Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

coàcia , nf, nm: coàciu 1, coatza Definitzione sa punta de sa coa, sa parte de sa coa de is pigiones; sa punta de unu chintórgiu, de una fune o de àteru deasi; s'iscutuladura de su linu, sa pagighedha chi che dhi orruet (ndhe preniant is banitas) Sinònimos e contràrios coitza, cúmmiru, punta Frases sa coatza de sa fune, de sa tzinta, de sa litranga Terminologia iscientìfica crn Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu extrémité de la queue, croupion Ingresu rump Ispagnolu extremidad de la cola Italianu estremità della códa, codrïóne degli uccèlli Tedescu Bürzel.

collocadòre , nm: collocaroi Definitzione impiegau chi contivígiat sa lista de is disocupaos iscritos e dhos tzérriat candho dhue at dimandha de manodòpera Frases filla tua no est torrara ancora de su collocaroi? Terminologia iscientìfica prf Tradutziones Frantzesu placeur Ingresu clerk (in a labour exchange) Ispagnolu quien trabaja en la oficina de empleo Italianu collocatóre Tedescu Arbeitsvermittler.

conchizàda , nf Definitzione móvia de sa conca Sinònimos e contràrios conchinada, isconchinada, iscónchiu, isconchizada, sconchiada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mouvement de la tête Ingresu nod Ispagnolu seña, ademán con la cabeza Italianu mòssa del capo Tedescu Kopfbewegung.

contrasinnàre , vrb Definitzione cambiare is sinnos (mescamente de is animales po dhos cunfúndhere, si funt furaos) Tradutziones Frantzesu modifier la marque du bétail pour tromper Ingresu to falsify the signs Ispagnolu cambiar la marca de las reses Italianu falsare i ségni Tedescu die Zeichen entstellen.

corpadúra , nf Definitzione su acropare, mescamente nau de sa manera de fàere una cosa; difetu de su frutuàriu (es. pira, mela, néspula) candho a tretighedhos si dhis sicat su corgiolu po maladia o fintzes po cropighedhu de calecuna cosa (es. gràndhile); genia de cropu o tocada chi iat a fàere unu mortu a is bios chi po cussu nanca ndhe iant a orrúere malàidos o fintzes mòrrere Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu frappement, tavelure Ingresu withered fruit Ispagnolu fruta con la piel arrugada Italianu ticchiolatura Tedescu Braunfleckigkeit.

croghèdha , nf: crogoedha Definitzione crobedha: su cugudhu, sa caciola de su landhe, ue portat su tenaghe, assimbígiat a una crobedha Sinònimos e contràrios angudha, càliga, cocotu Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cupule du gland Ingresu the acorn dome Ispagnolu cúpula de la bellota Italianu cupolino della ghianda Tedescu Fruchtbecher.

cultzería , nf Definitzione su èssere curtzu, ma nau in su sensu de unu fàere chi giaet tropu pesu a cosighedhas de pagu contu Frases custas sunt cultzerias, a mazare cudha criadura pro duas figos! Tradutziones Frantzesu bagatelle Ingresu pettiness Ispagnolu dar importancia a algo que no la tiene Italianu piccinerìa Tedescu Kleinigkeit.

cumbeniàre , vrb: acumbeniare* Definitzione pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo Sinònimos e contràrios acumbenentziare Tradutziones Frantzesu doter un appartement de tous les conforts Ingresu to provide with comforts Ispagnolu poner comodidades en la casa Italianu provvedére del conveniènte, di comodità Tedescu für die Bequemlichkeit sorgen.

daustàdu , nm, avb: addaustadu Definitzione su tempus luego apustis papau a mesudie Sinònimos e contràrios aimpustibràngiu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu après-midi Ingresu afternoon Ispagnolu después de la comida, sobremesa Italianu dopopranzo Tedescu Nachmittag, am Nachmittag.

derisèro , avb: erisero* Definitzione irisero a merie, a parte de sero Frases derisero una tzonca dae sa muderina si ch'est bolada sola… Tradutziones Frantzesu hier après-midi Ingresu yesterday afternoon Ispagnolu ayer por la tarde Italianu ièri pomeríggio Tedescu gestern nachmittag.

dha , prn: la Definitzione (pl. dhas) prn. fémina de 3ˆ persona po gente e po cosa, fintzes chistione o cosa no tanti precisa, umperau agiummai solu a cumplementu ogetu: issa/issas, cussa/cussas, a issa/issas, a cussa/cussas; faet a dhu pònnere siat innanti e istacau de su verbu, e siat apustis de su vrb. e deosi méngius iscritu atacau cun su vrb., enclíticu, fintzes cun àteru elementu enclíticu etotu); benit umperau fintzes po afortimentu de su chi si narat, chentza dhu pònnere po unu númene precisu (ma impare a su prn. si postu in mesu tra su verbu e dha: in custu manígiu dhi currespondhet un'àtera cosa deosi, sia e, segundhu, mia, tia e sila, tila, mila) Frases totu custa gente inue dha poneus? ◊ si dha biu, dha chistionu dèu a sorri tua ◊ castiadha cussa cosa chi est in su fogu, no si abbruxit! ◊ immoi dha circu in telèfonu, a tzia mia ◊ s'abbiléntzia chi Deus dhi iat donau dha poniat a s'iscabbulli cosa de papai ◊ est pedinne de dha lassare ◊ custa cosa, giaendhosidha seis?◊ sissi, seus donendusidha!◊ ci andhas a Pirodedhu, faimmidha un’imposta! ◊ ci dhi as giau peràula de pobidha, ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ seo mandhandhedi duas paginedhas ca no isco si totus dhas teneis 2. lampu dha calit, arratza de fémina barrosa chi est, cussa! 3. a bortas is bècius camminant apogendusidha a unu matzocu ◊ giòvunus medas funt droghendusidha e aici ant a tenni dificultadis prus mannas puru! ◊ s'assessore Listrone fut ridinnesidha ◊ lah, chi dha sighis aici, custa matzoca ti dha calu in conca! 5. Ètimu ltn. illa(m) Tradutziones Frantzesu la Ingresu her (prn.) Ispagnolu la Italianu la (prn.) Tedescu sie.

dormidèra , nf Definitzione sa pubúntzula (o conca) inue faet su sèmene su pabaule comente perdet su frore Frases mi portàst a ispibionai dormideras e ispigas, candu fui pipiu Terminologia iscientìfica rbr Ètimu spn. (a)dormidera Tradutziones Frantzesu capsule du coquelicot Ingresu poppy-head Ispagnolu cápsula de la amapola (papaver rhoeas), adormidera (es el papaver somniferum) Italianu càpsula del papàvero Tedescu Mohnkapsel.

dúdhuru , agt, nm Definitzione foedhu chi si narat a disprétziu candho unu mannu faet che is criaduras Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grand enfant Ingresu great big baby Ispagnolu crío, niño de la rollona Italianu bambinóne Tedescu Kindskopf.

finantzéri , nm: finantzieri Definitzione guàrdia de finantza; chie istúdiat e connoschet is chistiones de sa finantza o amministrat dinare Sinònimos e contràrios finantza / banchieri Terminologia iscientìfica prf Tradutziones Frantzesu agent de la "Guardia di Finanza" Ingresu custom officer, financier Ispagnolu guardia de la policía fiscal, financiero Italianu finanzière Tedescu Zöllner, Zollbeamte, Steuerfahnder, Finanzier.

gabbelléri , nm Definitzione chie arregollet is pagamentos Sinònimos e contràrios cabbellotu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu gabeleur Ingresu tax collector Ispagnolu funcionario que cobraba la gabela Italianu gabellière Tedescu Zöllner.

gàrga , nf Definitzione sa parte de fundhu de sa buca acanta de s'ingurtidórgiu, ma fintzes su gúturu; istampu mannu in is orrocas, gruta, tana de margiane / èssere agorratu che mariane in g. = acorrau de no si pòdiri fuiri Sinònimos e contràrios gàrgara / garghile, gruta, pèlcia, péntuma / gargatu, tana 2. ah, mariane, in cue l'as sa garga! ◊ tres bias su focu nche fit falatu fintzas a bidha, agorrànnebi sa tzente che mariane in garga Terminologia iscientìfica crn Tradutziones Frantzesu arrière-bouche Ingresu backmouth Ispagnolu parte posterior de la boca, garganta Italianu retrobócca Tedescu Mittelpharynx.

gheníperu , nm: ghinéperu, ghiníparu, ghiníperu, ghiníporo, ghinnípere, giníporo Definitzione tzinníbiri veru, genia de linna chi faet a mata fintzes manna, a fogighedhas pitichedhedhas e puntudas: faet unu frutu a birilla chi narant arrulloni, bòdhero Sinònimos e contràrios chiníberu, cinnéberu, níbbaru, trubénneru Frases sa domo giuchiat una gianna de linna de gheníperu ◊ so essiu che un'àrvule tortu de ghinnípere (M.Ladu)◊ su ghiníperu mannu ndh'ant secatu: a montou lu giuchent in sa bidha! Terminologia iscientìfica mtm, Juniperus oxycedrus Ètimu ltn. ieniperus Tradutziones Frantzesu genévrier oxycèdre Ingresu red juniper Ispagnolu enebro de la miera, oxicedro Italianu ginépro rósso Tedescu Zederwacholder.

giannitài, giannitàre , vrb: aciannitai*, zanitare Definitzione s'apedhare de su cane currendho su sirbone o àteros animales mannos Sinònimos e contràrios gannitare, giannire Frases canes giannitant fatu a fera e in s'adhe s'intendhet calchi tiru ◊ solu sos canes ndhe lesint s'annotu ma giannitendhe si fuesint totu Terminologia iscientìfica bga Tradutziones Frantzesu aboyer Ingresu to bark Ispagnolu ladrar de los perros a sus dueños al no alcanzar la caza Italianu scagnare Tedescu anschlagen.

giàssu , nm: ciassu, tzassu, zassu Definitzione in su logu, unu tretu minore o fintzes mannu ma precisu; apertura in is muros o in is cresuras ue faet a passare de una parte a s’àtera Sinònimos e contràrios giàssidu, tretu / àghedu, barcaxu, ingiassu Maneras de nàrrere csn: a giassus a giassus = de tretu in tretu; obèrriri unu giassu = fàghere un'àidu, fàgheresi unu tretu de pòdere colare; portai sa dentiera a giassus = mancante, cun s'imbaga ue bi mancat dente Frases si l'aia ischidu ch'in custu giassu aisti fatu nidu!…(G.A.Cossu)◊ timiant de si che istesiare dae cussu giassu ◊ dhoi fiat unu giassu totu àcua e ludu 2. in su cungiau fiat su giassu obertu ◊ in su giassu tocat a dhoi ponni una sida ca nci essit su bestiàmini ◊ lah, no fatzas giassu a nci fai passai is brebeis a su cungiadedhu miu! Tradutziones Frantzesu endroit Ingresu site Ispagnolu sitio, abertura en la pared, paso Italianu sito, callàia Tedescu Ort, Stelle, Platz, enger Durchgang.

grisài , vrb: aggrisare, crisare, grisare 1 Definitzione nau mescamente de su Sole e de sa Luna, cambiare colore, fàere iscuru, giare prus paga lughe candho Terra e Luna che arresurtant unu ananti de s’àteru e si faent umbra; iscumpàrrere, coment'e cuandhosi, essire de sa vista, fintzes serrare is ogos; assicare, aumbràresi, salargiare; nau de animale fémina, sentire de angiare Sinònimos e contràrios incrisare, irgrisire / aclisare Frases candho l'ant a cantare "A porta ínferu" paris si ant a grisare sole e luna prontu abberindhe sa porta Lucíferu! ◊ si est grisada sa luna e no apu pótziu isparai a sirboni, a s'orbetu 2. oh tempus, fis tandho e ses como chena acamu, debbadas ti apo pessighidu, ma tue, lascinosu che colora, ti ses grisadu! (F.Murtinu)◊ su fumu grisat su colore asulu de s'aera ◊ sos ojos as grisadu e as lassadu trummentos in sos coros ◊ grisau ti fiast, chi no ti apu biu prus? 3. is brebeis si funt grisadas comenti ant biu a margiani ◊ una note sos anzones in s'annile si sunt grisaos e su pastore at pessau chi fit mariane Sambenados e Provèrbios prb: onzi cadhu lantadu a sa sedha si grisat Ètimu itl. eclissare Tradutziones Frantzesu assombrir, éclipser Ingresu moon darkening Ispagnolu obscurecerse el sol o la luna, obscurecer Italianu mutare, oscurarsi Tedescu sich verfinstern.