cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu,
chenadorju,
chenadorza,
chenadorzu,
chenadroxu,
chenatòglia,
chenatógliu,
chenatòrgia Definitzione
s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote
Maneras de nàrrere
csn:
istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu
Frases
sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas
2.
dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia
Terminologia iscientìfica
sdi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
heure du dîner,
lieu du dîner
Ingresu
time and place of the supper
Ispagnolu
la hora y el lugar donde se cena
Italianu
l'óra e il luògo della céna
Tedescu
Uhrzeit und Ort des Abendessens.
coltína , nf: cortina,
cultina Definitzione
sa pratza asuta de una mata, totu a inghíriu de su truncu inue orruet su frutu; s'umbra chi faent is matas, asuta; su frutu chi dhue orruet asuta de sa mata
Sinònimos e contràrios
paltza,
prassàrgia,
pratzada
Maneras de nàrrere
csn:
fàghere sa c. a sas àrbures = limpiai asuta de is matas; èssere a cortina (nadu de unu frutu) = a meda, in terra
Frases
est abbaidendhe sas fozas sicas e mortas suta de sa coltina ◊ sa pira ruet in sa cortina ◊ sa cortina no si collit comintzendhe dae mesu, ma dae alas de fora, a s'atenta
2.
sos àrbores fachent cortina ◊ in istiu cherent fatas sas cortinas pro agatare su logu netu a ndhe collire s'olia
3.
ndhe apo collidu una cortina de olia ◊ sa nughe bi est a cortina, in terra
Sambenados e Provèrbios
smb:
Cortina
/
prb:
sa landhe falat a sa cortina
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
le couvert d'un arbre
Ingresu
Space under a tree
Ispagnolu
lugar debajo de un árbol
Italianu
lo spàzio sótto una pianta
Tedescu
Schatten eines Baumes.
furringòni , nm: furrunconi,
furrungoni Definitzione
tretu a una parte, fintzes cuau, mescamente inter duas alas de muru o àteru
Sinònimos e contràrios
angrone,
arranconi,
chizolu,
chizone,
coda 1,
corroncone,
crucuzone
Frases
fiat acuau in d-unu furrungoni ◊ as postu su brochitedhu in cussu furrungoni ◊ s'angoliera si ponit in su furringoni
Terminologia iscientìfica
dmo
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
recoin
Ingresu
corner,
nook
Ispagnolu
lugar apartado
Italianu
luògo appartato,
cantùccio
Tedescu
abgelegener Winkel.
fuzidórzu , nm Definitzione
logu inue faet a illascinare, s'iscràdiat
Sinònimos e contràrios
illassinatorju,
illiscighina,
iscadriadógiu,
lascíngiu,
rascinadolzu,
trauladorzu
/
cdh. buscicatógiu
| ctr.
arraspiosu,
aspru
Terminologia iscientìfica
slg
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lieu glissant
Ingresu
slide
Ispagnolu
tobogán,
lugar resbaladizo
Italianu
scívolo,
luògo scivolóso
Tedescu
Rutschbahn,
rutschiger Ort.
imbàru , nm: immaru Definitzione
logu inue si firmare a pausare, po si aprigare, istare, e fintzes impedimentu, cosa chi faet firmare; logu o cosa inue s’imbarare, si pònnere o acostire e agguantare; su imbarare, ora, iscuta, tempus chi s’istat firmos coment’e ibertandho
Sinònimos e contràrios
arrambu,
imbaradorju
/
arressa,
firmada,
stentu
/
atostonu
Frases
no azis perunu imbaru a sa bostra bramosia: sas benénnidas siedas, rúndhines, a domo mia! (P.Mossa)◊ restas sola chentza imbaros in su mundhu corazosa ◊ sempre isto pessighindhe cussu paru pro chi nisciunu mi faghet imbaru (A.M.Iscanu)
2.
torraiat a sa capella, fichiat sos cuidos in s'imbaru de s'imbenujadolzu e s'imbenujaiat
3.
sentza perunu imbaru Pilatu lis intregat a Gesús pro lu crutzificare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
appui,
abri
Ingresu
support,
refuge
Ispagnolu
posada,
lugar donde descansar,
pausa
Italianu
appòggio,
rifùgio
Tedescu
Schutz.
incarramacinài , vrb Definitzione
betare a s'afaiu trastos bècios o arrimaos, impreare su logu cun carramatzinas
Sinònimos e contràrios
imbarratzare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
encombrer de fanfreluches
Ingresu
to hamper with trifles
Ispagnolu
llenar un lugar de baratijas
Italianu
ingombrare di cianfrusàglie
Tedescu
mit Krams überfüllen.
insàmus , prep, cng, avb: antamas,
intàmada,
intamas,
intambus,
intamen,
intames,
intamis,
intamu,
intemes,
intomas,
intramus Definitzione
coment’e prep. e cng. giaet s'idea de unu càmbiu, de fàere, o pònnere o nàrrere una cosa a su postu de un'àtera; podet giare fintzes s'idea de àteru, cosa in prus
Sinònimos e contràrios
annotamala,
imbecis,
tamen*
/
assora,
inciandus
/
annotamala
Frases
intamas de sa manu iat artziau su pei ◊ dispraxit a sa genti manna puru, intamis de a is pipius isceti ◊ no si fidaiat mancu de sos ojos suos intrames de sos ojos anzenos ◊ immoi is crabas no dhas faint caminai mancu a dedí insamus de a denoti
2.
intamen de ndi dhi bèniri gosu dhi fiat abarrau unu sentidu de isbuidori ◊ si abbaidaiant a ógiu tortu, intames de si faedhare ◊ mancu abba dhi at dadu, intomas de dhi dare dinari!◊ intemes de las iscríere, sas cantones, si las at registradas
3.
de custu intamas sos ambassadores no ndhe faedhant (G.Sanna)◊ intamis, una fémina si est acostada a su tziu po dhu preguntai
Tradutziones
Frantzesu
au lieu de,
au contraire
Ingresu
instead of,
on the contrary
Ispagnolu
en vez de,
en lugar de
Italianu
invéce di,
anziché
Tedescu
statt.
iscolladólzu, iscolladórgiu, iscolladórju, iscolladórzu , nm Definitzione
logu, mescamente po passare, malu de si iscrebigare, de si segare sa mola de su tzugu, sugetu a orrúere cun facilidade
Sinònimos e contràrios
irmoladórgiu,
ischerbicadorju,
rutorzu,
trambucadorzu,
trèglia
/
cdh. troncacodhu,
ttrs. iscudhadógiu
Frases
ite isbambarriare de fungudos iscolladorzos in s'ortu meu!…◊ no faghet a bi colare, cue: est un'iscolladorzu! ◊ custas carrelas sunt totu iscolladorzos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
escarpement,
casse-cou
Ingresu
steep slope,
dangerous place
Ispagnolu
lugar escarpado,
vericuetos
Italianu
luògo scoscéso,
rompicòllo
Tedescu
Absturz,
gefährlicher Ort.
lócu 1 , nm: logu Definitzione
css. tretu, pentzau mescamente buidu, chentza nudha, css. istérria a manera de dhue pòdere càbere o pònnere cosa (o fintzes leada de calecuna cosa); calesiògiat parte o bandha de unu territóriu e fintzes totu su territóriu, sa gente etotu chi dhue istat o bivet; in s'organizatzione pulítiga de sa Sardigna medievale, s'istadu cun totu su territóriu suo (e po cussu si naraiat Carta de Logu, Corona de Logu, Bia de Logu)/ min. loghighedhu (fintzes in su sensu de l. malu); su logu podet èssere: po sa mannària, largu o meda, curtzu o istrintu o pagu, artu, bassu; po comente càmbiat, in paris, dortu, in falada o in pigada, craru, cuadu; po comente praghet, bellu, feu/légiu, límpiu/netu, brutu; po comente si podet passare, alliscinosu, iscolliaditu; po s'órdine o sa comodidade, allichidiu/remonidu, treulau, bonu, malu (l. malu si narat fintzes de unu tretu de sa carena chi, si dhue at male, segada, iscarràfiu o àteru, po comente si movet est istentosu a sanare)
Maneras de nàrrere
csn:
logu dortu = logu de monte, in costa, totu a pigadas e faladas, furriadas, iscamedhos e gai; logu malu = tretu ue no faghet o daet inzotu a bi colare, prenu de malesa, astrintu e gai; andai a l. = andhare a carchi logu; leare l. = ocupare, prenare logu, tretu; no… logu, in locos = perunu logu (es. no èssere in l., no a andhare a l.); a logu, in logu (coment'e torrada a una dimandha) = perunu logu; fai l. = illargare, fàghere a manera de lassare logu, tretu líchidu, fàchere locu in su colare de unu, donai passu; leàresi su l. = andai a logu, a trevessu, ispainaisí, isterririsí; dare l. = lassai logu, pigaindi s'istrobbu (nau fintzas in su sensu de mòrriri); pàrrere totu su logu paris = crèiri ca est totu fàcili fàcili; a logos, a logu = in tzertos logos ei e in àteros nono; remonire su l. = allichidiri, pòniri sa domu a sétiu; no ballit a l. = no balet a nudha; in l. de… = a su postu de…, in parti de…; l. de frenugu, de gureu, de tzicória = terrinu aundi acostumat a crèsciri (o acostumant a prantai) su fenugu, su gureu, sa cicória; fai arriri su logu = fàghere a ríere sa zente, fàghere birgonzas; incirai su logu = pònnere sa zente, sos àteros, o fintzas solu s'àteru in buluzu; torrare su coro a locu = dare asséliu a su coro, a s'ànimu; torrare a logu = (fintzas) torrare a su caminu zustu, dàresi un'adderetada in su cumportamentu
Frases
pone inoghe cussa cosa, ca che at logu! ◊ aundi mi dha pongu custa cosa, chi no tengu logu?! ◊ nos amus fatu logu e donzunu tenet s'aposentu sou ◊ custa cosa leat tropu logu
2.
a sos Sardos nche los ant picaos a totus a locos mai bidos a gherrare frades ◊ tenent sa pretesa de chèrrere cumandhare in locu nostru ◊ iscurtaio su nàrrere antigóriu pro connòssere is logos de su logu ◊ ndhe ant bidu de logos faghindhe cussu viazu gai longu!…
3.
- A ue ses andhendhe? - A unu logu! ◊ no b'at nudha in logu ◊ su ladru no at fide in logu ◊ virtuosa sias chi no ndh'apat in logu che a tie! ◊ chirca ca ti chirco e isse no in logu! ◊ no bi at ànima in logu ◊ - Inue lu pones? - In logu! ◊ - A ue ses andhendhe? - A logu: so solu essindhe a intrare linna!
4.
dhui fiat genti meda e in custas dis de festa no fait a dhui fai logu!
5.
no ti les su logu: ista in domo ca mi serbis! ◊ si la lassas, cuss'erba si leat su logu ◊ no ti lees su logu, como, ca semus ponindhe a manigare!
6.
si li das logu, a cussa bona pessone, ti che intrat fintzas in domo tua ◊ no apo a istentare a bos dare logu, malàidu comente so! ◊ no mi trasendho meda: isco chi sezis in istrintu e già bos do logu
7.
totu su logu paris ti paret, a tie: candho b'ifundhes su pódhighe as a bídere cantu costat a fàghere cosa gai!
8.
s'umanidade a logos est gherrendhe ◊ a logus s'àcua est salia
9.
ma càstia cussu cristianu, incirendi su logu a no andai a votai! ◊ tocat a no cullonare su logu cun bàrtzigas, ca deasi ses cullonandhe a tie etotu!
Sambenados e Provèrbios
smb:
(De)logu
/
prb:
chin sa linna de su logu ist a si fàere su fogu!
Ètimu
ltn.
locus
Tradutziones
Frantzesu
lieu,
endroit,
espace,
pièce,
territoire
Ingresu
place,
space,
environment,
territory
Ispagnolu
lugar,
espacio,
territorio
Italianu
luògo,
spàzio,
pósto,
ambiènte,
territòrio
Tedescu
Platz,
Raum,
Umgebung,
Umwelt,
Gebiet,
Land.
murtàrgiu , nm: murtarju 1,
murtarzu,
murtaxu Definitzione
logu totu tupas de murta, chi dhue creschet murta meda
Sinònimos e contràrios
murtale,
murtedu,
murtitzarzu
/
cdh. multàgiu
Terminologia iscientìfica
slg
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lieu planté de myrtes
Ingresu
myrthegrove
Ispagnolu
lugar poblado de arrayanes
Italianu
mirtéto
Tedescu
Myrtenhain.
nce, nche, nchi, nci , avb: che* Definitzione
avb. chi inditat logu, no sèmpere reale, de una manera pagu precisa, logu indefiniu (foras candho prus ainnanti si narat su foedhu chi inditat custu logu), e prus che àteru giaet un'idea de istesióngiu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est) ma podet inditare fintzes acostimentu: s'impreat istacau de su vrb. si est postu innanti, totu a unu cun su vrb. si est nau apustis (e cun prn. puru): bògache custa cosa!, toca, istesianci!, bessinci!, fuliancedhu!, bogancedhu!, ponincedhu!, ghetancedhu!, leachelu!, remonichelu!, picaenchelu!, vatunchelu!, essimichelu, fulliadechedhu!, enclíticu, nau che unícu foedhu cun sa forma verbale
Sinònimos e contràrios
ci
/
bi,
ince
Frases
nemos cheret andhare a nche batire sa botza ◊ cracu a perda a sa craba chi si nchi istésiat ◊ cumenti as fatu a nce dhu fai istrebedhai, su cani? ◊ oe nce funt is sindacaos ci nosi axudant ◊ sa bitella ti nce dha podes leare! ◊ si nche fit sichia a irfungudare ◊ su gurutu est astrintu ma nche colas ◊ - A si podet? a che sezis? ◊ nci fúliu is carramatzinas ◊ pentzanci e apustis mi arrispundis! ◊ si depeis essiri, esseidenci! ◊ seu intrada a cudha domu ponendidenchi su nasu torra
2.
dennantis a nce pònnere in marina a pè ince boliat peri coràgiu ◊ deo nce pogno sa matessi ispesa ◊ inoghe che cherias tue! ◊ che so essidu in Bono a cumandhu ◊ su pani ponincedhu in sa mesa ◊ e ita nci negótziat innòi? ◊ cussus piscixedhus no abetu prus po nce dhus papai: tengu fàmini!
Tradutziones
Frantzesu
y,
là,
en
Ingresu
there (here)
Ispagnolu
aquí,
acá,
en este lugar,
allá,
allí,
en ese lugar
Italianu
ce,
ci,
ne (avv. di luogo)
Tedescu
dort,
dorthin,
hier,
da,
hierher,
da durch,
von.
toviadórju , nm Definitzione
logu de atóbiu, chi dhue atóbiat gente o cosa
Sinònimos e contràrios
assortidorzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
point de rencontre,
de convergence
Ingresu
meeting point
Ispagnolu
lugar de encuentro
Italianu
punto,
luògo di convergènza,
di incóntro
Tedescu
Punkt,
Treffpunkt.