cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu,
chenadorju,
chenadorza,
chenadorzu,
chenadroxu,
chenatòglia,
chenatógliu,
chenatòrgia Definizione
s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote
Modi di dire
csn:
istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu
Frasi
sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas
2.
dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia
Terminologia scientifica
sdi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
heure du dîner,
lieu du dîner
Inglese
time and place of the supper
Spagnolo
la hora y el lugar donde se cena
Italiano
l'óra e il luògo della céna
Tedesco
Uhrzeit und Ort des Abendessens.
fuzidórzu , nm Definizione
logu inue faet a illascinare, s'iscràdiat
Sinonimi e contrari
illassinatorju,
illiscighina,
iscadriadógiu,
lascíngiu,
rascinadolzu,
trauladorzu
/
cdh. buscicatógiu
| ctr.
arraspiosu,
aspru
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lieu glissant
Inglese
slide
Spagnolo
tobogán,
lugar resbaladizo
Italiano
scívolo,
luògo scivolóso
Tedesco
Rutschbahn,
rutschiger Ort.
giàssu , nm: ciassu,
tzassu,
zassu Definizione
in su logu, unu tretu minore o fintzes mannu ma precisu; apertura in is muros o in is cresuras ue faet a passare de una parte a s’àtera
Sinonimi e contrari
giàssidu,
tretu
/
àghedu,
barcaxu,
ingiassu
Modi di dire
csn:
a giassus a giassus = de tretu in tretu; obèrriri unu giassu = fàghere un'àidu, fàgheresi unu tretu de pòdere colare; portai sa dentiera a giassus = mancante, cun s'imbaga ue bi mancat dente
Frasi
si l'aia ischidu ch'in custu giassu aisti fatu nidu!…(G.A.Cossu)◊ timiant de si che istesiare dae cussu giassu ◊ dhoi fiat unu giassu totu àcua e ludu
2.
in su cungiau fiat su giassu obertu ◊ in su giassu tocat a dhoi ponni una sida ca nci essit su bestiàmini ◊ lah, no fatzas giassu a nci fai passai is brebeis a su cungiadedhu miu!
Traduzioni
Francese
endroit
Inglese
site
Spagnolo
sitio,
abertura en la pared,
paso
Italiano
sito,
callàia
Tedesco
Ort,
Stelle,
Platz,
enger Durchgang.
insérru , nm: isserru Definizione
su inserrare o abbarrare in logu serrau; logu serrau; s'ària fragosa e pòbera de ossígenu chi si faet in is logos serraos inue no si càmbiat s'ària
Sinonimi e contrari
intuvu,
isserronzu
Modi di dire
csn:
timire s'i. = tímiri su abarrai in logu serrau; i. de corant'oras = funtzione de serrada de sas barant'oras
Frasi
mi ndhe isto in cust'isserru, ube pianghet finas s'aposentu ◊ s'inserru dhi fait dannu ◊ no ischiat cumente passare su tempus, sempre inserru
2.
abberi su bracone pro intrare aera, ca s'isserru faghet male! ◊ in iscola apustis de un'ora bi at fragu de isserru, cun totu sos àlidos e chentza abbèrrere
Traduzioni
Francese
abri,
lieu retiré,
air vicié
Inglese
enclosure,
retreat,
stale air
Spagnolo
encierro,
aire viciado
Italiano
chiuso,
ritiro,
ària viziata
Tedesco
geschlossener Ort,
Ruheort,
verdorbene Luft.
iscolladólzu, iscolladórgiu, iscolladórju, iscolladórzu , nm Definizione
logu, mescamente po passare, malu de si iscrebigare, de si segare sa mola de su tzugu, sugetu a orrúere cun facilidade
Sinonimi e contrari
irmoladórgiu,
ischerbicadorju,
rutorzu,
trambucadorzu,
trèglia
/
cdh. troncacodhu,
ttrs. iscudhadógiu
Frasi
ite isbambarriare de fungudos iscolladorzos in s'ortu meu!…◊ no faghet a bi colare, cue: est un'iscolladorzu! ◊ custas carrelas sunt totu iscolladorzos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
escarpement,
casse-cou
Inglese
steep slope,
dangerous place
Spagnolo
lugar escarpado,
vericuetos
Italiano
luògo scoscéso,
rompicòllo
Tedesco
Absturz,
gefährlicher Ort.
mediàgu , nm: ammeriagu,
meliagru,
meraju,
mereacru,
meriacru,
meriaghe,
meriagru,
meriagu,
meriaju,
meriarzu,
meriaxu,
miliacru,
miriàciu,
miriacru,
miriagu,
moliagru Definizione
s'umbra de mesudie, logu e umbra (mescamente de matas mannas) inue su bestiàmene passat is oras de sole prus forte, in istade / fàghere meriaghe = meriare in s'umbra
Sinonimi e contrari
camadroxu,
meriadórgiu,
umbraghe
Frasi
sos masones sunt acuilados in su meraju ◊ sa domo fit unu meraju finas a sero ◊ a oras de sole forte, in istiu, su bestiàmine istat in su meliagru ◊ custos sunt masones fatendhe meriaghe ◊ saludi e bacas in su meriagu, e trigu meda, ma dinai pagu!(A.Mandis)◊ nonnu naraiat "moliagru" e no "meliagru"
Terminologia scientifica
pst
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ombrage
Inglese
nook where the flock tooks shelter from the sun
Spagnolo
sesteadero
Italiano
sito ombróso dóve si ripara il grégge dal sóle
Tedesco
Ort im Schatten,
wo die Schafe Mittagsruhe halten.
moltólzu , nm: mortógiu,
mortógliu,
mortórgiu,
mortóriu,
mortorju,
mortorzu,
mortoxu,
motroxu,
multóriu,
murtógiu Definizione
pegus mortu, pérdiu, abbandhonau, mescamente su chi abbarrat de ossos e de pedhe; bochimentu de animales e gente; logu chi dhue at pegus o persona morta, inue est totugantu mortu o no dhue at singiale de vida, de movimentu, fintzes sa funtzione po che portare su mortu a campusantu / is mortórius = totu su tempus chi, in chida santa, no si sonant sas campanas (de s'incravamentu a sas allegrias)
Sinonimi e contrari
cóntzica,
ispéigu
/
bochimentu
Modi di dire
csn:
ghetàresi a mortorju = betàresi a burbas mortas, ghetaisí a s'abbramia che animali a su spéigu, a morti tzurpa; zanna, domo, logu serradu a mortóriu = coment'e chi siant mortus totus, chi no dhoi siat prus nemus; dòlere a mortóriu = meda, de pàrrere morindhe; èssere unu mortóriu, nadu de unu logu = chi no dhoi at genti, movimentu, ispàssiu; genia de frastimu: Su mortóriu sa bidha li paghet! = essiri pòberu a s'úrtimu puntu; sudoratu a mortógliu = sueradu totu ifustu, a una murca de suore
Frasi
sos abbilastros sunt arrodiados a su mortorzu ◊ parent canes iscudèndhesi a moltolzu ◊ bi godit solu si biet mortórgiu, annanno de fogile in fogile (A.Zedde)
2.
ant arrestau a unu po su motroxu de Bissenti
3.
sa bichina fit relizonosa e si prestaiat a cada mortóriu ◊ ant àpidu sa zanna serrada a mortóriu ◊ custa bidha est unu mortóriu! ◊ cussu logu ti at a pàrriri unu mortóriu ◊ at pagadu su mortóriu a su preíderu
4.
pro su dinare s'ómine si ghetat a mortorju
Cognomi e Proverbi
prb:
a su mortorzu current sos corvos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
charogne,
abattage,
enterrement
Inglese
murder,
carrion,
funeral
Spagnolo
carroña,
matanza,
entierro
Italiano
carógna,
béstia mòrta,
uccisióne,
mortòrio
Tedesco
Aas,
Kadaver (animale),
Leiche (cristianu),
Tötung,
ausgestorbener Ort.
muntonàgliu, muntonàlzu, muntonàrgiu , nm: muntonarzu,
muntriaxu,
muntronaxu,
muntruaxu,
mutonaxu Definizione
muntone mannu de ladamíngiu e mescamente de àliga, logu inue si che imbolat s'àliga e totu is cosas de fuliare; fintzes logu chentza allichidiu, chentza contivigiare, brutu, betau apare
Sinonimi e contrari
abbrutadórgiu,
agrile,
aligàgiu,
aligurru
/
cdh. muntinàgiu
Modi di dire
csn:
arga de muntonarzu (nau a menisprésiu a unu) = malu, donau a fai mali, disgratziau, trevessu; ammuntonare arga de sete muntonàglios a unu = narrerendheli de onzi colore
Frasi
su muntonàgliu est prenu de bascaràmene ◊ castiei su muntronaxu chi nc'est in custa domu! ◊ totue nos sunt carrazendhe sos muntonarzos ◊ is muntonàglios… in dógnia bidha ci passaiaus ne dhue iat unu ◊ su cómudu fiat adoru de su muntruaxu…◊ sa cosa mala a su muntonàrgiu! ◊ chi dh'emu tentu dèu, cussu capedhu iat biu su muntronaxu!
2.
dontzi via lu pissichiat pro su bufu e l'ammuntonaiat arga de sete muntonàglios! ◊ arga de muntonarzu chi no est àteru, a mi che furare totu!…
Cognomi e Proverbi
prb:
s'àliga currit a su muntronaxu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fosse aux ordures,
fumier,
écurie
Inglese
rubbish dump
Spagnolo
basurero,
vertedero
Italiano
mondezzàio
Tedesco
Schuttabladeplatz,
Müllabladeplatz,
schmutziger Ort,
Stall.
nodèra , nf Definizione
logu totu nodos, totu arrocas
Sinonimi e contrari
arrocaxa,
arrochibi,
marragiu,
nodàgliu,
rocàgliu,
rocaria,
rochedu
Frasi
peri sas noderas paret chi si siant moendhe apustis de millénnios chi sos vulcanos che las ant bombitadas ◊ petzi che sunt restendhe sas noderas, a fortza de fogos ◊ a s'altza e fala, che candho passet in nodera mala, s'ómine sighit a su pesa e rue ◊ aiat fatu cuare su bestiàmene in sas noderas
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
endroit rocheux
Inglese
rocky site
Spagnolo
peñascal
Italiano
sito roccióso
Tedesco
felsiger Ort.
sítiu 1 , nm: situ,
sítziu Definizione
logu, tretu mannu mescamente de su sartu in cantu distintu de un'àteru cun númene diferente
Sinonimi e contrari
locu 1
Frasi
in cussu sítiu bi aiat unu níbbaru in mesu de sas tupas ◊ abbandhona custu situ: si no tenes netzessitu inoghe passa deretu! ◊ de sos astros connoschent situ e motu (S.Casu)
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
endroit
Inglese
site
Spagnolo
sitio
Italiano
sito
Tedesco
Ort.
trétu , nm Definizione
su logu (cunsiderau de largaria, de longària) in cantu distintu de un'àteru logu, ma pentzadu prus che àteru coment'e pagu, parte, distàntzia (logu e tempus) inter duos puntos diferentes
Sinonimi e contrari
ciassu,
locu 1,
puntu 1
Modi di dire
csn:
èssere a malu t. = istai mali, èssiri a puntu légiu; t. malu = logu chi andat mali po ccn. cosa (es. passai, trabballai, àteru); a tretos de… (+ vrb) = in arriscos de…; in t. in t., de t. in t. = donzi tantu, fatuvatu, onzi tantu de caminu; colare o passare a t. = atesu, aillargu (ma a bortas pentzau fintzas coment'e pagu, acanta: "mamma tua est passada a tretu de sa morte candho at dadu sa vida a tie"); bènnere a t., in tretos, lòmpiri a t., portai a t. = acanta, aprobe; a tretus = a bortas; a t. de… (+ númene chi inditat tempus)= apustis de…; a tretos = a magras, a bàllios; t. po t… = cufromma a su tretu, pro su tretu chi est; istare o abbarrare onzunu in tretos suos = istare o abbarrare onzunu in su sou, in càncaros suos, chentza istrobbare àtere
Frasi
apo agatadu unu tretu malu de istrada, totu fossos ◊ apoi de unu tretu bonu de caminu mi pariat chi calchi cosa no cumbinaiat ◊ dh'apu curtu unu tretu ma no dh'apu sorigau ◊ su tretu uve si curriat su palu de pede fit unu cucuredhu de pretichina ◊ pònedi inoghe a fàghere cussu triballu, ca est tretu in paris ◊ de innòi a ingunis nc'est unu tretu mannu ◊ currit, currit ma no fait tretu
2.
no li regales una cosighedha de nudha a sa cojada noa, za no semus a cussu tretu! ◊ ses a malu tretu de abberu, si mancu arritzas! ◊ mi so ammaculiadu in sa cadrea a tretos de ndhe rúere ◊ in tretu in tretu arruiat, currendu ◊ in tretu in tretu atobiamus is fascinajus udesus benendi a bidha ◊ sas bacas de Bodale fint in tale zassu, ma sa chirca ch'est passada a tretu ◊ si mi benis a tretu ti naro una cosa ◊ funt lómpius a tretu de s'iscólliu ◊ neune li est passadu a tretu de che li pòdere furare carchi cosa ◊ est piciochedhu bravu, a tretus! ◊ Frantziscu fiat sabbateri, ma a tretus trabballàt in su sartu puru ◊ resultat a che los dispatzare, ma cudhos a tretu de calchi chida sunt torrados ◊ mi at illatadu sa domo e mi l'at fata a tretos
Etimo
ctl.
tret
Traduzioni
Francese
lieu,
place,
espacement
Inglese
place,
space,
interval,
stretch
Spagnolo
trecho,
rato
Italiano
pósto,
spàzio,
intervallo,
tratto
Tedesco
Ort,
Zwischenraum,
Abstand.