coàcia , nf, nm: coàciu 1,
coatza Definizione
sa punta de sa coa, sa parte de sa coa de is pigiones; sa punta de unu chintórgiu, de una fune o de àteru deasi; s'iscutuladura de su linu, sa pagighedha chi che dhi orruet (ndhe preniant is banitas)
Sinonimi e contrari
coitza,
cúmmiru,
punta
Frasi
sa coatza de sa fune, de sa tzinta, de sa litranga
Terminologia scientifica
crn
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
extrémité de la queue,
croupion
Inglese
rump
Spagnolo
extremidad de la cola
Italiano
estremità della códa,
codrïóne degli uccèlli
Tedesco
Bürzel.
collocadòre , nm: collocaroi Definizione
impiegau chi contivígiat sa lista de is disocupaos iscritos e dhos tzérriat candho dhue at dimandha de manodòpera
Frasi
filla tua no est torrara ancora de su collocaroi?
Terminologia scientifica
prf
Traduzioni
Francese
placeur
Inglese
clerk (in a labour exchange)
Spagnolo
quien trabaja en la oficina de empleo
Italiano
collocatóre
Tedesco
Arbeitsvermittler.
conchizàda , nf Definizione
móvia de sa conca
Sinonimi e contrari
conchinada,
isconchinada,
iscónchiu,
isconchizada,
sconchiada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mouvement de la tête
Inglese
nod
Spagnolo
seña,
ademán con la cabeza
Italiano
mòssa del capo
Tedesco
Kopfbewegung.
contrasinnàre , vrb Definizione
cambiare is sinnos (mescamente de is animales po dhos cunfúndhere, si funt furaos)
Traduzioni
Francese
modifier la marque du bétail pour tromper
Inglese
to falsify the signs
Spagnolo
cambiar la marca de las reses
Italiano
falsare i ségni
Tedesco
die Zeichen entstellen.
corpadúra , nf Definizione
su acropare, mescamente nau de sa manera de fàere una cosa; difetu de su frutuàriu (es. pira, mela, néspula) candho a tretighedhos si dhis sicat su corgiolu po maladia o fintzes po cropighedhu de calecuna cosa (es. gràndhile); genia de cropu o tocada chi iat a fàere unu mortu a is bios chi po cussu nanca ndhe iant a orrúere malàidos o fintzes mòrrere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
frappement,
tavelure
Inglese
withered fruit
Spagnolo
fruta con la piel arrugada
Italiano
ticchiolatura
Tedesco
Braunfleckigkeit.
croghèdha , nf: crogoedha Definizione
crobedha: su cugudhu, sa caciola de su landhe, ue portat su tenaghe, assimbígiat a una crobedha
Sinonimi e contrari
angudha,
càliga,
cocotu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cupule du gland
Inglese
the acorn dome
Spagnolo
cúpula de la bellota
Italiano
cupolino della ghianda
Tedesco
Fruchtbecher.
cultzería , nf Definizione
su èssere curtzu, ma nau in su sensu de unu fàere chi giaet tropu pesu a cosighedhas de pagu contu
Frasi
custas sunt cultzerias, a mazare cudha criadura pro duas figos!
Traduzioni
Francese
bagatelle
Inglese
pettiness
Spagnolo
dar importancia a algo que no la tiene
Italiano
piccinerìa
Tedesco
Kleinigkeit.
cumbeniàre , vrb: acumbeniare* Definizione
pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo
Sinonimi e contrari
acumbenentziare
Traduzioni
Francese
doter un appartement de tous les conforts
Inglese
to provide with comforts
Spagnolo
poner comodidades en la casa
Italiano
provvedére del conveniènte,
di comodità
Tedesco
für die Bequemlichkeit sorgen.
daustàdu , nm, avb: addaustadu Definizione
su tempus luego apustis papau a mesudie
Sinonimi e contrari
aimpustibràngiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
après-midi
Inglese
afternoon
Spagnolo
después de la comida,
sobremesa
Italiano
dopopranzo
Tedesco
Nachmittag,
am Nachmittag.
derisèro , avb: erisero* Definizione
irisero a merie, a parte de sero
Frasi
derisero una tzonca dae sa muderina si ch'est bolada sola…
Traduzioni
Francese
hier après-midi
Inglese
yesterday afternoon
Spagnolo
ayer por la tarde
Italiano
ièri pomeríggio
Tedesco
gestern nachmittag.
dha , prn: la Definizione
(pl. dhas) prn. fémina de 3ˆ persona po gente e po cosa, fintzes chistione o cosa no tanti precisa, umperau agiummai solu a cumplementu ogetu: issa/issas, cussa/cussas, a issa/issas, a cussa/cussas; faet a dhu pònnere siat innanti e istacau de su verbu, e siat apustis de su vrb. e deosi méngius iscritu atacau cun su vrb., enclíticu, fintzes cun àteru elementu enclíticu etotu); benit umperau fintzes po afortimentu de su chi si narat, chentza dhu pònnere po unu númene precisu (ma impare a su prn. si postu in mesu tra su verbu e dha: in custu manígiu dhi currespondhet un'àtera cosa deosi, sia e, segundhu, mia, tia e sila, tila, mila)
Frasi
totu custa gente inue dha poneus? ◊ si dha biu, dha chistionu dèu a sorri tua ◊ castiadha cussa cosa chi est in su fogu, no si abbruxit! ◊ immoi dha circu in telèfonu, a tzia mia ◊ s'abbiléntzia chi Deus dhi iat donau dha poniat a s'iscabbulli cosa de papai ◊ est pedinne de dha lassare ◊ custa cosa, giaendhosidha seis?◊ sissi, seus donendusidha!◊ ci andhas a Pirodedhu, faimmidha un’imposta! ◊ ci dhi as giau peràula de pobidha, ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ seo mandhandhedi duas paginedhas ca no isco si totus dhas teneis
2.
lampu dha calit, arratza de fémina barrosa chi est, cussa!
3.
a bortas is bècius camminant apogendusidha a unu matzocu ◊ giòvunus medas funt droghendusidha e aici ant a tenni dificultadis prus mannas puru! ◊ s'assessore Listrone fut ridinnesidha ◊ lah, chi dha sighis aici, custa matzoca ti dha calu in conca!
5.
Etimo
ltn.
illa(m)
Traduzioni
Francese
la
Inglese
her (prn.)
Spagnolo
la
Italiano
la (prn.)
Tedesco
sie.
dormidèra , nf Definizione
sa pubúntzula (o conca) inue faet su sèmene su pabaule comente perdet su frore
Frasi
mi portàst a ispibionai dormideras e ispigas, candu fui pipiu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
spn.
(a)dormidera
Traduzioni
Francese
capsule du coquelicot
Inglese
poppy-head
Spagnolo
cápsula de la amapola (papaver rhoeas),
adormidera (es el papaver somniferum)
Italiano
càpsula del papàvero
Tedesco
Mohnkapsel.
dúdhuru , agt, nm Definizione
foedhu chi si narat a disprétziu candho unu mannu faet che is criaduras
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand enfant
Inglese
great big baby
Spagnolo
crío,
niño de la rollona
Italiano
bambinóne
Tedesco
Kindskopf.
finantzéri , nm: finantzieri Definizione
guàrdia de finantza; chie istúdiat e connoschet is chistiones de sa finantza o amministrat dinare
Sinonimi e contrari
finantza
/
banchieri
Terminologia scientifica
prf
Traduzioni
Francese
agent de la "Guardia di Finanza"
Inglese
custom officer,
financier
Spagnolo
guardia de la policía fiscal,
financiero
Italiano
finanzière
Tedesco
Zöllner,
Zollbeamte,
Steuerfahnder,
Finanzier.
gabbelléri , nm Definizione
chie arregollet is pagamentos
Sinonimi e contrari
cabbellotu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
gabeleur
Inglese
tax collector
Spagnolo
funcionario que cobraba la gabela
Italiano
gabellière
Tedesco
Zöllner.
gàrga , nf Definizione
sa parte de fundhu de sa buca acanta de s'ingurtidórgiu, ma fintzes su gúturu; istampu mannu in is orrocas, gruta, tana de margiane / èssere agorratu che mariane in g. = acorrau de no si pòdiri fuiri
Sinonimi e contrari
gàrgara
/
garghile,
gruta,
pèlcia,
péntuma
/
gargatu,
tana
2.
ah, mariane, in cue l'as sa garga! ◊ tres bias su focu nche fit falatu fintzas a bidha, agorrànnebi sa tzente che mariane in garga
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
arrière-bouche
Inglese
backmouth
Spagnolo
parte posterior de la boca,
garganta
Italiano
retrobócca
Tedesco
Mittelpharynx.
gheníperu , nm: ghinéperu,
ghiníparu,
ghiníperu,
ghiníporo,
ghinnípere,
giníporo Definizione
tzinníbiri veru, genia de linna chi faet a mata fintzes manna, a fogighedhas pitichedhedhas e puntudas: faet unu frutu a birilla chi narant arrulloni, bòdhero
Sinonimi e contrari
chiníberu,
cinnéberu,
níbbaru,
trubénneru
Frasi
sa domo giuchiat una gianna de linna de gheníperu ◊ so essiu che un'àrvule tortu de ghinnípere (M.Ladu)◊ su ghiníperu mannu ndh'ant secatu: a montou lu giuchent in sa bidha!
Terminologia scientifica
mtm, Juniperus oxycedrus
Etimo
ltn.
ieniperus
Traduzioni
Francese
genévrier oxycèdre
Inglese
red juniper
Spagnolo
enebro de la miera,
oxicedro
Italiano
ginépro rósso
Tedesco
Zederwacholder.
giannitài, giannitàre , vrb: aciannitai*,
zanitare Definizione
s'apedhare de su cane currendho su sirbone o àteros animales mannos
Sinonimi e contrari
gannitare,
giannire
Frasi
canes giannitant fatu a fera e in s'adhe s'intendhet calchi tiru ◊ solu sos canes ndhe lesint s'annotu ma giannitendhe si fuesint totu
Terminologia scientifica
bga
Traduzioni
Francese
aboyer
Inglese
to bark
Spagnolo
ladrar de los perros a sus dueños al no alcanzar la caza
Italiano
scagnare
Tedesco
anschlagen.
giàssu , nm: ciassu,
tzassu,
zassu Definizione
in su logu, unu tretu minore o fintzes mannu ma precisu; apertura in is muros o in is cresuras ue faet a passare de una parte a s’àtera
Sinonimi e contrari
giàssidu,
tretu
/
àghedu,
barcaxu,
ingiassu
Modi di dire
csn:
a giassus a giassus = de tretu in tretu; obèrriri unu giassu = fàghere un'àidu, fàgheresi unu tretu de pòdere colare; portai sa dentiera a giassus = mancante, cun s'imbaga ue bi mancat dente
Frasi
si l'aia ischidu ch'in custu giassu aisti fatu nidu!…(G.A.Cossu)◊ timiant de si che istesiare dae cussu giassu ◊ dhoi fiat unu giassu totu àcua e ludu
2.
in su cungiau fiat su giassu obertu ◊ in su giassu tocat a dhoi ponni una sida ca nci essit su bestiàmini ◊ lah, no fatzas giassu a nci fai passai is brebeis a su cungiadedhu miu!
Traduzioni
Francese
endroit
Inglese
site
Spagnolo
sitio,
abertura en la pared,
paso
Italiano
sito,
callàia
Tedesco
Ort,
Stelle,
Platz,
enger Durchgang.
grisài , vrb: aggrisare,
crisare,
grisare 1 Definizione
nau mescamente de su Sole e de sa Luna, cambiare colore, fàere iscuru, giare prus paga lughe candho Terra e Luna che arresurtant unu ananti de s’àteru e si faent umbra; iscumpàrrere, coment'e cuandhosi, essire de sa vista, fintzes serrare is ogos; assicare, aumbràresi, salargiare; nau de animale fémina, sentire de angiare
Sinonimi e contrari
incrisare,
irgrisire
/
aclisare
Frasi
candho l'ant a cantare "A porta ínferu" paris si ant a grisare sole e luna prontu abberindhe sa porta Lucíferu! ◊ si est grisada sa luna e no apu pótziu isparai a sirboni, a s'orbetu
2.
oh tempus, fis tandho e ses como chena acamu, debbadas ti apo pessighidu, ma tue, lascinosu che colora, ti ses grisadu! (F.Murtinu)◊ su fumu grisat su colore asulu de s'aera ◊ sos ojos as grisadu e as lassadu trummentos in sos coros ◊ grisau ti fiast, chi no ti apu biu prus?
3.
is brebeis si funt grisadas comenti ant biu a margiani ◊ una note sos anzones in s'annile si sunt grisaos e su pastore at pessau chi fit mariane
Cognomi e Proverbi
prb:
onzi cadhu lantadu a sa sedha si grisat
Etimo
itl.
eclissare
Traduzioni
Francese
assombrir,
éclipser
Inglese
moon darkening
Spagnolo
obscurecerse el sol o la luna,
obscurecer
Italiano
mutare,
oscurarsi
Tedesco
sich verfinstern.