cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu,
chenadorju,
chenadorza,
chenadorzu,
chenadroxu,
chenatòglia,
chenatógliu,
chenatòrgia Definition
s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote
Idioms
csn:
istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu
Sentences
sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas
2.
dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia
Scientific Terminology
sdi
Etymon
srd.
Translations
French
heure du dîner,
lieu du dîner
English
time and place of the supper
Spanish
la hora y el lugar donde se cena
Italian
l'óra e il luògo della céna
German
Uhrzeit und Ort des Abendessens.
coltína , nf: cortina,
cultina Definition
sa pratza asuta de una mata, totu a inghíriu de su truncu inue orruet su frutu; s'umbra chi faent is matas, asuta; su frutu chi dhue orruet asuta de sa mata
Synonyms e antonyms
paltza,
prassàrgia,
pratzada
Idioms
csn:
fàghere sa c. a sas àrbures = limpiai asuta de is matas; èssere a cortina (nadu de unu frutu) = a meda, in terra
Sentences
est abbaidendhe sas fozas sicas e mortas suta de sa coltina ◊ sa pira ruet in sa cortina ◊ sa cortina no si collit comintzendhe dae mesu, ma dae alas de fora, a s'atenta
2.
sos àrbores fachent cortina ◊ in istiu cherent fatas sas cortinas pro agatare su logu netu a ndhe collire s'olia
3.
ndhe apo collidu una cortina de olia ◊ sa nughe bi est a cortina, in terra
Surnames and Proverbs
smb:
Cortina
/
prb:
sa landhe falat a sa cortina
Etymon
srd.
Translations
French
le couvert d'un arbre
English
Space under a tree
Spanish
lugar debajo de un árbol
Italian
lo spàzio sótto una pianta
German
Schatten eines Baumes.
furringòni , nm: furrunconi,
furrungoni Definition
tretu a una parte, fintzes cuau, mescamente inter duas alas de muru o àteru
Synonyms e antonyms
angrone,
arranconi,
chizolu,
chizone,
coda 1,
corroncone,
crucuzone
Sentences
fiat acuau in d-unu furrungoni ◊ as postu su brochitedhu in cussu furrungoni ◊ s'angoliera si ponit in su furringoni
Scientific Terminology
dmo
Etymon
srd.
Translations
French
recoin
English
corner,
nook
Spanish
lugar apartado
Italian
luògo appartato,
cantùccio
German
abgelegener Winkel.
fuzidórzu , nm Definition
logu inue faet a illascinare, s'iscràdiat
Synonyms e antonyms
illassinatorju,
illiscighina,
iscadriadógiu,
lascíngiu,
rascinadolzu,
trauladorzu
/
cdh. buscicatógiu
| ctr.
arraspiosu,
aspru
Scientific Terminology
slg
Etymon
srd.
Translations
French
lieu glissant
English
slide
Spanish
tobogán,
lugar resbaladizo
Italian
scívolo,
luògo scivolóso
German
Rutschbahn,
rutschiger Ort.
imbàru , nm: immaru Definition
logu inue si firmare a pausare, po si aprigare, istare, e fintzes impedimentu, cosa chi faet firmare; logu o cosa inue s’imbarare, si pònnere o acostire e agguantare; su imbarare, ora, iscuta, tempus chi s’istat firmos coment’e ibertandho
Synonyms e antonyms
arrambu,
imbaradorju
/
arressa,
firmada,
stentu
/
atostonu
Sentences
no azis perunu imbaru a sa bostra bramosia: sas benénnidas siedas, rúndhines, a domo mia! (P.Mossa)◊ restas sola chentza imbaros in su mundhu corazosa ◊ sempre isto pessighindhe cussu paru pro chi nisciunu mi faghet imbaru (A.M.Iscanu)
2.
torraiat a sa capella, fichiat sos cuidos in s'imbaru de s'imbenujadolzu e s'imbenujaiat
3.
sentza perunu imbaru Pilatu lis intregat a Gesús pro lu crutzificare
Etymon
srd.
Translations
French
appui,
abri
English
support,
refuge
Spanish
posada,
lugar donde descansar,
pausa
Italian
appòggio,
rifùgio
German
Schutz.
incarramacinài , vrb Definition
betare a s'afaiu trastos bècios o arrimaos, impreare su logu cun carramatzinas
Synonyms e antonyms
imbarratzare
Etymon
srd.
Translations
French
encombrer de fanfreluches
English
to hamper with trifles
Spanish
llenar un lugar de baratijas
Italian
ingombrare di cianfrusàglie
German
mit Krams überfüllen.
insàmus , prep, cng, avb: antamas,
intàmada,
intamas,
intambus,
intamen,
intames,
intamis,
intamu,
intemes,
intomas,
intramus Definition
coment’e prep. e cng. giaet s'idea de unu càmbiu, de fàere, o pònnere o nàrrere una cosa a su postu de un'àtera; podet giare fintzes s'idea de àteru, cosa in prus
Synonyms e antonyms
annotamala,
imbecis,
tamen*
/
assora,
inciandus
/
annotamala
Sentences
intamas de sa manu iat artziau su pei ◊ dispraxit a sa genti manna puru, intamis de a is pipius isceti ◊ no si fidaiat mancu de sos ojos suos intrames de sos ojos anzenos ◊ immoi is crabas no dhas faint caminai mancu a dedí insamus de a denoti
2.
intamen de ndi dhi bèniri gosu dhi fiat abarrau unu sentidu de isbuidori ◊ si abbaidaiant a ógiu tortu, intames de si faedhare ◊ mancu abba dhi at dadu, intomas de dhi dare dinari!◊ intemes de las iscríere, sas cantones, si las at registradas
3.
de custu intamas sos ambassadores no ndhe faedhant (G.Sanna)◊ intamis, una fémina si est acostada a su tziu po dhu preguntai
Translations
French
au lieu de,
au contraire
English
instead of,
on the contrary
Spanish
en vez de,
en lugar de
Italian
invéce di,
anziché
German
statt.
iscolladólzu, iscolladórgiu, iscolladórju, iscolladórzu , nm Definition
logu, mescamente po passare, malu de si iscrebigare, de si segare sa mola de su tzugu, sugetu a orrúere cun facilidade
Synonyms e antonyms
irmoladórgiu,
ischerbicadorju,
rutorzu,
trambucadorzu,
trèglia
/
cdh. troncacodhu,
ttrs. iscudhadógiu
Sentences
ite isbambarriare de fungudos iscolladorzos in s'ortu meu!…◊ no faghet a bi colare, cue: est un'iscolladorzu! ◊ custas carrelas sunt totu iscolladorzos
Etymon
srd.
Translations
French
escarpement,
casse-cou
English
steep slope,
dangerous place
Spanish
lugar escarpado,
vericuetos
Italian
luògo scoscéso,
rompicòllo
German
Absturz,
gefährlicher Ort.
lócu 1 , nm: logu Definition
css. tretu, pentzau mescamente buidu, chentza nudha, css. istérria a manera de dhue pòdere càbere o pònnere cosa (o fintzes leada de calecuna cosa); calesiògiat parte o bandha de unu territóriu e fintzes totu su territóriu, sa gente etotu chi dhue istat o bivet; in s'organizatzione pulítiga de sa Sardigna medievale, s'istadu cun totu su territóriu suo (e po cussu si naraiat Carta de Logu, Corona de Logu, Bia de Logu)/ min. loghighedhu (fintzes in su sensu de l. malu); su logu podet èssere: po sa mannària, largu o meda, curtzu o istrintu o pagu, artu, bassu; po comente càmbiat, in paris, dortu, in falada o in pigada, craru, cuadu; po comente praghet, bellu, feu/légiu, límpiu/netu, brutu; po comente si podet passare, alliscinosu, iscolliaditu; po s'órdine o sa comodidade, allichidiu/remonidu, treulau, bonu, malu (l. malu si narat fintzes de unu tretu de sa carena chi, si dhue at male, segada, iscarràfiu o àteru, po comente si movet est istentosu a sanare)
Idioms
csn:
logu dortu = logu de monte, in costa, totu a pigadas e faladas, furriadas, iscamedhos e gai; logu malu = tretu ue no faghet o daet inzotu a bi colare, prenu de malesa, astrintu e gai; andai a l. = andhare a carchi logu; leare l. = ocupare, prenare logu, tretu; no… logu, in locos = perunu logu (es. no èssere in l., no a andhare a l.); a logu, in logu (coment'e torrada a una dimandha) = perunu logu; fai l. = illargare, fàghere a manera de lassare logu, tretu líchidu, fàchere locu in su colare de unu, donai passu; leàresi su l. = andai a logu, a trevessu, ispainaisí, isterririsí; dare l. = lassai logu, pigaindi s'istrobbu (nau fintzas in su sensu de mòrriri); pàrrere totu su logu paris = crèiri ca est totu fàcili fàcili; a logos, a logu = in tzertos logos ei e in àteros nono; remonire su l. = allichidiri, pòniri sa domu a sétiu; no ballit a l. = no balet a nudha; in l. de… = a su postu de…, in parti de…; l. de frenugu, de gureu, de tzicória = terrinu aundi acostumat a crèsciri (o acostumant a prantai) su fenugu, su gureu, sa cicória; fai arriri su logu = fàghere a ríere sa zente, fàghere birgonzas; incirai su logu = pònnere sa zente, sos àteros, o fintzas solu s'àteru in buluzu; torrare su coro a locu = dare asséliu a su coro, a s'ànimu; torrare a logu = (fintzas) torrare a su caminu zustu, dàresi un'adderetada in su cumportamentu
Sentences
pone inoghe cussa cosa, ca che at logu! ◊ aundi mi dha pongu custa cosa, chi no tengu logu?! ◊ nos amus fatu logu e donzunu tenet s'aposentu sou ◊ custa cosa leat tropu logu
2.
a sos Sardos nche los ant picaos a totus a locos mai bidos a gherrare frades ◊ tenent sa pretesa de chèrrere cumandhare in locu nostru ◊ iscurtaio su nàrrere antigóriu pro connòssere is logos de su logu ◊ ndhe ant bidu de logos faghindhe cussu viazu gai longu!…
3.
- A ue ses andhendhe? - A unu logu! ◊ no b'at nudha in logu ◊ su ladru no at fide in logu ◊ virtuosa sias chi no ndh'apat in logu che a tie! ◊ chirca ca ti chirco e isse no in logu! ◊ no bi at ànima in logu ◊ - Inue lu pones? - In logu! ◊ - A ue ses andhendhe? - A logu: so solu essindhe a intrare linna!
4.
dhui fiat genti meda e in custas dis de festa no fait a dhui fai logu!
5.
no ti les su logu: ista in domo ca mi serbis! ◊ si la lassas, cuss'erba si leat su logu ◊ no ti lees su logu, como, ca semus ponindhe a manigare!
6.
si li das logu, a cussa bona pessone, ti che intrat fintzas in domo tua ◊ no apo a istentare a bos dare logu, malàidu comente so! ◊ no mi trasendho meda: isco chi sezis in istrintu e già bos do logu
7.
totu su logu paris ti paret, a tie: candho b'ifundhes su pódhighe as a bídere cantu costat a fàghere cosa gai!
8.
s'umanidade a logos est gherrendhe ◊ a logus s'àcua est salia
9.
ma càstia cussu cristianu, incirendi su logu a no andai a votai! ◊ tocat a no cullonare su logu cun bàrtzigas, ca deasi ses cullonandhe a tie etotu!
Surnames and Proverbs
smb:
(De)logu
/
prb:
chin sa linna de su logu ist a si fàere su fogu!
Etymon
ltn.
locus
Translations
French
lieu,
endroit,
espace,
pièce,
territoire
English
place,
space,
environment,
territory
Spanish
lugar,
espacio,
territorio
Italian
luògo,
spàzio,
pósto,
ambiènte,
territòrio
German
Platz,
Raum,
Umgebung,
Umwelt,
Gebiet,
Land.
murtàrgiu , nm: murtarju 1,
murtarzu,
murtaxu Definition
logu totu tupas de murta, chi dhue creschet murta meda
Synonyms e antonyms
murtale,
murtedu,
murtitzarzu
/
cdh. multàgiu
Scientific Terminology
slg
Etymon
srd.
Translations
French
lieu planté de myrtes
English
myrthegrove
Spanish
lugar poblado de arrayanes
Italian
mirtéto
German
Myrtenhain.
nce, nche, nchi, nci , avb: che* Definition
avb. chi inditat logu, no sèmpere reale, de una manera pagu precisa, logu indefiniu (foras candho prus ainnanti si narat su foedhu chi inditat custu logu), e prus che àteru giaet un'idea de istesióngiu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est) ma podet inditare fintzes acostimentu: s'impreat istacau de su vrb. si est postu innanti, totu a unu cun su vrb. si est nau apustis (e cun prn. puru): bògache custa cosa!, toca, istesianci!, bessinci!, fuliancedhu!, bogancedhu!, ponincedhu!, ghetancedhu!, leachelu!, remonichelu!, picaenchelu!, vatunchelu!, essimichelu, fulliadechedhu!, enclíticu, nau che unícu foedhu cun sa forma verbale
Synonyms e antonyms
ci
/
bi,
ince
Sentences
nemos cheret andhare a nche batire sa botza ◊ cracu a perda a sa craba chi si nchi istésiat ◊ cumenti as fatu a nce dhu fai istrebedhai, su cani? ◊ oe nce funt is sindacaos ci nosi axudant ◊ sa bitella ti nce dha podes leare! ◊ si nche fit sichia a irfungudare ◊ su gurutu est astrintu ma nche colas ◊ - A si podet? a che sezis? ◊ nci fúliu is carramatzinas ◊ pentzanci e apustis mi arrispundis! ◊ si depeis essiri, esseidenci! ◊ seu intrada a cudha domu ponendidenchi su nasu torra
2.
dennantis a nce pònnere in marina a pè ince boliat peri coràgiu ◊ deo nce pogno sa matessi ispesa ◊ inoghe che cherias tue! ◊ che so essidu in Bono a cumandhu ◊ su pani ponincedhu in sa mesa ◊ e ita nci negótziat innòi? ◊ cussus piscixedhus no abetu prus po nce dhus papai: tengu fàmini!
Translations
French
y,
là,
en
English
there (here)
Spanish
aquí,
acá,
en este lugar,
allá,
allí,
en ese lugar
Italian
ce,
ci,
ne (avv. di luogo)
German
dort,
dorthin,
hier,
da,
hierher,
da durch,
von.
toviadórju , nm Definition
logu de atóbiu, chi dhue atóbiat gente o cosa
Synonyms e antonyms
assortidorzu
Etymon
srd.
Translations
French
point de rencontre,
de convergence
English
meeting point
Spanish
lugar de encuentro
Italian
punto,
luògo di convergènza,
di incóntro
German
Punkt,
Treffpunkt.