acàcia , nf: acàssia, acatza, arcatza Definizione carrubba ispinosa, genia de linna chi faet a mata manna, ispinosa: su frore (pipiu) sèberat una tega pitica e fine ue faet su sèmene / acàcia a frori arrúbiu (faghet a arburedha) = Robinia hispida Sinonimi e contrari carrubbaresta, pudhighinedhu 1 Terminologia scientifica mtm, Robinia pseudacacia Traduzioni Francese acacia Inglese acacia Spagnolo acacia blanca Italiano acàcia comune Tedesco Robinie.

acumonài , vrb: acumonare Definizione arregòllere o pònnere totu impare, totu a unu (bestiàmene, àteru), a cumone; giare su bestiàmene a contivigiare a mesu pérdia e a mesu badàngiu, a mesapare; su si pònnere impare Sinonimi e contrari aggregare, assotziai Frasi parte de sas abbas de cussu riu est intubbada: su restu est acumonada pro abbare campos e frutales ◊ si boleis guadangiai de prus, acumonaisí in sotziedadi! Terminologia scientifica pst Etimo srd. Traduzioni Francese réunir Inglese to aggregate Spagnolo juntar, poner en común Italiano aggregare, méttere in comune Tedesco zusammentreiben, Vieh in Halbpacht haben

basolugadhínu , nm Sinonimi e contrari faiseta 1, ghírtzoru, pabasolu, pisibisi, pisu 3 Terminologia scientifica lrs, Vicia sativa ssp. nigra, V. articulata Traduzioni Francese vesce Inglese vetch Spagnolo alverja Italiano véccia comune Tedesco Pferdehüter.

caixèdha 1 , nf Definizione genia de cau marinu; marragau de mare o caita / c. niedhutza = chlidonias nigra (itl. mignattino); caixedha peis arrúbius = chlidonias leucoptera (itl. mignattino alibianche) Sinonimi e contrari caita Terminologia scientifica pzn, larus minutus, sterna hirundo Traduzioni Francese sterne commun Inglese little gull Spagnolo golondrina de mar Italiano gabbianèllo, stèrna comune Tedesco Zwergmöwe.

cànna , nf Definizione genia de erba linnosa (upm) chi faet manna, arta, longa fintzes chimbe e ses metros, cun su truncu buidu de nodu in nodu ue bogat una fògia manna, longa e lada unu tretu imbodhigada a istrintu e poi aperta deunudotu e acabbada a punta, portat s'arraighina a cotzina nodosa, unu pagu a cotzighina grussa, faet su frore a ispiga manna (pinnitzu); cun custu númene si podet nàrrere css. cambu de erba buidu in mesu (o fintzes prenu), mancari precisandho canna de ite est (es. de trigu, de órgiu, de fae, de orruo, de bide, de moriscu, de càule, de latuca, de gureu); un'arremu de sa carena fatu a cundhutu; mesura antiga de longària; una calidade de canna est cussa de tzúcuru, prena che a sa canna de su moriscu ma abbosa e druche meda, a brocadas curtzitas (sa brocada est su tretu de nodu a nodu); parte tuvuda de un’arma chi isparat, ue ch’essit su tiru / min. cannita, cannixedha Sinonimi e contrari cambu Modi di dire csn: c. pisana = canna bella tènnera chi faghet in sos rios (ma nadu de zente, pessone arta meda, fintzas conchilébia e de pagu frimmesa); c. furistera = itl. bambú, impitada pro fàghere ainas de sonare; c. de tzúcuru = canna prena, russa che a sa canna pisana, durche meda (de cussa faghent túcaru), a nodos curtzos; c. de filiverru = arrogu longu de filiverru; c. de figuíndia = upu, canna isperrada in punta fata pro bodhire morisca, figu, e gai; c. de candelobbru = ue s'intrat sa candhela, in su candhelobbre; sa c. de su gúturu o de is prummonis = garguena; canna de rú = tentalza, àlamu; c. de soli = rajos de sole; c. de romana = su bratzu de s'istadea, ue bi sunt marcadas sas intacas e si ponet su pirone; c. de aràdulu = sa timona; innetare c. (in cobertantza)= fàghere sa púliga; essiri in cannas de crobeta, in cannas malas = pesàresi a boghes male arrennegados, pesaisí a cannas pisanas; no tocare una cosa mancu cun tres cannas de Baronia = èssereche tropu atesu, no fàghere a la tocare; si bi girat su bàrriu de sa c. (nadu de logu) = no bi at nudha, est líchidu totu, bóidu, chentza trastes nudha, (nadu pro ccn.: chi est solu deunudotu, chentza neune) Frasi ispuligare, segare, isperrare, prantare canna ◊ sa canna si ndhe segat in zennarzu, candho est lómpida ◊ a ndhe iscutinare s'olia andhat bene a canna ◊ trexentus cannas friscas, cincuxentus sicadas… ses in mari e no piscas… 2. candho lu tocat si ndhe dogat innedha tremèndhesi che canna ◊ est reu, téteru che canna ◊ est débbile che canna 3. lassànt is mannugas in terra acapiadas cun sa canna de su trigu atotu ◊ a nudha servit sa canna si no at ispiga ◊ su trigu fàciat conca manna, mancai non fàciat canna! 4. in sa càscia bi at cannas de fresi, lentolos e costúmenes ◊ iseta finas a che tèssere custa canna de furesi! ◊ at fatu una canna de muru bullu ◊ est bortaedie: bi at galu sete cannas de sole 5. si fut imbàtiu in is primus cannas de su soli, chi fut bessendu ◊ duas cannas de sole a serentina, longa s'umbra de su chercu in sa piata… Cognomi e Proverbi smb: Cannas, (Decannas) Terminologia scientifica mt, Arundo donax Etimo ltn. canna Traduzioni Francese roseau Inglese reed Spagnolo caña Italiano canna comune Tedesco Rohr.

cassí , nm: cassibi, cassile, cassili, cassívile Definizione genia de animaledhu, gatagreste o cane de serra, pagu prus mannu de s'annaemele o bíurru, a pilu in colore de castàngia, in colore de aràngiu in su gúturu e in petorras, coa longa e grussa, pilosa: unu tempus in Sardigna si ndhe agataiat medas e como ch'est agiummai ispérdiu; papat sórighes, pigiones, bobbois, conillos: est amparau cun lei po no dh'ispèrdere deunudotu Sinonimi e contrari ansile*, assíbile, bassili, grassíbile, ibbirru, ischirru, màrcia 3, vrassívile Cognomi e Proverbi smb: Cassili, Cascili Terminologia scientifica anra, martes martes latinorum Traduzioni Francese martre des pins, martre sarde Inglese pine marten, sardinian marten Spagnolo marta Italiano màrtora comune, màrtora sarda Tedesco Baummarder, Edelmarder.

commúnu , agt: cumunu Definizione chi est de medas, de totus, chi pertocat a totugantos, chi no tenet nudha de ispeciale Modi di dire csn: loris communus = sos laores chi si faghent a tiradura (fae, basoludundhu); genti comuna = chi no tenet incàrrigos, chi no manizat podere; àere in comunu = a cumone, totus paris Frasi s’onorèvole at fatu carriera subra de sas palas de su bisonzu de sa zente comune ◊ ses de cussos batiados in cuile po no ti nàrrere béstia comune, de cussos chi no andhant mancu a fune! ◊ funt cosas mannas acontéssias a genti comuna 2. in comunu teniant terra e frutu, bestiàmine e cantu si est connotu Etimo ltn. communis Traduzioni Francese commun Inglese common Spagnolo común Italiano comune Tedesco allgemein.

comúna , nf, nm: comune, comunu, cumona, cumuna Definizione pópulu chi si guvernat cun is leis suas etotu; domo cumonale, sede de s'amministratzione de una bidha Frasi già ti poto comune lastimare candho penso comente ses torrada (B.R.Carbone)◊ sa guàrdia de sa cumona est marranu de vídere una vetura chi l'achicat deretu una contravintzione ◊ su segretàriu de comuna dhu pagant a su mese Etimo itl. Traduzioni Francese mairie, hôtel de ville Inglese town-hall Spagnolo ayuntamiento Italiano municìpio, comune Tedesco Rathaus.

comunèdha , nf Definizione genia de ambidha Frasi a sa cassola dhoi dexit sa comunedha puru Terminologia scientifica psc Etimo srd. Traduzioni Francese anguille Inglese eel Spagnolo anguila Italiano anguilla comune Tedesco Aal.

ferràssa , nf, nm: ferratza, ferratzu Definizione genia de musciola o scrita, assimbígiat unu pagu a sa palaja ca est lada meda e de colore prus craru asuta, ma est manna meda, a forma de triàngulu e portat una coa a bisura de foete Sinonimi e contrari ferradu 1 Terminologia scientifica psc, dasyatis pastinaca Etimo itl. Traduzioni Francese raie pastenague Inglese common stingray Spagnolo raya làtigo común Italiano ferràccia, pastinaca comune Tedesco Gewöhnliche Stechrochen.

grassíbile, grassíle, grassímene, grassímile , nm Definizione genia de animaledhu, gatagreste o cane de serra, pagu prus mannu de s'annaemele (o can’e linna), a pilu in colore de castàngia, in colore de aràngiu in su gúturu e in petorras, coa longa e grussa, pilosa: unu tempus in Sardigna si ndhe agataiat medas e como ch'est agiummai ispérdiu; papat sórighes, pigiones, arresias, conillos: sa lei dhu badrat po no che dh'ispèrdere deunudotu Sinonimi e contrari ansile, assíbile, bassili, cassí, ibbirru, ischirru, màrcia 3 Frasi naschint crapitos, grassiles e mela de lidone ◊ bae, tue, cara de grassímile!◊ sont parandhe cropos po lèpores, marzanes e grassiles Terminologia scientifica anra, martes martes, m. m. latinorum Etimo srd. Traduzioni Francese martre des pins Inglese pine marten Spagnolo marta Italiano màrtora comune, m. sarda Tedesco Baummarder, Edelmarder, eine Edelmardersorte.

ibbírru , nm: ibirru, ilbirru, irbirru, isbirru, sbirru Definizione genia de animaledhu, gatagreste o cane de serra, pagu prus mannu de s’annaemele o bíurru, a pilu in colore de castàngia, in colore de aràngiu in su gúturu e in petorras, coa longa e grussa, pilosa: unu tempus in Sardigna si ndhe agataiat medas e como ch'est belle e ispérdiu; papat sórighes, pigiones, bobbois, conillos: po sa lei est amparau po chi no si che isperdat Sinonimi e contrari ansile, assíbile, bassili, birru, cassí, grassíbile, ischirru*, màrcia 3 Frasi is pedhes de irbirru unu tempus fiant cricadas Terminologia scientifica anar, martes martes latinorum Traduzioni Francese martre commune Inglese pine marten Spagnolo marta Italiano màrtora comune, m. sarda Tedesco Baummarder, Edelmarder.

lèpere , nm: lèperi, lèpiri, lèpore, lèpori, lèporo, lèpuri Definizione genia de animale areste, prus mannitu de su conillu, de intina orrubiasta, a origas longas meda e cambas de apalas prus mannas: s'arratza l. c. europaeus est batia de fora e iscapada po cassa; in cobertantza si narat de sa natura de sa fémina / lèpore, lèpuri de argiola = piulaghe, pipiaghena, zenia de puzone chi paschet in sas arzolas; lèpere de sant'Antoni = porchedhu de sant'Antoni, itl. falèna; coa de lèpuri = Lagurus ovatus, zenia de erba chi narant finas mussimmussi o bafus de gatu Sinonimi e contrari tèpui / cdh. lèparu Modi di dire csn: lestru che lèpere = lestru meda; tènnereche su cascu de su lèpere = sapíresi donzi cosighedha Frasi li brincaiat su coro che lèpere pessighidu ◊ mai no sigas duus lèpuris paris! ◊ de s'assuconu zughiat su coro a brincos che lèpere in sachedhu ◊ su lèpuri currendi si aterrat po s'iscabbulli de is canis ◊ unu lepiredhu est atidhendu de una parti a s'atra ◊ nci seu pesau a una mata cument’e unu lèpiri ◊ b'aiat perdighes e lèperes 2. si cumponiant deretos candho intendhiant ifraschinzu ca sas teracas che teniant su cascu de su lèpere Cognomi e Proverbi smb: Lepore, Leporeddu, Lèpori, Lèppori, Lepureddu, Lèpuri / prb: chini sighit duus lèpuris no ndi cassat manc'unu Terminologia scientifica anar, lepus capensis mediterraneus Traduzioni Francese lièvre Inglese brown hare Spagnolo liebre Italiano lèpre comune Tedesco Feldhase.

madròna , nf: mardona, medrona, meldona, merdana, merdona Definizione calidades diferentes de sórighes: mardona de mara, de bassa (sórighe mannu), e mardona de teulada, de molinu o de cresura (prus pitica); a logos narant mardona, merdona a su biurru (s'annaemele), a logos a s'assile; in cobertantza, imbriaghera puru / m. de mare = zenia de pische, mogliola (phycis phycis) Sinonimi e contrari sóriche / cdh. ratzu 1 Frasi cust'est un'arretonera bèni preparada po si cassai a totus coment'e merdonas! ◊ ses istétiu tui, merdona de bassa, a fai sa spia! 2. e ita meldona chi ti ses pigara notesta!… Terminologia scientifica anar, rattus norvegicus, r. rattus Etimo srd. Traduzioni Francese rat Inglese rat Spagnolo rata, ratón Italiano ratto, ratto comune Tedesco Ratte, Wanderratte, Hausratte.

olzàle , nm: orgiabi, orgiali, orxabi, orxali, orzale Definizione orgiali de denti o cincirri a dentes, una genia de pigione; orgiali de is cannas, de is mostassus, orgiau cannaca, àtera genia de pigione chi si assimbígiat Sinonimi e contrari cincirri, tzichirriadori / moretina, morinata, trinedha Frasi in sa tébida noti de beranu est billendi s'orgiali cantadori Terminologia scientifica pzn, emberiza calandra Etimo srd. Traduzioni Francese proyer, bruant Inglese corn bunting Spagnolo triguero Italiano strillòzzo, zìgolo comune Tedesco Grauammer.

sarigótu , nm Definizione pische, una calidade de isparedha manna (faet fintzes de baranta centímetros) Sinonimi e contrari sàragu Terminologia scientifica psc, diplodus vulgaris Traduzioni Francese sargue Inglese sargo Spagnolo mojarra Italiano sàrago comune Tedesco gemeine Geißbrasse.

sarràgna , nf, nm: sarrània, sciarrani, serrani, serrània, serranu Definizione genia de pischighedhu de mare: un'arratza de vaca Sinonimi e contrari bollàrgiu Frasi ammisturu prupu, sépia cun pagellu, una sarragna, unu sàlixi, calamaris… una bella cassola! Terminologia scientifica psc, serranus cabrilla Etimo ctl., itl. serrà, sirrania Traduzioni Francese serran Inglese sae perch Spagnolo cabrilla Italiano sciarrano comune Tedesco gemeiner Sägebarsch.

«« Cerca di nuovo