coàcia , nf, nm: coàciu 1,
coatza Definition
sa punta de sa coa, sa parte de sa coa de is pigiones; sa punta de unu chintórgiu, de una fune o de àteru deasi; s'iscutuladura de su linu, sa pagighedha chi che dhi orruet (ndhe preniant is banitas)
Synonyms e antonyms
coitza,
cúmmiru,
punta
Sentences
sa coatza de sa fune, de sa tzinta, de sa litranga
Scientific Terminology
crn
Etymon
srd.
Translations
French
extrémité de la queue,
croupion
English
rump
Spanish
extremidad de la cola
Italian
estremità della códa,
codrïóne degli uccèlli
German
Bürzel.
collocadòre , nm: collocaroi Definition
impiegau chi contivígiat sa lista de is disocupaos iscritos e dhos tzérriat candho dhue at dimandha de manodòpera
Sentences
filla tua no est torrara ancora de su collocaroi?
Scientific Terminology
prf
Translations
French
placeur
English
clerk (in a labour exchange)
Spanish
quien trabaja en la oficina de empleo
Italian
collocatóre
German
Arbeitsvermittler.
conchizàda , nf Definition
móvia de sa conca
Synonyms e antonyms
conchinada,
isconchinada,
iscónchiu,
isconchizada,
sconchiada
Etymon
srd.
Translations
French
mouvement de la tête
English
nod
Spanish
seña,
ademán con la cabeza
Italian
mòssa del capo
German
Kopfbewegung.
contrasinnàre , vrb Definition
cambiare is sinnos (mescamente de is animales po dhos cunfúndhere, si funt furaos)
Translations
French
modifier la marque du bétail pour tromper
English
to falsify the signs
Spanish
cambiar la marca de las reses
Italian
falsare i ségni
German
die Zeichen entstellen.
corpadúra , nf Definition
su acropare, mescamente nau de sa manera de fàere una cosa; difetu de su frutuàriu (es. pira, mela, néspula) candho a tretighedhos si dhis sicat su corgiolu po maladia o fintzes po cropighedhu de calecuna cosa (es. gràndhile); genia de cropu o tocada chi iat a fàere unu mortu a is bios chi po cussu nanca ndhe iant a orrúere malàidos o fintzes mòrrere
Etymon
srd.
Translations
French
frappement,
tavelure
English
withered fruit
Spanish
fruta con la piel arrugada
Italian
ticchiolatura
German
Braunfleckigkeit.
croghèdha , nf: crogoedha Definition
crobedha: su cugudhu, sa caciola de su landhe, ue portat su tenaghe, assimbígiat a una crobedha
Synonyms e antonyms
angudha,
càliga,
cocotu
Scientific Terminology
rbr
Etymon
srd.
Translations
French
cupule du gland
English
the acorn dome
Spanish
cúpula de la bellota
Italian
cupolino della ghianda
German
Fruchtbecher.
cultzería , nf Definition
su èssere curtzu, ma nau in su sensu de unu fàere chi giaet tropu pesu a cosighedhas de pagu contu
Sentences
custas sunt cultzerias, a mazare cudha criadura pro duas figos!
Translations
French
bagatelle
English
pettiness
Spanish
dar importancia a algo que no la tiene
Italian
piccinerìa
German
Kleinigkeit.
cumbeniàre , vrb: acumbeniare* Definition
pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo
Synonyms e antonyms
acumbenentziare
Translations
French
doter un appartement de tous les conforts
English
to provide with comforts
Spanish
poner comodidades en la casa
Italian
provvedére del conveniènte,
di comodità
German
für die Bequemlichkeit sorgen.
daustàdu , nm, avb: addaustadu Definition
su tempus luego apustis papau a mesudie
Synonyms e antonyms
aimpustibràngiu
Etymon
srd.
Translations
French
après-midi
English
afternoon
Spanish
después de la comida,
sobremesa
Italian
dopopranzo
German
Nachmittag,
am Nachmittag.
derisèro , avb: erisero* Definition
irisero a merie, a parte de sero
Sentences
derisero una tzonca dae sa muderina si ch'est bolada sola…
Translations
French
hier après-midi
English
yesterday afternoon
Spanish
ayer por la tarde
Italian
ièri pomeríggio
German
gestern nachmittag.
dha , prn: la Definition
(pl. dhas) prn. fémina de 3ˆ persona po gente e po cosa, fintzes chistione o cosa no tanti precisa, umperau agiummai solu a cumplementu ogetu: issa/issas, cussa/cussas, a issa/issas, a cussa/cussas; faet a dhu pònnere siat innanti e istacau de su verbu, e siat apustis de su vrb. e deosi méngius iscritu atacau cun su vrb., enclíticu, fintzes cun àteru elementu enclíticu etotu); benit umperau fintzes po afortimentu de su chi si narat, chentza dhu pònnere po unu númene precisu (ma impare a su prn. si postu in mesu tra su verbu e dha: in custu manígiu dhi currespondhet un'àtera cosa deosi, sia e, segundhu, mia, tia e sila, tila, mila)
Sentences
totu custa gente inue dha poneus? ◊ si dha biu, dha chistionu dèu a sorri tua ◊ castiadha cussa cosa chi est in su fogu, no si abbruxit! ◊ immoi dha circu in telèfonu, a tzia mia ◊ s'abbiléntzia chi Deus dhi iat donau dha poniat a s'iscabbulli cosa de papai ◊ est pedinne de dha lassare ◊ custa cosa, giaendhosidha seis?◊ sissi, seus donendusidha!◊ ci andhas a Pirodedhu, faimmidha un’imposta! ◊ ci dhi as giau peràula de pobidha, ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ seo mandhandhedi duas paginedhas ca no isco si totus dhas teneis
2.
lampu dha calit, arratza de fémina barrosa chi est, cussa!
3.
a bortas is bècius camminant apogendusidha a unu matzocu ◊ giòvunus medas funt droghendusidha e aici ant a tenni dificultadis prus mannas puru! ◊ s'assessore Listrone fut ridinnesidha ◊ lah, chi dha sighis aici, custa matzoca ti dha calu in conca!
5.
Etymon
ltn.
illa(m)
Translations
French
la
English
her (prn.)
Spanish
la
Italian
la (prn.)
German
sie.
dormidèra , nf Definition
sa pubúntzula (o conca) inue faet su sèmene su pabaule comente perdet su frore
Sentences
mi portàst a ispibionai dormideras e ispigas, candu fui pipiu
Scientific Terminology
rbr
Etymon
spn.
(a)dormidera
Translations
French
capsule du coquelicot
English
poppy-head
Spanish
cápsula de la amapola (papaver rhoeas),
adormidera (es el papaver somniferum)
Italian
càpsula del papàvero
German
Mohnkapsel.
dúdhuru , agt, nm Definition
foedhu chi si narat a disprétziu candho unu mannu faet che is criaduras
Etymon
srd.
Translations
French
grand enfant
English
great big baby
Spanish
crío,
niño de la rollona
Italian
bambinóne
German
Kindskopf.
finantzéri , nm: finantzieri Definition
guàrdia de finantza; chie istúdiat e connoschet is chistiones de sa finantza o amministrat dinare
Synonyms e antonyms
finantza
/
banchieri
Scientific Terminology
prf
Translations
French
agent de la "Guardia di Finanza"
English
custom officer,
financier
Spanish
guardia de la policía fiscal,
financiero
Italian
finanzière
German
Zöllner,
Zollbeamte,
Steuerfahnder,
Finanzier.
gabbelléri , nm Definition
chie arregollet is pagamentos
Synonyms e antonyms
cabbellotu
Etymon
itl.
Translations
French
gabeleur
English
tax collector
Spanish
funcionario que cobraba la gabela
Italian
gabellière
German
Zöllner.
gàrga , nf Definition
sa parte de fundhu de sa buca acanta de s'ingurtidórgiu, ma fintzes su gúturu; istampu mannu in is orrocas, gruta, tana de margiane / èssere agorratu che mariane in g. = acorrau de no si pòdiri fuiri
Synonyms e antonyms
gàrgara
/
garghile,
gruta,
pèlcia,
péntuma
/
gargatu,
tana
2.
ah, mariane, in cue l'as sa garga! ◊ tres bias su focu nche fit falatu fintzas a bidha, agorrànnebi sa tzente che mariane in garga
Scientific Terminology
crn
Translations
French
arrière-bouche
English
backmouth
Spanish
parte posterior de la boca,
garganta
Italian
retrobócca
German
Mittelpharynx.
gheníperu , nm: ghinéperu,
ghiníparu,
ghiníperu,
ghiníporo,
ghinnípere,
giníporo Definition
tzinníbiri veru, genia de linna chi faet a mata fintzes manna, a fogighedhas pitichedhedhas e puntudas: faet unu frutu a birilla chi narant arrulloni, bòdhero
Synonyms e antonyms
chiníberu,
cinnéberu,
níbbaru,
trubénneru
Sentences
sa domo giuchiat una gianna de linna de gheníperu ◊ so essiu che un'àrvule tortu de ghinnípere (M.Ladu)◊ su ghiníperu mannu ndh'ant secatu: a montou lu giuchent in sa bidha!
Scientific Terminology
mtm, Juniperus oxycedrus
Etymon
ltn.
ieniperus
Translations
French
genévrier oxycèdre
English
red juniper
Spanish
enebro de la miera,
oxicedro
Italian
ginépro rósso
German
Zederwacholder.
giannitài, giannitàre , vrb: aciannitai*,
zanitare Definition
s'apedhare de su cane currendho su sirbone o àteros animales mannos
Synonyms e antonyms
gannitare,
giannire
Sentences
canes giannitant fatu a fera e in s'adhe s'intendhet calchi tiru ◊ solu sos canes ndhe lesint s'annotu ma giannitendhe si fuesint totu
Scientific Terminology
bga
Translations
French
aboyer
English
to bark
Spanish
ladrar de los perros a sus dueños al no alcanzar la caza
Italian
scagnare
German
anschlagen.
giàssu , nm: ciassu,
tzassu,
zassu Definition
in su logu, unu tretu minore o fintzes mannu ma precisu; apertura in is muros o in is cresuras ue faet a passare de una parte a s’àtera
Synonyms e antonyms
giàssidu,
tretu
/
àghedu,
barcaxu,
ingiassu
Idioms
csn:
a giassus a giassus = de tretu in tretu; obèrriri unu giassu = fàghere un'àidu, fàgheresi unu tretu de pòdere colare; portai sa dentiera a giassus = mancante, cun s'imbaga ue bi mancat dente
Sentences
si l'aia ischidu ch'in custu giassu aisti fatu nidu!…(G.A.Cossu)◊ timiant de si che istesiare dae cussu giassu ◊ dhoi fiat unu giassu totu àcua e ludu
2.
in su cungiau fiat su giassu obertu ◊ in su giassu tocat a dhoi ponni una sida ca nci essit su bestiàmini ◊ lah, no fatzas giassu a nci fai passai is brebeis a su cungiadedhu miu!
Translations
French
endroit
English
site
Spanish
sitio,
abertura en la pared,
paso
Italian
sito,
callàia
German
Ort,
Stelle,
Platz,
enger Durchgang.
grisài , vrb: aggrisare,
crisare,
grisare 1 Definition
nau mescamente de su Sole e de sa Luna, cambiare colore, fàere iscuru, giare prus paga lughe candho Terra e Luna che arresurtant unu ananti de s’àteru e si faent umbra; iscumpàrrere, coment'e cuandhosi, essire de sa vista, fintzes serrare is ogos; assicare, aumbràresi, salargiare; nau de animale fémina, sentire de angiare
Synonyms e antonyms
incrisare,
irgrisire
/
aclisare
Sentences
candho l'ant a cantare "A porta ínferu" paris si ant a grisare sole e luna prontu abberindhe sa porta Lucíferu! ◊ si est grisada sa luna e no apu pótziu isparai a sirboni, a s'orbetu
2.
oh tempus, fis tandho e ses como chena acamu, debbadas ti apo pessighidu, ma tue, lascinosu che colora, ti ses grisadu! (F.Murtinu)◊ su fumu grisat su colore asulu de s'aera ◊ sos ojos as grisadu e as lassadu trummentos in sos coros ◊ grisau ti fiast, chi no ti apu biu prus?
3.
is brebeis si funt grisadas comenti ant biu a margiani ◊ una note sos anzones in s'annile si sunt grisaos e su pastore at pessau chi fit mariane
Surnames and Proverbs
prb:
onzi cadhu lantadu a sa sedha si grisat
Etymon
itl.
eclissare
Translations
French
assombrir,
éclipser
English
moon darkening
Spanish
obscurecerse el sol o la luna,
obscurecer
Italian
mutare,
oscurarsi
German
sich verfinstern.