annotamàla , prep, cng Definitzione
a su postu de…, a prus de
Sinònimos e contràrios
antamas,
bortze,
imbecis
Frases
annotamala de una, ndh'amus imballiadu duas de aguzas (G.Ruju)
2.
isse est ispantosu: annotamala de la nàrrere comente est, sa cosa, la creschet! ◊ annotamala est essidu su nàrrere chi si ch'est fuidu
Tradutziones
Frantzesu
au lieu de,
en outre
Ingresu
instead,
moreover
Ispagnolu
en vezlugar de,
además
Italianu
invéce,
inóltre
Tedescu
dagegen,
außerdem.
apródu , nm Definitzione
logu a ue faet a si acortzire po ndhe calare de una nave, de una barca; logu a ue si lompet
Sinònimos e contràrios
iscalu,
poltu
/
aprodéndiu
Frases
innui prus aprodu apu a cicai si custu mari miu est chentza de portu? (B.Lobina)
Tradutziones
Frantzesu
lieu d'abordage
Ingresu
landing
Ispagnolu
atracadero
Italianu
appròdo
Tedescu
Landungsplatz.
cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu,
chenadorju,
chenadorza,
chenadorzu,
chenadroxu,
chenatòglia,
chenatógliu,
chenatòrgia Definitzione
s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote
Maneras de nàrrere
csn:
istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu
Frases
sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas
2.
dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia
Terminologia iscientìfica
sdi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
heure du dîner,
lieu du dîner
Ingresu
time and place of the supper
Ispagnolu
la hora y el lugar donde se cena
Italianu
l'óra e il luògo della céna
Tedescu
Uhrzeit und Ort des Abendessens.
fuzidórzu , nm Definitzione
logu inue faet a illascinare, s'iscràdiat
Sinònimos e contràrios
illassinatorju,
illiscighina,
iscadriadógiu,
lascíngiu,
rascinadolzu,
trauladorzu
/
cdh. buscicatógiu
| ctr.
arraspiosu,
aspru
Terminologia iscientìfica
slg
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lieu glissant
Ingresu
slide
Ispagnolu
tobogán,
lugar resbaladizo
Italianu
scívolo,
luògo scivolóso
Tedescu
Rutschbahn,
rutschiger Ort.
incapitàe, incapitài, incapitàre , vrb Definitzione
su èssere, imbàtere o agatare in calecunu logu o chistione po cumbinatzione, comente podet arresurtare chentza chi dipendhat de su bòllere de nemos
Sinònimos e contràrios
capitai,
incapai 1
/
acontèssere
Frases
arratza de mulleri chi apu incapitau! ◊ chi iat incapitau a mimi no si fut fuiu, no! ◊ míseru tue chi nche ses incapitandhe in cussa malasorte! ◊ chi incapitat a no nch'èssede zeo, nch'est issa ◊ incàpitat, a boltas, in su note, che unu pitzinnu s'ischidet su bentu (S.Baldino)
Tradutziones
Frantzesu
avoir lieu,
se passer
Ingresu
to come,
to happen
Ispagnolu
acontecer,
ocurrir
Italianu
capitare
Tedescu
geraten,
geschehen.
insàmus , prep, cng, avb: antamas,
intàmada,
intamas,
intambus,
intamen,
intames,
intamis,
intamu,
intemes,
intomas,
intramus Definitzione
coment’e prep. e cng. giaet s'idea de unu càmbiu, de fàere, o pònnere o nàrrere una cosa a su postu de un'àtera; podet giare fintzes s'idea de àteru, cosa in prus
Sinònimos e contràrios
annotamala,
imbecis,
tamen*
/
assora,
inciandus
/
annotamala
Frases
intamas de sa manu iat artziau su pei ◊ dispraxit a sa genti manna puru, intamis de a is pipius isceti ◊ no si fidaiat mancu de sos ojos suos intrames de sos ojos anzenos ◊ immoi is crabas no dhas faint caminai mancu a dedí insamus de a denoti
2.
intamen de ndi dhi bèniri gosu dhi fiat abarrau unu sentidu de isbuidori ◊ si abbaidaiant a ógiu tortu, intames de si faedhare ◊ mancu abba dhi at dadu, intomas de dhi dare dinari!◊ intemes de las iscríere, sas cantones, si las at registradas
3.
de custu intamas sos ambassadores no ndhe faedhant (G.Sanna)◊ intamis, una fémina si est acostada a su tziu po dhu preguntai
Tradutziones
Frantzesu
au lieu de,
au contraire
Ingresu
instead of,
on the contrary
Ispagnolu
en vez de,
en lugar de
Italianu
invéce di,
anziché
Tedescu
statt.
insérru , nm: isserru Definitzione
su inserrare o abbarrare in logu serrau; logu serrau; s'ària fragosa e pòbera de ossígenu chi si faet in is logos serraos inue no si càmbiat s'ària
Sinònimos e contràrios
intuvu,
isserronzu
Maneras de nàrrere
csn:
timire s'i. = tímiri su abarrai in logu serrau; i. de corant'oras = funtzione de serrada de sas barant'oras
Frases
mi ndhe isto in cust'isserru, ube pianghet finas s'aposentu ◊ s'inserru dhi fait dannu ◊ no ischiat cumente passare su tempus, sempre inserru
2.
abberi su bracone pro intrare aera, ca s'isserru faghet male! ◊ in iscola apustis de un'ora bi at fragu de isserru, cun totu sos àlidos e chentza abbèrrere
Tradutziones
Frantzesu
abri,
lieu retiré,
air vicié
Ingresu
enclosure,
retreat,
stale air
Ispagnolu
encierro,
aire viciado
Italianu
chiuso,
ritiro,
ària viziata
Tedescu
geschlossener Ort,
Ruheort,
verdorbene Luft.
lócu 1 , nm: logu Definitzione
css. tretu, pentzau mescamente buidu, chentza nudha, css. istérria a manera de dhue pòdere càbere o pònnere cosa (o fintzes leada de calecuna cosa); calesiògiat parte o bandha de unu territóriu e fintzes totu su territóriu, sa gente etotu chi dhue istat o bivet; in s'organizatzione pulítiga de sa Sardigna medievale, s'istadu cun totu su territóriu suo (e po cussu si naraiat Carta de Logu, Corona de Logu, Bia de Logu)/ min. loghighedhu (fintzes in su sensu de l. malu); su logu podet èssere: po sa mannària, largu o meda, curtzu o istrintu o pagu, artu, bassu; po comente càmbiat, in paris, dortu, in falada o in pigada, craru, cuadu; po comente praghet, bellu, feu/légiu, límpiu/netu, brutu; po comente si podet passare, alliscinosu, iscolliaditu; po s'órdine o sa comodidade, allichidiu/remonidu, treulau, bonu, malu (l. malu si narat fintzes de unu tretu de sa carena chi, si dhue at male, segada, iscarràfiu o àteru, po comente si movet est istentosu a sanare)
Maneras de nàrrere
csn:
logu dortu = logu de monte, in costa, totu a pigadas e faladas, furriadas, iscamedhos e gai; logu malu = tretu ue no faghet o daet inzotu a bi colare, prenu de malesa, astrintu e gai; andai a l. = andhare a carchi logu; leare l. = ocupare, prenare logu, tretu; no… logu, in locos = perunu logu (es. no èssere in l., no a andhare a l.); a logu, in logu (coment'e torrada a una dimandha) = perunu logu; fai l. = illargare, fàghere a manera de lassare logu, tretu líchidu, fàchere locu in su colare de unu, donai passu; leàresi su l. = andai a logu, a trevessu, ispainaisí, isterririsí; dare l. = lassai logu, pigaindi s'istrobbu (nau fintzas in su sensu de mòrriri); pàrrere totu su logu paris = crèiri ca est totu fàcili fàcili; a logos, a logu = in tzertos logos ei e in àteros nono; remonire su l. = allichidiri, pòniri sa domu a sétiu; no ballit a l. = no balet a nudha; in l. de… = a su postu de…, in parti de…; l. de frenugu, de gureu, de tzicória = terrinu aundi acostumat a crèsciri (o acostumant a prantai) su fenugu, su gureu, sa cicória; fai arriri su logu = fàghere a ríere sa zente, fàghere birgonzas; incirai su logu = pònnere sa zente, sos àteros, o fintzas solu s'àteru in buluzu; torrare su coro a locu = dare asséliu a su coro, a s'ànimu; torrare a logu = (fintzas) torrare a su caminu zustu, dàresi un'adderetada in su cumportamentu
Frases
pone inoghe cussa cosa, ca che at logu! ◊ aundi mi dha pongu custa cosa, chi no tengu logu?! ◊ nos amus fatu logu e donzunu tenet s'aposentu sou ◊ custa cosa leat tropu logu
2.
a sos Sardos nche los ant picaos a totus a locos mai bidos a gherrare frades ◊ tenent sa pretesa de chèrrere cumandhare in locu nostru ◊ iscurtaio su nàrrere antigóriu pro connòssere is logos de su logu ◊ ndhe ant bidu de logos faghindhe cussu viazu gai longu!…
3.
- A ue ses andhendhe? - A unu logu! ◊ no b'at nudha in logu ◊ su ladru no at fide in logu ◊ virtuosa sias chi no ndh'apat in logu che a tie! ◊ chirca ca ti chirco e isse no in logu! ◊ no bi at ànima in logu ◊ - Inue lu pones? - In logu! ◊ - A ue ses andhendhe? - A logu: so solu essindhe a intrare linna!
4.
dhui fiat genti meda e in custas dis de festa no fait a dhui fai logu!
5.
no ti les su logu: ista in domo ca mi serbis! ◊ si la lassas, cuss'erba si leat su logu ◊ no ti lees su logu, como, ca semus ponindhe a manigare!
6.
si li das logu, a cussa bona pessone, ti che intrat fintzas in domo tua ◊ no apo a istentare a bos dare logu, malàidu comente so! ◊ no mi trasendho meda: isco chi sezis in istrintu e già bos do logu
7.
totu su logu paris ti paret, a tie: candho b'ifundhes su pódhighe as a bídere cantu costat a fàghere cosa gai!
8.
s'umanidade a logos est gherrendhe ◊ a logus s'àcua est salia
9.
ma càstia cussu cristianu, incirendi su logu a no andai a votai! ◊ tocat a no cullonare su logu cun bàrtzigas, ca deasi ses cullonandhe a tie etotu!
Sambenados e Provèrbios
smb:
(De)logu
/
prb:
chin sa linna de su logu ist a si fàere su fogu!
Ètimu
ltn.
locus
Tradutziones
Frantzesu
lieu,
endroit,
espace,
pièce,
territoire
Ingresu
place,
space,
environment,
territory
Ispagnolu
lugar,
espacio,
territorio
Italianu
luògo,
spàzio,
pósto,
ambiènte,
territòrio
Tedescu
Platz,
Raum,
Umgebung,
Umwelt,
Gebiet,
Land.
murtàrgiu , nm: murtarju 1,
murtarzu,
murtaxu Definitzione
logu totu tupas de murta, chi dhue creschet murta meda
Sinònimos e contràrios
murtale,
murtedu,
murtitzarzu
/
cdh. multàgiu
Terminologia iscientìfica
slg
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lieu planté de myrtes
Ingresu
myrthegrove
Ispagnolu
lugar poblado de arrayanes
Italianu
mirtéto
Tedescu
Myrtenhain.
rocàgliu , nf, nm, agt: rocalza,
rocalzu,
rocarju,
rocarzu Definitzione
logu de orrocas; chi dhue at orrocas
Sinònimos e contràrios
arrochibi,
crastaza,
marràgiu,
nodera,
rocaria,
rochedu,
rochitarzu
/
cdh. rucatógiu
Frases
campugliaiant cun s'incunza chi betaiant in sos chírrios de terra tostada a sa rocalza ◊ inoghe ammiro montes e rocarzos, meravizas de custu logu
2.
dae logu rocalzu comintzei a cunsiderare su nuraghe monumentu de barritu mannu
Terminologia iscientìfica
slg
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lieu rocheux
Ingresu
rocky place
Ispagnolu
peñascal
Italianu
luògo roccióso
Tedescu
felsiger Platz.
trèglia , nf Definitzione
logu malu, trotu meda
Sinònimos e contràrios
iscafada,
ischerbicadorju,
iscolladorju,
scabiossu
Terminologia iscientìfica
slg
Tradutziones
Frantzesu
lieu escarpé
Ingresu
steep place
Ispagnolu
pendiente,
escarpa
Italianu
luògo scoscéso
Tedescu
Absturz.
trétu , nm Definitzione
su logu (cunsiderau de largaria, de longària) in cantu distintu de un'àteru logu, ma pentzadu prus che àteru coment'e pagu, parte, distàntzia (logu e tempus) inter duos puntos diferentes
Sinònimos e contràrios
ciassu,
locu 1,
puntu 1
Maneras de nàrrere
csn:
èssere a malu t. = istai mali, èssiri a puntu légiu; t. malu = logu chi andat mali po ccn. cosa (es. passai, trabballai, àteru); a tretos de… (+ vrb) = in arriscos de…; in t. in t., de t. in t. = donzi tantu, fatuvatu, onzi tantu de caminu; colare o passare a t. = atesu, aillargu (ma a bortas pentzau fintzas coment'e pagu, acanta: "mamma tua est passada a tretu de sa morte candho at dadu sa vida a tie"); bènnere a t., in tretos, lòmpiri a t., portai a t. = acanta, aprobe; a tretus = a bortas; a t. de… (+ númene chi inditat tempus)= apustis de…; a tretos = a magras, a bàllios; t. po t… = cufromma a su tretu, pro su tretu chi est; istare o abbarrare onzunu in tretos suos = istare o abbarrare onzunu in su sou, in càncaros suos, chentza istrobbare àtere
Frases
apo agatadu unu tretu malu de istrada, totu fossos ◊ apoi de unu tretu bonu de caminu mi pariat chi calchi cosa no cumbinaiat ◊ dh'apu curtu unu tretu ma no dh'apu sorigau ◊ su tretu uve si curriat su palu de pede fit unu cucuredhu de pretichina ◊ pònedi inoghe a fàghere cussu triballu, ca est tretu in paris ◊ de innòi a ingunis nc'est unu tretu mannu ◊ currit, currit ma no fait tretu
2.
no li regales una cosighedha de nudha a sa cojada noa, za no semus a cussu tretu! ◊ ses a malu tretu de abberu, si mancu arritzas! ◊ mi so ammaculiadu in sa cadrea a tretos de ndhe rúere ◊ in tretu in tretu arruiat, currendu ◊ in tretu in tretu atobiamus is fascinajus udesus benendi a bidha ◊ sas bacas de Bodale fint in tale zassu, ma sa chirca ch'est passada a tretu ◊ si mi benis a tretu ti naro una cosa ◊ funt lómpius a tretu de s'iscólliu ◊ neune li est passadu a tretu de che li pòdere furare carchi cosa ◊ est piciochedhu bravu, a tretus! ◊ Frantziscu fiat sabbateri, ma a tretus trabballàt in su sartu puru ◊ resultat a che los dispatzare, ma cudhos a tretu de calchi chida sunt torrados ◊ mi at illatadu sa domo e mi l'at fata a tretos
Ètimu
ctl.
tret
Tradutziones
Frantzesu
lieu,
place,
espacement
Ingresu
place,
space,
interval,
stretch
Ispagnolu
trecho,
rato
Italianu
pósto,
spàzio,
intervallo,
tratto
Tedescu
Ort,
Zwischenraum,
Abstand.