annotamàla , prep, cng Definizione
a su postu de…, a prus de
Sinonimi e contrari
antamas,
bortze,
imbecis
Frasi
annotamala de una, ndh'amus imballiadu duas de aguzas (G.Ruju)
2.
isse est ispantosu: annotamala de la nàrrere comente est, sa cosa, la creschet! ◊ annotamala est essidu su nàrrere chi si ch'est fuidu
Traduzioni
Francese
au lieu de,
en outre
Inglese
instead,
moreover
Spagnolo
en vezlugar de,
además
Italiano
invéce,
inóltre
Tedesco
dagegen,
außerdem.
apródu , nm Definizione
logu a ue faet a si acortzire po ndhe calare de una nave, de una barca; logu a ue si lompet
Sinonimi e contrari
iscalu,
poltu
/
aprodéndiu
Frasi
innui prus aprodu apu a cicai si custu mari miu est chentza de portu? (B.Lobina)
Traduzioni
Francese
lieu d'abordage
Inglese
landing
Spagnolo
atracadero
Italiano
appròdo
Tedesco
Landungsplatz.
cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu,
chenadorju,
chenadorza,
chenadorzu,
chenadroxu,
chenatòglia,
chenatógliu,
chenatòrgia Definizione
s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote
Modi di dire
csn:
istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu
Frasi
sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas
2.
dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia
Terminologia scientifica
sdi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
heure du dîner,
lieu du dîner
Inglese
time and place of the supper
Spagnolo
la hora y el lugar donde se cena
Italiano
l'óra e il luògo della céna
Tedesco
Uhrzeit und Ort des Abendessens.
fuzidórzu , nm Definizione
logu inue faet a illascinare, s'iscràdiat
Sinonimi e contrari
illassinatorju,
illiscighina,
iscadriadógiu,
lascíngiu,
rascinadolzu,
trauladorzu
/
cdh. buscicatógiu
| ctr.
arraspiosu,
aspru
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lieu glissant
Inglese
slide
Spagnolo
tobogán,
lugar resbaladizo
Italiano
scívolo,
luògo scivolóso
Tedesco
Rutschbahn,
rutschiger Ort.
incapitàe, incapitài, incapitàre , vrb Definizione
su èssere, imbàtere o agatare in calecunu logu o chistione po cumbinatzione, comente podet arresurtare chentza chi dipendhat de su bòllere de nemos
Sinonimi e contrari
capitai,
incapai 1
/
acontèssere
Frasi
arratza de mulleri chi apu incapitau! ◊ chi iat incapitau a mimi no si fut fuiu, no! ◊ míseru tue chi nche ses incapitandhe in cussa malasorte! ◊ chi incapitat a no nch'èssede zeo, nch'est issa ◊ incàpitat, a boltas, in su note, che unu pitzinnu s'ischidet su bentu (S.Baldino)
Traduzioni
Francese
avoir lieu,
se passer
Inglese
to come,
to happen
Spagnolo
acontecer,
ocurrir
Italiano
capitare
Tedesco
geraten,
geschehen.
insàmus , prep, cng, avb: antamas,
intàmada,
intamas,
intambus,
intamen,
intames,
intamis,
intamu,
intemes,
intomas,
intramus Definizione
coment’e prep. e cng. giaet s'idea de unu càmbiu, de fàere, o pònnere o nàrrere una cosa a su postu de un'àtera; podet giare fintzes s'idea de àteru, cosa in prus
Sinonimi e contrari
annotamala,
imbecis,
tamen*
/
assora,
inciandus
/
annotamala
Frasi
intamas de sa manu iat artziau su pei ◊ dispraxit a sa genti manna puru, intamis de a is pipius isceti ◊ no si fidaiat mancu de sos ojos suos intrames de sos ojos anzenos ◊ immoi is crabas no dhas faint caminai mancu a dedí insamus de a denoti
2.
intamen de ndi dhi bèniri gosu dhi fiat abarrau unu sentidu de isbuidori ◊ si abbaidaiant a ógiu tortu, intames de si faedhare ◊ mancu abba dhi at dadu, intomas de dhi dare dinari!◊ intemes de las iscríere, sas cantones, si las at registradas
3.
de custu intamas sos ambassadores no ndhe faedhant (G.Sanna)◊ intamis, una fémina si est acostada a su tziu po dhu preguntai
Traduzioni
Francese
au lieu de,
au contraire
Inglese
instead of,
on the contrary
Spagnolo
en vez de,
en lugar de
Italiano
invéce di,
anziché
Tedesco
statt.
insérru , nm: isserru Definizione
su inserrare o abbarrare in logu serrau; logu serrau; s'ària fragosa e pòbera de ossígenu chi si faet in is logos serraos inue no si càmbiat s'ària
Sinonimi e contrari
intuvu,
isserronzu
Modi di dire
csn:
timire s'i. = tímiri su abarrai in logu serrau; i. de corant'oras = funtzione de serrada de sas barant'oras
Frasi
mi ndhe isto in cust'isserru, ube pianghet finas s'aposentu ◊ s'inserru dhi fait dannu ◊ no ischiat cumente passare su tempus, sempre inserru
2.
abberi su bracone pro intrare aera, ca s'isserru faghet male! ◊ in iscola apustis de un'ora bi at fragu de isserru, cun totu sos àlidos e chentza abbèrrere
Traduzioni
Francese
abri,
lieu retiré,
air vicié
Inglese
enclosure,
retreat,
stale air
Spagnolo
encierro,
aire viciado
Italiano
chiuso,
ritiro,
ària viziata
Tedesco
geschlossener Ort,
Ruheort,
verdorbene Luft.
lócu 1 , nm: logu Definizione
css. tretu, pentzau mescamente buidu, chentza nudha, css. istérria a manera de dhue pòdere càbere o pònnere cosa (o fintzes leada de calecuna cosa); calesiògiat parte o bandha de unu territóriu e fintzes totu su territóriu, sa gente etotu chi dhue istat o bivet; in s'organizatzione pulítiga de sa Sardigna medievale, s'istadu cun totu su territóriu suo (e po cussu si naraiat Carta de Logu, Corona de Logu, Bia de Logu)/ min. loghighedhu (fintzes in su sensu de l. malu); su logu podet èssere: po sa mannària, largu o meda, curtzu o istrintu o pagu, artu, bassu; po comente càmbiat, in paris, dortu, in falada o in pigada, craru, cuadu; po comente praghet, bellu, feu/légiu, límpiu/netu, brutu; po comente si podet passare, alliscinosu, iscolliaditu; po s'órdine o sa comodidade, allichidiu/remonidu, treulau, bonu, malu (l. malu si narat fintzes de unu tretu de sa carena chi, si dhue at male, segada, iscarràfiu o àteru, po comente si movet est istentosu a sanare)
Modi di dire
csn:
logu dortu = logu de monte, in costa, totu a pigadas e faladas, furriadas, iscamedhos e gai; logu malu = tretu ue no faghet o daet inzotu a bi colare, prenu de malesa, astrintu e gai; andai a l. = andhare a carchi logu; leare l. = ocupare, prenare logu, tretu; no… logu, in locos = perunu logu (es. no èssere in l., no a andhare a l.); a logu, in logu (coment'e torrada a una dimandha) = perunu logu; fai l. = illargare, fàghere a manera de lassare logu, tretu líchidu, fàchere locu in su colare de unu, donai passu; leàresi su l. = andai a logu, a trevessu, ispainaisí, isterririsí; dare l. = lassai logu, pigaindi s'istrobbu (nau fintzas in su sensu de mòrriri); pàrrere totu su logu paris = crèiri ca est totu fàcili fàcili; a logos, a logu = in tzertos logos ei e in àteros nono; remonire su l. = allichidiri, pòniri sa domu a sétiu; no ballit a l. = no balet a nudha; in l. de… = a su postu de…, in parti de…; l. de frenugu, de gureu, de tzicória = terrinu aundi acostumat a crèsciri (o acostumant a prantai) su fenugu, su gureu, sa cicória; fai arriri su logu = fàghere a ríere sa zente, fàghere birgonzas; incirai su logu = pònnere sa zente, sos àteros, o fintzas solu s'àteru in buluzu; torrare su coro a locu = dare asséliu a su coro, a s'ànimu; torrare a logu = (fintzas) torrare a su caminu zustu, dàresi un'adderetada in su cumportamentu
Frasi
pone inoghe cussa cosa, ca che at logu! ◊ aundi mi dha pongu custa cosa, chi no tengu logu?! ◊ nos amus fatu logu e donzunu tenet s'aposentu sou ◊ custa cosa leat tropu logu
2.
a sos Sardos nche los ant picaos a totus a locos mai bidos a gherrare frades ◊ tenent sa pretesa de chèrrere cumandhare in locu nostru ◊ iscurtaio su nàrrere antigóriu pro connòssere is logos de su logu ◊ ndhe ant bidu de logos faghindhe cussu viazu gai longu!…
3.
- A ue ses andhendhe? - A unu logu! ◊ no b'at nudha in logu ◊ su ladru no at fide in logu ◊ virtuosa sias chi no ndh'apat in logu che a tie! ◊ chirca ca ti chirco e isse no in logu! ◊ no bi at ànima in logu ◊ - Inue lu pones? - In logu! ◊ - A ue ses andhendhe? - A logu: so solu essindhe a intrare linna!
4.
dhui fiat genti meda e in custas dis de festa no fait a dhui fai logu!
5.
no ti les su logu: ista in domo ca mi serbis! ◊ si la lassas, cuss'erba si leat su logu ◊ no ti lees su logu, como, ca semus ponindhe a manigare!
6.
si li das logu, a cussa bona pessone, ti che intrat fintzas in domo tua ◊ no apo a istentare a bos dare logu, malàidu comente so! ◊ no mi trasendho meda: isco chi sezis in istrintu e già bos do logu
7.
totu su logu paris ti paret, a tie: candho b'ifundhes su pódhighe as a bídere cantu costat a fàghere cosa gai!
8.
s'umanidade a logos est gherrendhe ◊ a logus s'àcua est salia
9.
ma càstia cussu cristianu, incirendi su logu a no andai a votai! ◊ tocat a no cullonare su logu cun bàrtzigas, ca deasi ses cullonandhe a tie etotu!
Cognomi e Proverbi
smb:
(De)logu
/
prb:
chin sa linna de su logu ist a si fàere su fogu!
Etimo
ltn.
locus
Traduzioni
Francese
lieu,
endroit,
espace,
pièce,
territoire
Inglese
place,
space,
environment,
territory
Spagnolo
lugar,
espacio,
territorio
Italiano
luògo,
spàzio,
pósto,
ambiènte,
territòrio
Tedesco
Platz,
Raum,
Umgebung,
Umwelt,
Gebiet,
Land.
murtàrgiu , nm: murtarju 1,
murtarzu,
murtaxu Definizione
logu totu tupas de murta, chi dhue creschet murta meda
Sinonimi e contrari
murtale,
murtedu,
murtitzarzu
/
cdh. multàgiu
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lieu planté de myrtes
Inglese
myrthegrove
Spagnolo
lugar poblado de arrayanes
Italiano
mirtéto
Tedesco
Myrtenhain.
rocàgliu , nf, nm, agt: rocalza,
rocalzu,
rocarju,
rocarzu Definizione
logu de orrocas; chi dhue at orrocas
Sinonimi e contrari
arrochibi,
crastaza,
marràgiu,
nodera,
rocaria,
rochedu,
rochitarzu
/
cdh. rucatógiu
Frasi
campugliaiant cun s'incunza chi betaiant in sos chírrios de terra tostada a sa rocalza ◊ inoghe ammiro montes e rocarzos, meravizas de custu logu
2.
dae logu rocalzu comintzei a cunsiderare su nuraghe monumentu de barritu mannu
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lieu rocheux
Inglese
rocky place
Spagnolo
peñascal
Italiano
luògo roccióso
Tedesco
felsiger Platz.
trèglia , nf Definizione
logu malu, trotu meda
Sinonimi e contrari
iscafada,
ischerbicadorju,
iscolladorju,
scabiossu
Terminologia scientifica
slg
Traduzioni
Francese
lieu escarpé
Inglese
steep place
Spagnolo
pendiente,
escarpa
Italiano
luògo scoscéso
Tedesco
Absturz.
trétu , nm Definizione
su logu (cunsiderau de largaria, de longària) in cantu distintu de un'àteru logu, ma pentzadu prus che àteru coment'e pagu, parte, distàntzia (logu e tempus) inter duos puntos diferentes
Sinonimi e contrari
ciassu,
locu 1,
puntu 1
Modi di dire
csn:
èssere a malu t. = istai mali, èssiri a puntu légiu; t. malu = logu chi andat mali po ccn. cosa (es. passai, trabballai, àteru); a tretos de… (+ vrb) = in arriscos de…; in t. in t., de t. in t. = donzi tantu, fatuvatu, onzi tantu de caminu; colare o passare a t. = atesu, aillargu (ma a bortas pentzau fintzas coment'e pagu, acanta: "mamma tua est passada a tretu de sa morte candho at dadu sa vida a tie"); bènnere a t., in tretos, lòmpiri a t., portai a t. = acanta, aprobe; a tretus = a bortas; a t. de… (+ númene chi inditat tempus)= apustis de…; a tretos = a magras, a bàllios; t. po t… = cufromma a su tretu, pro su tretu chi est; istare o abbarrare onzunu in tretos suos = istare o abbarrare onzunu in su sou, in càncaros suos, chentza istrobbare àtere
Frasi
apo agatadu unu tretu malu de istrada, totu fossos ◊ apoi de unu tretu bonu de caminu mi pariat chi calchi cosa no cumbinaiat ◊ dh'apu curtu unu tretu ma no dh'apu sorigau ◊ su tretu uve si curriat su palu de pede fit unu cucuredhu de pretichina ◊ pònedi inoghe a fàghere cussu triballu, ca est tretu in paris ◊ de innòi a ingunis nc'est unu tretu mannu ◊ currit, currit ma no fait tretu
2.
no li regales una cosighedha de nudha a sa cojada noa, za no semus a cussu tretu! ◊ ses a malu tretu de abberu, si mancu arritzas! ◊ mi so ammaculiadu in sa cadrea a tretos de ndhe rúere ◊ in tretu in tretu arruiat, currendu ◊ in tretu in tretu atobiamus is fascinajus udesus benendi a bidha ◊ sas bacas de Bodale fint in tale zassu, ma sa chirca ch'est passada a tretu ◊ si mi benis a tretu ti naro una cosa ◊ funt lómpius a tretu de s'iscólliu ◊ neune li est passadu a tretu de che li pòdere furare carchi cosa ◊ est piciochedhu bravu, a tretus! ◊ Frantziscu fiat sabbateri, ma a tretus trabballàt in su sartu puru ◊ resultat a che los dispatzare, ma cudhos a tretu de calchi chida sunt torrados ◊ mi at illatadu sa domo e mi l'at fata a tretos
Etimo
ctl.
tret
Traduzioni
Francese
lieu,
place,
espacement
Inglese
place,
space,
interval,
stretch
Spagnolo
trecho,
rato
Italiano
pósto,
spàzio,
intervallo,
tratto
Tedesco
Ort,
Zwischenraum,
Abstand.