acótu , nm: acotzu,
cotzu Definizione
orrugu de cosa chi si ponet (prus che àteru asuta) po mantènnere firmu unu trastu (es. is carradas); fintzes css. logu inue si apartare o aprigare sa gente, fatu a sa bona (alabinna, barrachedha, pinnetu o àteru); nau in cobertantza, agiudu, ispinta de gente chi podet po fàere bínchere a ccn. chentza méritu unu cuncursu o una prova, a praxere
Sinonimi e contrari
cota 1,
afiagnu,
apógiu,
incotzada
/
ingotu
/
acóstiu,
corcadorju
Frasi
trista sa mata chi bolit acotzu!
2.
in cussu cuzone che faghimus s'acotu a nois ca bi daet bàrigu su bentu
3.
at bintu su cuncursu cun is acotzus e no ca fut prus àbbili de is àterus
Cognomi e Proverbi
smb:
Accotzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
soutien
Inglese
support
Spagnolo
sostén,
soporte
Italiano
sostégno
Tedesco
Stütze.
agegherài , vrb: agiagarai,
agiagherai,
auxagarai,
axagarae,
axagarai,
axegherai,
gegherai*,
zacarare Definizione
fàere mòvere impresse, cúrrere o fuire, pònnere o tènnere tropu presse coment'e ponendho o portandho is canes aifatu
Sinonimi e contrari
assuidari,
assulurgiare,
ispabuciare,
istrajare,
isvalostiare,
salargiare,
stallai,
ussiare
| ctr.
achedare,
asselenare
Frasi
abarradí sétziu, no ti agiàghiris! ◊ is crobus si bidiant bolendi coment'e axegheraus ◊ no mi agabbist de agiagherai su sànguni! ◊ seu triballendi coment'e un'iscrau, agiagarau e fatu!
Traduzioni
Francese
chasser,
déloger violemment
Inglese
to support escaping
Spagnolo
ahuyentar
Italiano
far fuggire,
esagitare
Tedesco
fliehen lassen,
aufregen.
ampàru , nm Definizione
totu su chi si faet po ndhe passare a unu o una cosa de totu su chi dhi podet èssere de dannu
Sinonimi e contrari
afiagnu,
amparia,
apógiu,
azubentu,
defensa,
refrantu
Frasi
tue fist s'amparu de totu sa bidha ◊ ti apo dadu su bratzu pro amparu ◊ de Deus e Maria no ti manchet s'amparu! ◊ e cantos poveritos bi at sentza amparu! ◊ cuss'òrfanu est chena amparu ◊ sa lege lis dat amparu ◊ sias s’amparu de sos parentes!
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
protection,
soutien
Inglese
protection,
support
Spagnolo
amparo
Italiano
protezióne,
sostégno,
patrocìnio,
tutèla
Tedesco
Schutz,
Stütze,
Verteidigung.
ànta , nf Definizione
frucàgiu chi si ponet prantau, cambu mannu de linna cun is cambos prus piticos segaos de dhue pòdere apicare cosa; donniunu de is bàtoro puntales mannos prantaos de su telàrgiu; calesiògiat cosa chi ndhe podet aguantare un'àtera o chi dhi giaet fortza, agiudu; sumana de tempus, oru, parte
Sinonimi e contrari
antigoni,
dule,
furcarju,
fústiga,
iltatu,
istante 1,
preustinu
/
àntala,
arrambu
Modi di dire
csn:
a. de furru = sos antariles de sa buca de su furru; a s'a. de… (logu) = faci a…, a sa bandha de…; a. de àcua, de landiredhu, de nia = bírridu (e fintzas dellúbbiu) de abba, nue de ràndhine, de froca; a. de binza = sa cresura, su primu órdine de bide de sa binza; a. de bentone = sas coedhas de su bentone, is bullas; fàghere a. a unu, istare a s'a. de unu = fàghere àntala, fàghere s'ala a unu, fai is partesas a unu; àere unu in a., in s'a. = tènnere a calicunu a pavore; èssere a. de birbantes, de malefatores = chie los azuat
Frasi
prego chi torrent lieras sas antas chi apo connotu candho so naschidu: ma no torrant piús cudhas piantas chi su continentale at distruidu! (A.Casula)◊ eo creschei in mesu a milli antas de ílighes ◊ si sunt zirendhe a donzi anta ◊ si circant is antas in modu chi sa barraca siat bèni téssia de antas po dhi ponni su crabetoxu
2.
a lu mantènnere bi cheret anta forte ◊ si sa fortza de sa natura est tanta, est delitu no dàreli assisténtzia, ma est dannu a li dare tota s'anta (P.Casu)◊ su síndhigu che at tiradu sos cossizeris totu a s'anta sua
3.
s'anta de mesu, s'anta de foras de sa cortina de s'olia ◊ si at fatu un'acucadolzu in s'anta de su muru ◊ a sa posta, in anta de caminu, at isparadu a unu chi fit colendhe ◊ mancu in antas de rios bi at birdura ◊ po si cojai aspetaus chi nci passit cust'anta mala ◊ a s'anta de su campu de Otieri bi at terras bonas
4.
circant de si cuai po fai passai s'anta de s'àcua ◊ fiant abetendu a passai s'anta de sa guerra
5.
tocat a dh'indovinai s'antedha
Etimo
ltn.
anta(e)
Traduzioni
Francese
soutien
Inglese
support
Spagnolo
sostén,
soporte
Italiano
sostégno
Tedesco
Stütze.
arràmbu , nm, avb: arrumbu Definizione
logu o cosa a ue si arrimare; persona chi podet giare un’agiudu, èssere de agiudu; su si arrumbare o imbarare / èssere arrumbu apare = acurtzu, acanta s'unu a s'àteru
Sinonimi e contrari
apógiu,
armaderi,
arrimaderu,
arrimu,
imbaradorju
Frasi
si est su ch'ispero logu asseliadu, mi cuntento de s'arrumbu (G.Marras)◊ si est cojada cun Bodale: a l'at àpidu s'arrumbu, unu prus póveru de issa!…◊ unu giòvanu gai a génneru fit un'arrumbu pro sa domo ◊ no mi podes nàrrere chi apo chircadu arrumbos de cumbéniu: mi so arrangiadu deo!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
appui
Inglese
support
Spagnolo
apoyo,
arrimo
Italiano
appòggio,
sostégno
Tedesco
Stütze.
arrèghere , vrb: arrei,
arrèiri,
arrere,
arreri,
rèere Definizione
abbarrare firmos, sentza de andhare; si narat de vasu chi no est istampau ne tzacau chi mantenet su chi si betat aintru; rfl. su si lassare cosa angena; in cobertantza, aguantare is segretos; abbarrare a sa rea, prantaos, istrantagiaos / pps. arrésiu, arréssiu 1, arressu, arretu 1
Sinonimi e contrari
abèschere,
afrimai,
aguantai,
arrancare,
arreare,
arrèschere,
arressare,
obèschere,
rèere
/
arrègere
| ctr.
andai,
sfàiri
Modi di dire
csn:
abba arressa = apojada, frimma (e pro cussu mala puru); arrèiri unu secretu = muntènnere su segretu
Frasi
líbbera zente poética in s'amore in su bisonzu arressa, istrinta in su dolore (A.Casula)◊ si est arressu pro sempre su coro sou ◊ no est ne andhendhe e ne arressu ◊ si arreet un'iscuta iscultendhe ◊ in caminu imbenit a unu connoschente, l'arreghet e li nat cosa
2.
custu pitzeri no arreit àcua ◊ dèu pratzu, dèu leu, su chi bollu mi arreu ◊ a tui no fait a ti contai cosa ca no arreis nudha!
3.
no mi sumbullit meda, gopai, ca no mi arreu in cambas de s'istrachímini! ◊ fiat aici istancu chi no si arreiat in peis ◊ addaghi su muntone est mannu meda no si arrèt
Etimo
ltn.
regere
Traduzioni
Francese
soutenir,
supporter
Inglese
to support
Spagnolo
parar,
tenerse
Italiano
fermare,
fermarsi,
règgere,
règgersi in pièdi
Tedesco
anhalten,
stehenbleiben,
halten,
sich aufrecht halten.
arrimadéru , nm Definizione
logu inue si arrimare, si imbarare, si apartare
Sinonimi e contrari
apozadorzu,
armaderi,
arrambu,
arrimu,
imbaradorju
/
apógiu
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
appui
Inglese
support
Spagnolo
arrimadero,
apoyo
Italiano
appòggio,
sostégno
Tedesco
Stütze.
gegherài , vrb: agegherai,
geregare,
giagarare,
zacarare Definizione
bogare de mala manera, fàere fuire, pònnere in avolotu
Sinonimi e contrari
assulurgiare,
giarigare,
ixegherai,
ispabuciare,
isvalostiare,
salargiare,
stagiai,
ussiare
| ctr.
asseliai,
batire,
cramare
Frasi
che l'ant giagaradu a sonos de tamburru e a frúscios ◊ mai bos giagaraia, ma cuntentu iscultaia sas bostras caras cantones (G.A.Cossu)◊ sa zente est giagarada dai pena in pena e tenet bisonzu de paghe! ◊ mi dispiaghet chi ti bida giagaradu e pessighidu! ◊ sos canes a úrulos che ant giagaradu su grodhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
effrayer,
faire fuir
Inglese
to support escaping
Spagnolo
echar,
hacer huir
Italiano
far fuggire
Tedesco
in die Flucht schlagen.
imbàru , nm: immaru Definizione
logu inue si firmare a pausare, po si aprigare, istare, e fintzes impedimentu, cosa chi faet firmare; logu o cosa inue s’imbarare, si pònnere o acostire e agguantare; su imbarare, ora, iscuta, tempus chi s’istat firmos coment’e ibertandho
Sinonimi e contrari
arrambu,
imbaradorju
/
arressa,
firmada,
stentu
/
atostonu
Frasi
no azis perunu imbaru a sa bostra bramosia: sas benénnidas siedas, rúndhines, a domo mia! (P.Mossa)◊ restas sola chentza imbaros in su mundhu corazosa ◊ sempre isto pessighindhe cussu paru pro chi nisciunu mi faghet imbaru (A.M.Iscanu)
2.
torraiat a sa capella, fichiat sos cuidos in s'imbaru de s'imbenujadolzu e s'imbenujaiat
3.
sentza perunu imbaru Pilatu lis intregat a Gesús pro lu crutzificare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
appui,
abri
Inglese
support,
refuge
Spagnolo
posada,
lugar donde descansar,
pausa
Italiano
appòggio,
rifùgio
Tedesco
Schutz.
rèere , vrb: arrèghere*,
règhere,
rèzere Definizione
agguantai prantau, a sa rea, baliare o padire un'isfortzu, una fortza / poét. rere; pps. réghiu, rézidu
Sinonimi e contrari
abbabiai,
afrimai,
agguantai,
apoderae
Frasi
ruta ndhe so in fundhu: male in cambas mi reo ◊ fit imbriagu chi no si reziat ritzu ◊ su dragu est male fertu, tambidambi e no si podet rere ◊ su filu fit débbile e no at rézidu ◊ siscuru, de su fàmine no si reiat fichidu!
2.
custa cuba no rezet su binu ◊ cust'isterzu rezet, no rezet s'abba, paret chi no rezat
Traduzioni
Francese
soutenir
Inglese
to support
Spagnolo
sujetar,
aguantar
Italiano
règgere
Tedesco
halten.
sufragài, sufragàre , vrb Sinonimi e contrari
agiadai,
giuai,
proicare
Frasi
sa tanta iltimassione mi sufragas in azios? (P.Cherchi)◊ si su chi at no lu sufragat, ite at a pòdere fàghere?
Traduzioni
Francese
être utile,
faire du bien
Inglese
to support,
to be useful
Spagnolo
favorecer
Italiano
suffragare,
giovare
Tedesco
nützen.