alevin de la truite Inglese alevin Spagnolo alevín de la trucha Italiano avannòtto della tròta Tedesco Forellefischbrut.

zúnta , nf: giunta* Definizione is manos postas impare cun is pódhighes bene acostios apare coment'e a fàere una conchedha o cíchera a pigare cosa; sa cosa chi cabet in is manos postas deasi Sinonimi e contrari farrancada Frasi dàemi una zunta de méndhula, de olia, de cariasa ◊ leare sa cosa a zuntas ◊ in sa funtana at bufadu s'abba a zuntas ca no bi aiat isterzu a umprire Traduzioni Francese creux de mains Inglese double-handful Spagnolo hueco de la mano, almorzada Italiano giumèlla Tedesco zwei Handvoll.

«« Cerca di nuovo