Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

acótu , nm: acotzu, cotzu Definitzione orrugu de cosa chi si ponet (prus che àteru asuta) po mantènnere firmu unu trastu (es. is carradas); fintzes css. logu inue si apartare o aprigare sa gente, fatu a sa bona (alabinna, barrachedha, pinnetu o àteru); nau in cobertantza, agiudu, ispinta de gente chi podet po fàere bínchere a ccn. chentza méritu unu cuncursu o una prova, a praxere Sinònimos e contràrios cota 1, afiagnu, apógiu, incotzada / ingotu / acóstiu, corcadorju Frases trista sa mata chi bolit acotzu! 2. in cussu cuzone che faghimus s'acotu a nois ca bi daet bàrigu su bentu 3. at bintu su cuncursu cun is acotzus e no ca fut prus àbbili de is àterus Sambenados e Provèrbios smb: Accotzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu soutien Ingresu support Ispagnolu sostén, soporte Italianu sostégno Tedescu Stütze.

agegherài , vrb: agiagarai, agiagherai, auxagarai, axagarae, axagarai, axegherai, gegherai*, zacarare Definitzione fàere mòvere impresse, cúrrere o fuire, pònnere o tènnere tropu presse coment'e ponendho o portandho is canes aifatu Sinònimos e contràrios assuidari, assulurgiare, ispabuciare, istrajare, isvalostiare, salargiare, stallai, ussiare | ctr. achedare, asselenare Frases abarradí sétziu, no ti agiàghiris! ◊ is crobus si bidiant bolendi coment'e axegheraus ◊ no mi agabbist de agiagherai su sànguni! ◊ seu triballendi coment'e un'iscrau, agiagarau e fatu! Tradutziones Frantzesu chasser, déloger violemment Ingresu to support escaping Ispagnolu ahuyentar Italianu far fuggire, esagitare Tedescu fliehen lassen, aufregen.

ampàru , nm Definitzione totu su chi si faet po ndhe passare a unu o una cosa de totu su chi dhi podet èssere de dannu Sinònimos e contràrios afiagnu, amparia, apógiu, azubentu, defensa, refrantu Frases tue fist s'amparu de totu sa bidha ◊ ti apo dadu su bratzu pro amparu ◊ de Deus e Maria no ti manchet s'amparu! ◊ e cantos poveritos bi at sentza amparu! ◊ cuss'òrfanu est chena amparu ◊ sa lege lis dat amparu ◊ sias s’amparu de sos parentes! Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu protection, soutien Ingresu protection, support Ispagnolu amparo Italianu protezióne, sostégno, patrocìnio, tutèla Tedescu Schutz, Stütze, Verteidigung.

ànta , nf Definitzione frucàgiu chi si ponet prantau, cambu mannu de linna cun is cambos prus piticos segaos de dhue pòdere apicare cosa; donniunu de is bàtoro puntales mannos prantaos de su telàrgiu; calesiògiat cosa chi ndhe podet aguantare un'àtera o chi dhi giaet fortza, agiudu; sumana de tempus, oru, parte Sinònimos e contràrios antigoni, dule, furcarju, fústiga, iltatu, istante 1, preustinu / àntala, arrambu Maneras de nàrrere csn: a. de furru = sos antariles de sa buca de su furru; a s'a. de… (logu) = faci a…, a sa bandha de…; a. de àcua, de landiredhu, de nia = bírridu (e fintzas dellúbbiu) de abba, nue de ràndhine, de froca; a. de binza = sa cresura, su primu órdine de bide de sa binza; a. de bentone = sas coedhas de su bentone, is bullas; fàghere a. a unu, istare a s'a. de unu = fàghere àntala, fàghere s'ala a unu, fai is partesas a unu; àere unu in a., in s'a. = tènnere a calicunu a pavore; èssere a. de birbantes, de malefatores = chie los azuat Frases prego chi torrent lieras sas antas chi apo connotu candho so naschidu: ma no torrant piús cudhas piantas chi su continentale at distruidu! (A.Casula)◊ eo creschei in mesu a milli antas de ílighes ◊ si sunt zirendhe a donzi anta ◊ si circant is antas in modu chi sa barraca siat bèni téssia de antas po dhi ponni su crabetoxu 2. a lu mantènnere bi cheret anta forte ◊ si sa fortza de sa natura est tanta, est delitu no dàreli assisténtzia, ma est dannu a li dare tota s'anta (P.Casu)◊ su síndhigu che at tiradu sos cossizeris totu a s'anta sua 3. s'anta de mesu, s'anta de foras de sa cortina de s'olia ◊ si at fatu un'acucadolzu in s'anta de su muru ◊ a sa posta, in anta de caminu, at isparadu a unu chi fit colendhe ◊ mancu in antas de rios bi at birdura ◊ po si cojai aspetaus chi nci passit cust'anta mala ◊ a s'anta de su campu de Otieri bi at terras bonas 4. circant de si cuai po fai passai s'anta de s'àcua ◊ fiant abetendu a passai s'anta de sa guerra 5. tocat a dh'indovinai s'antedha Ètimu ltn. anta(e) Tradutziones Frantzesu soutien Ingresu support Ispagnolu sostén, soporte Italianu sostégno Tedescu Stütze.

arràmbu , nm, avb: arrumbu Definitzione logu o cosa a ue si arrimare; persona chi podet giare un’agiudu, èssere de agiudu; su si arrumbare o imbarare / èssere arrumbu apare = acurtzu, acanta s'unu a s'àteru Sinònimos e contràrios apógiu, armaderi, arrimaderu, arrimu, imbaradorju Frases si est su ch'ispero logu asseliadu, mi cuntento de s'arrumbu (G.Marras)◊ si est cojada cun Bodale: a l'at àpidu s'arrumbu, unu prus póveru de issa!…◊ unu giòvanu gai a génneru fit un'arrumbu pro sa domo ◊ no mi podes nàrrere chi apo chircadu arrumbos de cumbéniu: mi so arrangiadu deo! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu appui Ingresu support Ispagnolu apoyo, arrimo Italianu appòggio, sostégno Tedescu Stütze.

arrèghere , vrb: arrei, arrèiri, arrere, arreri, rèere Definitzione abbarrare firmos, sentza de andhare; si narat de vasu chi no est istampau ne tzacau chi mantenet su chi si betat aintru; rfl. su si lassare cosa angena; in cobertantza, aguantare is segretos; abbarrare a sa rea, prantaos, istrantagiaos / pps. arrésiu, arréssiu 1, arressu, arretu 1 Sinònimos e contràrios abèschere, afrimai, aguantai, arrancare, arreare, arrèschere, arressare, obèschere, rèere / arrègere | ctr. andai, sfàiri Maneras de nàrrere csn: abba arressa = apojada, frimma (e pro cussu mala puru); arrèiri unu secretu = muntènnere su segretu Frases líbbera zente poética in s'amore in su bisonzu arressa, istrinta in su dolore (A.Casula)◊ si est arressu pro sempre su coro sou ◊ no est ne andhendhe e ne arressu ◊ si arreet un'iscuta iscultendhe ◊ in caminu imbenit a unu connoschente, l'arreghet e li nat cosa 2. custu pitzeri no arreit àcua ◊ dèu pratzu, dèu leu, su chi bollu mi arreu ◊ a tui no fait a ti contai cosa ca no arreis nudha! 3. no mi sumbullit meda, gopai, ca no mi arreu in cambas de s'istrachímini! ◊ fiat aici istancu chi no si arreiat in peis ◊ addaghi su muntone est mannu meda no si arrèt Ètimu ltn. regere Tradutziones Frantzesu soutenir, supporter Ingresu to support Ispagnolu parar, tenerse Italianu fermare, fermarsi, règgere, règgersi in pièdi Tedescu anhalten, stehenbleiben, halten, sich aufrecht halten.

arrimadéru , nm Definitzione logu inue si arrimare, si imbarare, si apartare Sinònimos e contràrios apozadorzu, armaderi, arrambu, arrimu, imbaradorju / apógiu Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu appui Ingresu support Ispagnolu arrimadero, apoyo Italianu appòggio, sostégno Tedescu Stütze.

gegherài , vrb: agegherai, geregare, giagarare, zacarare Definitzione bogare de mala manera, fàere fuire, pònnere in avolotu Sinònimos e contràrios assulurgiare, giarigare, ixegherai, ispabuciare, isvalostiare, salargiare, stagiai, ussiare | ctr. asseliai, batire, cramare Frases che l'ant giagaradu a sonos de tamburru e a frúscios ◊ mai bos giagaraia, ma cuntentu iscultaia sas bostras caras cantones (G.A.Cossu)◊ sa zente est giagarada dai pena in pena e tenet bisonzu de paghe! ◊ mi dispiaghet chi ti bida giagaradu e pessighidu! ◊ sos canes a úrulos che ant giagaradu su grodhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu effrayer, faire fuir Ingresu to support escaping Ispagnolu echar, hacer huir Italianu far fuggire Tedescu in die Flucht schlagen.

imbàru , nm: immaru Definitzione logu inue si firmare a pausare, po si aprigare, istare, e fintzes impedimentu, cosa chi faet firmare; logu o cosa inue s’imbarare, si pònnere o acostire e agguantare; su imbarare, ora, iscuta, tempus chi s’istat firmos coment’e ibertandho Sinònimos e contràrios arrambu, imbaradorju / arressa, firmada, stentu / atostonu Frases no azis perunu imbaru a sa bostra bramosia: sas benénnidas siedas, rúndhines, a domo mia! (P.Mossa)◊ restas sola chentza imbaros in su mundhu corazosa ◊ sempre isto pessighindhe cussu paru pro chi nisciunu mi faghet imbaru (A.M.Iscanu) 2. torraiat a sa capella, fichiat sos cuidos in s'imbaru de s'imbenujadolzu e s'imbenujaiat 3. sentza perunu imbaru Pilatu lis intregat a Gesús pro lu crutzificare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu appui, abri Ingresu support, refuge Ispagnolu posada, lugar donde descansar, pausa Italianu appòggio, rifùgio Tedescu Schutz.

rèere , vrb: arrèghere*, règhere, rèzere Definitzione agguantai prantau, a sa rea, baliare o padire un'isfortzu, una fortza / poét. rere; pps. réghiu, rézidu Sinònimos e contràrios abbabiai, afrimai, agguantai, apoderae Frases ruta ndhe so in fundhu: male in cambas mi reo ◊ fit imbriagu chi no si reziat ritzu ◊ su dragu est male fertu, tambidambi e no si podet rere ◊ su filu fit débbile e no at rézidu ◊ siscuru, de su fàmine no si reiat fichidu! 2. custa cuba no rezet su binu ◊ cust'isterzu rezet, no rezet s'abba, paret chi no rezat Tradutziones Frantzesu soutenir Ingresu to support Ispagnolu sujetar, aguantar Italianu règgere Tedescu halten.

sufragài, sufragàre , vrb Sinònimos e contràrios agiadai, giuai, proicare Frases sa tanta iltimassione mi sufragas in azios? (P.Cherchi)◊ si su chi at no lu sufragat, ite at a pòdere fàghere? Tradutziones Frantzesu être utile, faire du bien Ingresu to support, to be useful Ispagnolu favorecer Italianu suffragare, giovare Tedescu nützen.

«« Torra a chircare