Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

acàcia , nf: acàssia, acatza, arcatza Definitzione carrubba ispinosa, genia de linna chi faet a mata manna, ispinosa: su frore (pipiu) sèberat una tega pitica e fine ue faet su sèmene / acàcia a frori arrúbiu (faghet a arburedha) = Robinia hispida Sinònimos e contràrios carrubbaresta, pudhighinedhu 1 Terminologia iscientìfica mtm, Robinia pseudacacia Tradutziones Frantzesu acacia Ingresu acacia Ispagnolu acacia blanca Italianu acàcia comune Tedescu Robinie.

acumonài , vrb: acumonare Definitzione arregòllere o pònnere totu impare, totu a unu (bestiàmene, àteru), a cumone; giare su bestiàmene a contivigiare a mesu pérdia e a mesu badàngiu, a mesapare; su si pònnere impare Sinònimos e contràrios aggregare, assotziai Frases parte de sas abbas de cussu riu est intubbada: su restu est acumonada pro abbare campos e frutales ◊ si boleis guadangiai de prus, acumonaisí in sotziedadi! Terminologia iscientìfica pst Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu réunir Ingresu to aggregate Ispagnolu juntar, poner en común Italianu aggregare, méttere in comune Tedescu zusammentreiben, Vieh in Halbpacht haben

basolugadhínu , nm Sinònimos e contràrios faiseta 1, ghírtzoru, pabasolu, pisibisi, pisu 3 Terminologia iscientìfica lrs, Vicia sativa ssp. nigra, V. articulata Tradutziones Frantzesu vesce Ingresu vetch Ispagnolu alverja Italianu véccia comune Tedescu Pferdehüter.

caixèdha 1 , nf Definitzione genia de cau marinu; marragau de mare o caita / c. niedhutza = chlidonias nigra (itl. mignattino); caixedha peis arrúbius = chlidonias leucoptera (itl. mignattino alibianche) Sinònimos e contràrios caita Terminologia iscientìfica pzn, larus minutus, sterna hirundo Tradutziones Frantzesu sterne commun Ingresu little gull Ispagnolu golondrina de mar Italianu gabbianèllo, stèrna comune Tedescu Zwergmöwe.

cànna , nf Definitzione genia de erba linnosa (upm) chi faet manna, arta, longa fintzes chimbe e ses metros, cun su truncu buidu de nodu in nodu ue bogat una fògia manna, longa e lada unu tretu imbodhigada a istrintu e poi aperta deunudotu e acabbada a punta, portat s'arraighina a cotzina nodosa, unu pagu a cotzighina grussa, faet su frore a ispiga manna (pinnitzu); cun custu númene si podet nàrrere css. cambu de erba buidu in mesu (o fintzes prenu), mancari precisandho canna de ite est (es. de trigu, de órgiu, de fae, de orruo, de bide, de moriscu, de càule, de latuca, de gureu); un'arremu de sa carena fatu a cundhutu; mesura antiga de longària; una calidade de canna est cussa de tzúcuru, prena che a sa canna de su moriscu ma abbosa e druche meda, a brocadas curtzitas (sa brocada est su tretu de nodu a nodu); parte tuvuda de un’arma chi isparat, ue ch’essit su tiru / min. cannita, cannixedha Sinònimos e contràrios cambu Maneras de nàrrere csn: c. pisana = canna bella tènnera chi faghet in sos rios (ma nadu de zente, pessone arta meda, fintzas conchilébia e de pagu frimmesa); c. furistera = itl. bambú, impitada pro fàghere ainas de sonare; c. de tzúcuru = canna prena, russa che a sa canna pisana, durche meda (de cussa faghent túcaru), a nodos curtzos; c. de filiverru = arrogu longu de filiverru; c. de figuíndia = upu, canna isperrada in punta fata pro bodhire morisca, figu, e gai; c. de candelobbru = ue s'intrat sa candhela, in su candhelobbre; sa c. de su gúturu o de is prummonis = garguena; canna de rú = tentalza, àlamu; c. de soli = rajos de sole; c. de romana = su bratzu de s'istadea, ue bi sunt marcadas sas intacas e si ponet su pirone; c. de aràdulu = sa timona; innetare c. (in cobertantza)= fàghere sa púliga; essiri in cannas de crobeta, in cannas malas = pesàresi a boghes male arrennegados, pesaisí a cannas pisanas; no tocare una cosa mancu cun tres cannas de Baronia = èssereche tropu atesu, no fàghere a la tocare; si bi girat su bàrriu de sa c. (nadu de logu) = no bi at nudha, est líchidu totu, bóidu, chentza trastes nudha, (nadu pro ccn.: chi est solu deunudotu, chentza neune) Frases ispuligare, segare, isperrare, prantare canna ◊ sa canna si ndhe segat in zennarzu, candho est lómpida ◊ a ndhe iscutinare s'olia andhat bene a canna ◊ trexentus cannas friscas, cincuxentus sicadas… ses in mari e no piscas… 2. candho lu tocat si ndhe dogat innedha tremèndhesi che canna ◊ est reu, téteru che canna ◊ est débbile che canna 3. lassànt is mannugas in terra acapiadas cun sa canna de su trigu atotu ◊ a nudha servit sa canna si no at ispiga ◊ su trigu fàciat conca manna, mancai non fàciat canna! 4. in sa càscia bi at cannas de fresi, lentolos e costúmenes ◊ iseta finas a che tèssere custa canna de furesi! ◊ at fatu una canna de muru bullu ◊ est bortaedie: bi at galu sete cannas de sole 5. si fut imbàtiu in is primus cannas de su soli, chi fut bessendu ◊ duas cannas de sole a serentina, longa s'umbra de su chercu in sa piata… Sambenados e Provèrbios smb: Cannas, (Decannas) Terminologia iscientìfica mt, Arundo donax Ètimu ltn. canna Tradutziones Frantzesu roseau Ingresu reed Ispagnolu caña Italianu canna comune Tedescu Rohr.

cassí , nm: cassibi, cassile, cassili, cassívile Definitzione genia de animaledhu, gatagreste o cane de serra, pagu prus mannu de s'annaemele o bíurru, a pilu in colore de castàngia, in colore de aràngiu in su gúturu e in petorras, coa longa e grussa, pilosa: unu tempus in Sardigna si ndhe agataiat medas e como ch'est agiummai ispérdiu; papat sórighes, pigiones, bobbois, conillos: est amparau cun lei po no dh'ispèrdere deunudotu Sinònimos e contràrios ansile*, assíbile, bassili, grassíbile, ibbirru, ischirru, màrcia 3, vrassívile Sambenados e Provèrbios smb: Cassili, Cascili Terminologia iscientìfica anra, martes martes latinorum Tradutziones Frantzesu martre des pins, martre sarde Ingresu pine marten, sardinian marten Ispagnolu marta Italianu màrtora comune, màrtora sarda Tedescu Baummarder, Edelmarder.

commúnu , agt: cumunu Definitzione chi est de medas, de totus, chi pertocat a totugantos, chi no tenet nudha de ispeciale Maneras de nàrrere csn: loris communus = sos laores chi si faghent a tiradura (fae, basoludundhu); genti comuna = chi no tenet incàrrigos, chi no manizat podere; àere in comunu = a cumone, totus paris Frases s’onorèvole at fatu carriera subra de sas palas de su bisonzu de sa zente comune ◊ ses de cussos batiados in cuile po no ti nàrrere béstia comune, de cussos chi no andhant mancu a fune! ◊ funt cosas mannas acontéssias a genti comuna 2. in comunu teniant terra e frutu, bestiàmine e cantu si est connotu Ètimu ltn. communis Tradutziones Frantzesu commun Ingresu common Ispagnolu común Italianu comune Tedescu allgemein.

comúna , nf, nm: comune, comunu, cumona, cumuna Definitzione pópulu chi si guvernat cun is leis suas etotu; domo cumonale, sede de s'amministratzione de una bidha Frases già ti poto comune lastimare candho penso comente ses torrada (B.R.Carbone)◊ sa guàrdia de sa cumona est marranu de vídere una vetura chi l'achicat deretu una contravintzione ◊ su segretàriu de comuna dhu pagant a su mese Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu mairie, hôtel de ville Ingresu town-hall Ispagnolu ayuntamiento Italianu municìpio, comune Tedescu Rathaus.

comunèdha , nf Definitzione genia de ambidha Frases a sa cassola dhoi dexit sa comunedha puru Terminologia iscientìfica psc Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu anguille Ingresu eel Ispagnolu anguila Italianu anguilla comune Tedescu Aal.

ferràssa , nf, nm: ferratza, ferratzu Definitzione genia de musciola o scrita, assimbígiat unu pagu a sa palaja ca est lada meda e de colore prus craru asuta, ma est manna meda, a forma de triàngulu e portat una coa a bisura de foete Sinònimos e contràrios ferradu 1 Terminologia iscientìfica psc, dasyatis pastinaca Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu raie pastenague Ingresu common stingray Ispagnolu raya làtigo común Italianu ferràccia, pastinaca comune Tedescu Gewöhnliche Stechrochen.

grassíbile, grassíle, grassímene, grassímile , nm Definitzione genia de animaledhu, gatagreste o cane de serra, pagu prus mannu de s'annaemele (o can’e linna), a pilu in colore de castàngia, in colore de aràngiu in su gúturu e in petorras, coa longa e grussa, pilosa: unu tempus in Sardigna si ndhe agataiat medas e como ch'est agiummai ispérdiu; papat sórighes, pigiones, arresias, conillos: sa lei dhu badrat po no che dh'ispèrdere deunudotu Sinònimos e contràrios ansile, assíbile, bassili, cassí, ibbirru, ischirru, màrcia 3 Frases naschint crapitos, grassiles e mela de lidone ◊ bae, tue, cara de grassímile!◊ sont parandhe cropos po lèpores, marzanes e grassiles Terminologia iscientìfica anra, martes martes, m. m. latinorum Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu martre des pins Ingresu pine marten Ispagnolu marta Italianu màrtora comune, m. sarda Tedescu Baummarder, Edelmarder, eine Edelmardersorte.

ibbírru , nm: ibirru, ilbirru, irbirru, isbirru, sbirru Definitzione genia de animaledhu, gatagreste o cane de serra, pagu prus mannu de s’annaemele o bíurru, a pilu in colore de castàngia, in colore de aràngiu in su gúturu e in petorras, coa longa e grussa, pilosa: unu tempus in Sardigna si ndhe agataiat medas e como ch'est belle e ispérdiu; papat sórighes, pigiones, bobbois, conillos: po sa lei est amparau po chi no si che isperdat Sinònimos e contràrios ansile, assíbile, bassili, birru, cassí, grassíbile, ischirru*, màrcia 3 Frases is pedhes de irbirru unu tempus fiant cricadas Terminologia iscientìfica anar, martes martes latinorum Tradutziones Frantzesu martre commune Ingresu pine marten Ispagnolu marta Italianu màrtora comune, m. sarda Tedescu Baummarder, Edelmarder.

lèpere , nm: lèperi, lèpiri, lèpore, lèpori, lèporo, lèpuri Definitzione genia de animale areste, prus mannitu de su conillu, de intina orrubiasta, a origas longas meda e cambas de apalas prus mannas: s'arratza l. c. europaeus est batia de fora e iscapada po cassa; in cobertantza si narat de sa natura de sa fémina / lèpore, lèpuri de argiola = piulaghe, pipiaghena, zenia de puzone chi paschet in sas arzolas; lèpere de sant'Antoni = porchedhu de sant'Antoni, itl. falèna; coa de lèpuri = Lagurus ovatus, zenia de erba chi narant finas mussimmussi o bafus de gatu Sinònimos e contràrios tèpui / cdh. lèparu Maneras de nàrrere csn: lestru che lèpere = lestru meda; tènnereche su cascu de su lèpere = sapíresi donzi cosighedha Frases li brincaiat su coro che lèpere pessighidu ◊ mai no sigas duus lèpuris paris! ◊ de s'assuconu zughiat su coro a brincos che lèpere in sachedhu ◊ su lèpuri currendi si aterrat po s'iscabbulli de is canis ◊ unu lepiredhu est atidhendu de una parti a s'atra ◊ nci seu pesau a una mata cument’e unu lèpiri ◊ b'aiat perdighes e lèperes 2. si cumponiant deretos candho intendhiant ifraschinzu ca sas teracas che teniant su cascu de su lèpere Sambenados e Provèrbios smb: Lepore, Leporeddu, Lèpori, Lèppori, Lepureddu, Lèpuri / prb: chini sighit duus lèpuris no ndi cassat manc'unu Terminologia iscientìfica anar, lepus capensis mediterraneus Tradutziones Frantzesu lièvre Ingresu brown hare Ispagnolu liebre Italianu lèpre comune Tedescu Feldhase.

madròna , nf: mardona, medrona, meldona, merdana, merdona Definitzione calidades diferentes de sórighes: mardona de mara, de bassa (sórighe mannu), e mardona de teulada, de molinu o de cresura (prus pitica); a logos narant mardona, merdona a su biurru (s'annaemele), a logos a s'assile; in cobertantza, imbriaghera puru / m. de mare = zenia de pische, mogliola (phycis phycis) Sinònimos e contràrios sóriche / cdh. ratzu 1 Frases cust'est un'arretonera bèni preparada po si cassai a totus coment'e merdonas! ◊ ses istétiu tui, merdona de bassa, a fai sa spia! 2. e ita meldona chi ti ses pigara notesta!… Terminologia iscientìfica anar, rattus norvegicus, r. rattus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rat Ingresu rat Ispagnolu rata, ratón Italianu ratto, ratto comune Tedescu Ratte, Wanderratte, Hausratte.

olzàle , nm: orgiabi, orgiali, orxabi, orxali, orzale Definitzione orgiali de denti o cincirri a dentes, una genia de pigione; orgiali de is cannas, de is mostassus, orgiau cannaca, àtera genia de pigione chi si assimbígiat Sinònimos e contràrios cincirri, tzichirriadori / moretina, morinata, trinedha Frases in sa tébida noti de beranu est billendi s'orgiali cantadori Terminologia iscientìfica pzn, emberiza calandra Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu proyer, bruant Ingresu corn bunting Ispagnolu triguero Italianu strillòzzo, zìgolo comune Tedescu Grauammer.

sarigótu , nm Definitzione pische, una calidade de isparedha manna (faet fintzes de baranta centímetros) Sinònimos e contràrios sàragu Terminologia iscientìfica psc, diplodus vulgaris Tradutziones Frantzesu sargue Ingresu sargo Ispagnolu mojarra Italianu sàrago comune Tedescu gemeine Geißbrasse.

sarràgna , nf, nm: sarrània, sciarrani, serrani, serrània, serranu Definitzione genia de pischighedhu de mare: un'arratza de vaca Sinònimos e contràrios bollàrgiu Frases ammisturu prupu, sépia cun pagellu, una sarragna, unu sàlixi, calamaris… una bella cassola! Terminologia iscientìfica psc, serranus cabrilla Ètimu ctl., itl. serrà, sirrania Tradutziones Frantzesu serran Ingresu sae perch Ispagnolu cabrilla Italianu sciarrano comune Tedescu gemeiner Sägebarsch.

«« Torra a chircare