cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu,
chenadorju,
chenadorza,
chenadorzu,
chenadroxu,
chenatòglia,
chenatógliu,
chenatòrgia Definitzione
s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote
Maneras de nàrrere
csn:
istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu
Frases
sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas
2.
dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia
Terminologia iscientìfica
sdi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
heure du dîner,
lieu du dîner
Ingresu
time and place of the supper
Ispagnolu
la hora y el lugar donde se cena
Italianu
l'óra e il luògo della céna
Tedescu
Uhrzeit und Ort des Abendessens.
fuzidórzu , nm Definitzione
logu inue faet a illascinare, s'iscràdiat
Sinònimos e contràrios
illassinatorju,
illiscighina,
iscadriadógiu,
lascíngiu,
rascinadolzu,
trauladorzu
/
cdh. buscicatógiu
| ctr.
arraspiosu,
aspru
Terminologia iscientìfica
slg
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lieu glissant
Ingresu
slide
Ispagnolu
tobogán,
lugar resbaladizo
Italianu
scívolo,
luògo scivolóso
Tedescu
Rutschbahn,
rutschiger Ort.
giàssu , nm: ciassu,
tzassu,
zassu Definitzione
in su logu, unu tretu minore o fintzes mannu ma precisu; apertura in is muros o in is cresuras ue faet a passare de una parte a s’àtera
Sinònimos e contràrios
giàssidu,
tretu
/
àghedu,
barcaxu,
ingiassu
Maneras de nàrrere
csn:
a giassus a giassus = de tretu in tretu; obèrriri unu giassu = fàghere un'àidu, fàgheresi unu tretu de pòdere colare; portai sa dentiera a giassus = mancante, cun s'imbaga ue bi mancat dente
Frases
si l'aia ischidu ch'in custu giassu aisti fatu nidu!…(G.A.Cossu)◊ timiant de si che istesiare dae cussu giassu ◊ dhoi fiat unu giassu totu àcua e ludu
2.
in su cungiau fiat su giassu obertu ◊ in su giassu tocat a dhoi ponni una sida ca nci essit su bestiàmini ◊ lah, no fatzas giassu a nci fai passai is brebeis a su cungiadedhu miu!
Tradutziones
Frantzesu
endroit
Ingresu
site
Ispagnolu
sitio,
abertura en la pared,
paso
Italianu
sito,
callàia
Tedescu
Ort,
Stelle,
Platz,
enger Durchgang.
insérru , nm: isserru Definitzione
su inserrare o abbarrare in logu serrau; logu serrau; s'ària fragosa e pòbera de ossígenu chi si faet in is logos serraos inue no si càmbiat s'ària
Sinònimos e contràrios
intuvu,
isserronzu
Maneras de nàrrere
csn:
timire s'i. = tímiri su abarrai in logu serrau; i. de corant'oras = funtzione de serrada de sas barant'oras
Frases
mi ndhe isto in cust'isserru, ube pianghet finas s'aposentu ◊ s'inserru dhi fait dannu ◊ no ischiat cumente passare su tempus, sempre inserru
2.
abberi su bracone pro intrare aera, ca s'isserru faghet male! ◊ in iscola apustis de un'ora bi at fragu de isserru, cun totu sos àlidos e chentza abbèrrere
Tradutziones
Frantzesu
abri,
lieu retiré,
air vicié
Ingresu
enclosure,
retreat,
stale air
Ispagnolu
encierro,
aire viciado
Italianu
chiuso,
ritiro,
ària viziata
Tedescu
geschlossener Ort,
Ruheort,
verdorbene Luft.
iscolladólzu, iscolladórgiu, iscolladórju, iscolladórzu , nm Definitzione
logu, mescamente po passare, malu de si iscrebigare, de si segare sa mola de su tzugu, sugetu a orrúere cun facilidade
Sinònimos e contràrios
irmoladórgiu,
ischerbicadorju,
rutorzu,
trambucadorzu,
trèglia
/
cdh. troncacodhu,
ttrs. iscudhadógiu
Frases
ite isbambarriare de fungudos iscolladorzos in s'ortu meu!…◊ no faghet a bi colare, cue: est un'iscolladorzu! ◊ custas carrelas sunt totu iscolladorzos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
escarpement,
casse-cou
Ingresu
steep slope,
dangerous place
Ispagnolu
lugar escarpado,
vericuetos
Italianu
luògo scoscéso,
rompicòllo
Tedescu
Absturz,
gefährlicher Ort.
mediàgu , nm: ammeriagu,
meliagru,
meraju,
mereacru,
meriacru,
meriaghe,
meriagru,
meriagu,
meriaju,
meriarzu,
meriaxu,
miliacru,
miriàciu,
miriacru,
miriagu,
moliagru Definitzione
s'umbra de mesudie, logu e umbra (mescamente de matas mannas) inue su bestiàmene passat is oras de sole prus forte, in istade / fàghere meriaghe = meriare in s'umbra
Sinònimos e contràrios
camadroxu,
meriadórgiu,
umbraghe
Frases
sos masones sunt acuilados in su meraju ◊ sa domo fit unu meraju finas a sero ◊ a oras de sole forte, in istiu, su bestiàmine istat in su meliagru ◊ custos sunt masones fatendhe meriaghe ◊ saludi e bacas in su meriagu, e trigu meda, ma dinai pagu!(A.Mandis)◊ nonnu naraiat "moliagru" e no "meliagru"
Terminologia iscientìfica
pst
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ombrage
Ingresu
nook where the flock tooks shelter from the sun
Ispagnolu
sesteadero
Italianu
sito ombróso dóve si ripara il grégge dal sóle
Tedescu
Ort im Schatten,
wo die Schafe Mittagsruhe halten.
moltólzu , nm: mortógiu,
mortógliu,
mortórgiu,
mortóriu,
mortorju,
mortorzu,
mortoxu,
motroxu,
multóriu,
murtógiu Definitzione
pegus mortu, pérdiu, abbandhonau, mescamente su chi abbarrat de ossos e de pedhe; bochimentu de animales e gente; logu chi dhue at pegus o persona morta, inue est totugantu mortu o no dhue at singiale de vida, de movimentu, fintzes sa funtzione po che portare su mortu a campusantu / is mortórius = totu su tempus chi, in chida santa, no si sonant sas campanas (de s'incravamentu a sas allegrias)
Sinònimos e contràrios
cóntzica,
ispéigu
/
bochimentu
Maneras de nàrrere
csn:
ghetàresi a mortorju = betàresi a burbas mortas, ghetaisí a s'abbramia che animali a su spéigu, a morti tzurpa; zanna, domo, logu serradu a mortóriu = coment'e chi siant mortus totus, chi no dhoi siat prus nemus; dòlere a mortóriu = meda, de pàrrere morindhe; èssere unu mortóriu, nadu de unu logu = chi no dhoi at genti, movimentu, ispàssiu; genia de frastimu: Su mortóriu sa bidha li paghet! = essiri pòberu a s'úrtimu puntu; sudoratu a mortógliu = sueradu totu ifustu, a una murca de suore
Frases
sos abbilastros sunt arrodiados a su mortorzu ◊ parent canes iscudèndhesi a moltolzu ◊ bi godit solu si biet mortórgiu, annanno de fogile in fogile (A.Zedde)
2.
ant arrestau a unu po su motroxu de Bissenti
3.
sa bichina fit relizonosa e si prestaiat a cada mortóriu ◊ ant àpidu sa zanna serrada a mortóriu ◊ custa bidha est unu mortóriu! ◊ cussu logu ti at a pàrriri unu mortóriu ◊ at pagadu su mortóriu a su preíderu
4.
pro su dinare s'ómine si ghetat a mortorju
Sambenados e Provèrbios
prb:
a su mortorzu current sos corvos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
charogne,
abattage,
enterrement
Ingresu
murder,
carrion,
funeral
Ispagnolu
carroña,
matanza,
entierro
Italianu
carógna,
béstia mòrta,
uccisióne,
mortòrio
Tedescu
Aas,
Kadaver (animale),
Leiche (cristianu),
Tötung,
ausgestorbener Ort.
muntonàgliu, muntonàlzu, muntonàrgiu , nm: muntonarzu,
muntriaxu,
muntronaxu,
muntruaxu,
mutonaxu Definitzione
muntone mannu de ladamíngiu e mescamente de àliga, logu inue si che imbolat s'àliga e totu is cosas de fuliare; fintzes logu chentza allichidiu, chentza contivigiare, brutu, betau apare
Sinònimos e contràrios
abbrutadórgiu,
agrile,
aligàgiu,
aligurru
/
cdh. muntinàgiu
Maneras de nàrrere
csn:
arga de muntonarzu (nau a menisprésiu a unu) = malu, donau a fai mali, disgratziau, trevessu; ammuntonare arga de sete muntonàglios a unu = narrerendheli de onzi colore
Frases
su muntonàgliu est prenu de bascaràmene ◊ castiei su muntronaxu chi nc'est in custa domu! ◊ totue nos sunt carrazendhe sos muntonarzos ◊ is muntonàglios… in dógnia bidha ci passaiaus ne dhue iat unu ◊ su cómudu fiat adoru de su muntruaxu…◊ sa cosa mala a su muntonàrgiu! ◊ chi dh'emu tentu dèu, cussu capedhu iat biu su muntronaxu!
2.
dontzi via lu pissichiat pro su bufu e l'ammuntonaiat arga de sete muntonàglios! ◊ arga de muntonarzu chi no est àteru, a mi che furare totu!…
Sambenados e Provèrbios
prb:
s'àliga currit a su muntronaxu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fosse aux ordures,
fumier,
écurie
Ingresu
rubbish dump
Ispagnolu
basurero,
vertedero
Italianu
mondezzàio
Tedescu
Schuttabladeplatz,
Müllabladeplatz,
schmutziger Ort,
Stall.
nodèra , nf Definitzione
logu totu nodos, totu arrocas
Sinònimos e contràrios
arrocaxa,
arrochibi,
marragiu,
nodàgliu,
rocàgliu,
rocaria,
rochedu
Frases
peri sas noderas paret chi si siant moendhe apustis de millénnios chi sos vulcanos che las ant bombitadas ◊ petzi che sunt restendhe sas noderas, a fortza de fogos ◊ a s'altza e fala, che candho passet in nodera mala, s'ómine sighit a su pesa e rue ◊ aiat fatu cuare su bestiàmene in sas noderas
Terminologia iscientìfica
slg
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
endroit rocheux
Ingresu
rocky site
Ispagnolu
peñascal
Italianu
sito roccióso
Tedescu
felsiger Ort.
sítiu 1 , nm: situ,
sítziu Definitzione
logu, tretu mannu mescamente de su sartu in cantu distintu de un'àteru cun númene diferente
Sinònimos e contràrios
locu 1
Frases
in cussu sítiu bi aiat unu níbbaru in mesu de sas tupas ◊ abbandhona custu situ: si no tenes netzessitu inoghe passa deretu! ◊ de sos astros connoschent situ e motu (S.Casu)
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
endroit
Ingresu
site
Ispagnolu
sitio
Italianu
sito
Tedescu
Ort.
trétu , nm Definitzione
su logu (cunsiderau de largaria, de longària) in cantu distintu de un'àteru logu, ma pentzadu prus che àteru coment'e pagu, parte, distàntzia (logu e tempus) inter duos puntos diferentes
Sinònimos e contràrios
ciassu,
locu 1,
puntu 1
Maneras de nàrrere
csn:
èssere a malu t. = istai mali, èssiri a puntu légiu; t. malu = logu chi andat mali po ccn. cosa (es. passai, trabballai, àteru); a tretos de… (+ vrb) = in arriscos de…; in t. in t., de t. in t. = donzi tantu, fatuvatu, onzi tantu de caminu; colare o passare a t. = atesu, aillargu (ma a bortas pentzau fintzas coment'e pagu, acanta: "mamma tua est passada a tretu de sa morte candho at dadu sa vida a tie"); bènnere a t., in tretos, lòmpiri a t., portai a t. = acanta, aprobe; a tretus = a bortas; a t. de… (+ númene chi inditat tempus)= apustis de…; a tretos = a magras, a bàllios; t. po t… = cufromma a su tretu, pro su tretu chi est; istare o abbarrare onzunu in tretos suos = istare o abbarrare onzunu in su sou, in càncaros suos, chentza istrobbare àtere
Frases
apo agatadu unu tretu malu de istrada, totu fossos ◊ apoi de unu tretu bonu de caminu mi pariat chi calchi cosa no cumbinaiat ◊ dh'apu curtu unu tretu ma no dh'apu sorigau ◊ su tretu uve si curriat su palu de pede fit unu cucuredhu de pretichina ◊ pònedi inoghe a fàghere cussu triballu, ca est tretu in paris ◊ de innòi a ingunis nc'est unu tretu mannu ◊ currit, currit ma no fait tretu
2.
no li regales una cosighedha de nudha a sa cojada noa, za no semus a cussu tretu! ◊ ses a malu tretu de abberu, si mancu arritzas! ◊ mi so ammaculiadu in sa cadrea a tretos de ndhe rúere ◊ in tretu in tretu arruiat, currendu ◊ in tretu in tretu atobiamus is fascinajus udesus benendi a bidha ◊ sas bacas de Bodale fint in tale zassu, ma sa chirca ch'est passada a tretu ◊ si mi benis a tretu ti naro una cosa ◊ funt lómpius a tretu de s'iscólliu ◊ neune li est passadu a tretu de che li pòdere furare carchi cosa ◊ est piciochedhu bravu, a tretus! ◊ Frantziscu fiat sabbateri, ma a tretus trabballàt in su sartu puru ◊ resultat a che los dispatzare, ma cudhos a tretu de calchi chida sunt torrados ◊ mi at illatadu sa domo e mi l'at fata a tretos
Ètimu
ctl.
tret
Tradutziones
Frantzesu
lieu,
place,
espacement
Ingresu
place,
space,
interval,
stretch
Ispagnolu
trecho,
rato
Italianu
pósto,
spàzio,
intervallo,
tratto
Tedescu
Ort,
Zwischenraum,
Abstand.