arregortzài , vrb: arregurtzai Definizione
pònnere iscaza, orrugos de pedra, pedra pitica in is calancas, fossos, buidos, faendho muru, po prènnere, aparigiare
Etimo
ctl.
regalzar
Traduzioni
Francese
boucher des fissures avec de petits bouts de pierre
Inglese
to splinter again
Spagnolo
encascotar,
rellenar
Italiano
riempire con schégge di piètra le fessure dei muri,
rinverzare
Tedesco
mit Spänen oder Splittern verstopfen.
cantonàda, cantonàra , nf: contonada Definizione
pedra manna segada giusta chi si ponet tenta apare cun àtera girada agiummai sèmpere de 90° ue su muru girat faendho a bicu; s'ispígulu etotu de su muru; orruga istrinta, pitica
Sinonimi e contrari
bica,
cantone 1
/
cdh. cantunata
/
botorinu
Modi di dire
csn:
avb. a contonadas = chentza órdine; bogàreche una c. = intrare prus a intro unu muru, mescamente in su tretu chi faghet a contonada, pro illargare unu coladorzu; contonadas de erista = tentas apare e ziradas de 90° inue su muru càmbiat filada e faghet a ispuntone; betàreche sa contonada, faedhendhe = fai arroris, narri cosas chi no tenint sétiu
Frasi
dàeli una contonada, como, a su mastru! ◊ candho isterrides sa preda in su ponte, sas contonadas ponídelas ue serbint ◊ candho faedhat cussu che betat sa contonada!
2.
cussu rundhellu istat tota die ifatu de sas contonadas! ◊ carchi petitore isterret sa manu pro sa limúsina in sas cantonatas de sos gurutos ◊ los ant bidos paris, fichidos in s'ata de una contonada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bloc,
pierre angulaire
Inglese
corner stone,
street corner
Spagnolo
piedra angular,
rincón
Italiano
piètra d'àngolo,
squadrata,
cantonata
Tedesco
Eckstein,
Ecke.
cràltu , nm: crastu,
grastu Definizione
orrugu de pedra, piticu o mannu, fintzes orroca manna; nau de is boes, sa carena; nau de unu, chi est fatu a sa grussera, pagu crabbosu e pagu educau; unu tempus fut su castedhu, chi dhu poniant in d-una de is duas partes de is monedas puru e po cussu fintzes como de una moneda de metallu si distinghent duas partes, rughe e crastos, a logos santus e crastus: in sa prima, in sa moneda sarda dhue at agiummai sèmpere una grughe pitica, in crastos dhue at in is monedas chi si connoschent agiummai sèmpere una conca e po su prus dhu'est iscritu su valore
Sinonimi e contrari
biscacu,
cacódua,
caróngiu,
coda 2,
códua,
cogólidu,
coróculu,
ladhia,
lecucu,
lódhuru,
múngulu,
nodu 1,
roca
Modi di dire
csn:
pònnere sa cosa a rughe e a crastos = ghetai a coredhu, acomenti essit; colpare a rughes e a crastos = aundi ferit ferit, a dónnia parti, a manca e a destra; ischitindhe o zoghendhe, leàresi rughe o crastos = innantis de ghetai sa muneda, nàrriri una de is duas afaciadas, iscioberai una de is duas possibbilidadis
Frasi
est unu logu totu crastos ◊ una conca de crastu fata a picu comente mai intendhet poesia?! ◊ su nuraghe est una domo pesada cun crastos mannos ◊ e prite no ti filas una frundha a che los giagarare nessi a craltu?
2.
candho ti lasso, Sardigna istimada, su coro in sa petorra intendho in pena e mi pesat che crastu in sa carena
3.
a rughes e a crastos colpat forte pro che ispèrdere in presse su giudeu! (A.Dettori)◊ sunt totu a pira che truncos tortos, unu subra de s'àteru, totu a rughes e a crastos
4.
sa crastadura de is bòis si fait po cresci su crastu e po dhus fai masedus
5.
ite ti leas, rughe o crastos?
Cognomi e Proverbi
smb:
Crastu, Crastus
Traduzioni
Francese
caillou,
pierre
Inglese
stone
Spagnolo
piedra
Italiano
sasso,
piètra
Tedesco
Stein.
pèdra , nf: pelda,
perda,
petra,
preda,
preta Definizione
ammesturu de minerales, grae e po su prus tostau meda, chi format is orrocas, sa parte prus a pígiu de sa Terra, frida, nau pruschetotu in su sensu de orrugu (upm), parte pitica, deasi comente si ndhe agatat e comente si bogat de is perderas po fàere muros, incodaos, imprènnere, fàere a giarra po istradas o ammesturare cun ciumentu: si pentzat coment'e cosa chi no tenet sentidu perunu e po cussu fai a prangi o arriri is perdas serbit po nàrrere cantu ccn. cosa movet bene bene su sentidu de su cristianu / genias de pedra: p. de benimindhe (calamida); p. de calchina (carcària o tàchina); p. crobina = pedra de vulcanos, genia de imbidru niedhu, itl. ossidiana; p. ferrina (pedra tostada meda chi bogat orruina); p. fúmiga o spòngia (p. tosca, agghespada, totu tuvuda, pertunta, percolatza, sa chi faent a mola, fintzes bona po arrasigare pedhes conciadas); p. bàina (pedrabbàina)= pedra niedha chi essit a tellas; pedra pretziada = calidade de pedra bella e bona meda po fràigos (o partes) e fintzes po isculturas e trebballos de bellesa (es. màrmuri, granitu, trachite, basaltu); p. elighina (pedrellinna, truncos de matas fossilizadas); p. bianca (lumen de roca); p. de dentes (immartu); p. niedha (basaltu); p. biaita (predabbrava, sorfatu de arràmene); p. foghera, catzavogu, p. bianca, p. de atzàrgiu, p. arba, p. sitzia (pedra po allúere fogu); p. bia, p. morta (pedra tostada meda, pedra modhe coment'e cosa irfata); p. de acutare, acutadolza (genia de pedra chi faent a orrodas po acutzare, a granighedhos minudedhedhos, fines e paríviles); p. modhe (sinnadorza, tarcu); pedra tziporra = genia de pedra chi essit a pígios piticos; àtera calidade modhe: pedrasealza, cantone (prus che àteru bianca, itl. tufo), iscarratzana; perda burda = foedhandho de pedra metallífera, chi no portat metallu, itl stèrile; p. de arzola, de alzolare o treulare (orrugu mannu de pedra, longu de dhu pòdere acapiare e pigare a tragu in pitzu de su laore àrridu); p. de sassu (de erriu, po fàere incodaos); p. calaminària (intinghet s'arràmene a grogo); p. siporra (genia de pedra chi essit a orrugos lados, tostada meda); p. de budhu, de bullu (tundha, de erriu, sa chi poniant in su late imbudhidada po dhu fàere budhire in istrégiu de ortigu)
Sinonimi e contrari
códua,
crastu
Modi di dire
csn:
perd'e sali, de túcaru = rena de sale, túcaru a cantu mannitu tostu (ranza) fatu apostadamente; p. patilla = de bullu, pedra de riu lísia, de imbudhighinare a betare a su late pro lu còghere; p. de arrodu = pro arrodare ainas; perda matzagani o conca de cane = perda chi no tenit sétiu, de malu sétiu; p. razonina = chi essit a cantighedhos, chi si segat a bículos; perdas de ogus malus = zenia de predighina de zúghere in dossu a zisa de breve; tostau che perda = tostu che balla, tostu meda; èssere cotu che preta = imbriagu pérdiu; solu chei sa preta secata, sou coment'e sa perda = solu solu; èssere pedra sulda = betàresi a surdu, èssere de mal'intesa, chi no cheret iscurtare; bogare pedra = segare, fàghere pedra in sa cava; manigàresi sas pedras de su caminu (irrocu) = no lassai nudha, papai birdi e sicau; no lassare pedras in su caminu = furai cantu si agatat, de totu; fàghere a ríere sas pedras = fai arriri meda; fàghere a prànghere sas pedras = secare su coro a sa pedra, fai prangi a totus; b'at de ndh'àere dolu sas predas = zente de lastimare abberu (sa pedra no zughet coro modhe!); su male de sas pedras = pedra chi si bi faghet in su fele, in sos runzones, itl. calcolòsi; nàrrere de sa pedra pane = fai passai una cosa po un’àtera, fai a crèiri su malu po bonu; coru de perda = de coro malu, chi no tenet dolu; circai a perdas pesadas, a p. furriada, istovecada = chircare totue, meda, a pilighísciu; pedra de assentu = pedra de contonada; perdas fitas = pedras de s’antigóriu, unu pagu a zisa de figura de carchi cosa e postas ficadas ritzas; èssere sas pedras in abba = in logu de rocas, essire s'abba in sas pedras de cantu at próidu meda; abbarrare a pedra de cadhigare, de sètzere = abbarrai po pedra de fundamentu, po sempri; grai che perda = pesosu meda; dare pedra ’e pistare a unu = pònnereli dificurtades, dàreli it'e fàghere meda a inzotu, a cadha (mescamente andhèndheli in contràriu); iscúdere a preda moindhe = frusiendi, de cantu o pro comenti benit iscuta
Frasi
triballu malu est a bogare pedra! ◊ beneico sas pretas chi at secatu babbu meu pro pesare a mie (P.Dui)◊ no iscudas a pedra, ca est chei sa balla! ◊ su muru fràigu a pedra est forte ◊ sa preda in s'aronzu si collit a muntonedhos ◊ s'impedrau in bidha fut fatu a pedra lisa de frummi
2.
un'amigu bonu no dh'agatas mancu a perda furriada ◊ est sempri currendu infatu de su sodhu a perdas pesadas ◊ as incontradu una pedra de tocu chi no la movent sisias ne bentos! ◊ fit fitzu únicu, éniu, solu chei sa preta secata ◊ si no ses pedra sulda già as intesu! ◊ no castis cussas piciocas: lah ca ti tocu de perda! ◊ ma cale mascatzu, cussu, si no betat pedra a pudha?! ◊ cuss'àcua furiat bona po su mali de is perdas ◊ at a mòrrere isse puru, no at a abbarrare a preda de cadhigare! ◊ mi at postu in sa perda de sa bregúngia, ca mi parit ca portu unu facili in faci! (A.Murru)◊ "Su Para e Sa Mòngia" funt duas perdas fitas intermesu de Santuanni e Santantiogu
3.
sa pipia si est posta a suncuai e a prangi de fai piedadi a is pedras
Cognomi e Proverbi
smb:
Perda
Terminologia scientifica
mnr
Etimo
ltn.
petra
Traduzioni
Francese
pierre
Inglese
stone
Spagnolo
piedra
Italiano
piètra
Tedesco
Stein.
pedràghe , nm, nf: pedriaghe,
perdaghe,
predache,
predaghe Definizione
logu totu pedra; pràdiche o pedra lada po cassare animales (margianes, pigiones, lèperes)/ parare unu p. pro tènnere puzones
Sinonimi e contrari
crastarzu,
pedrera,
pedriaxu,
praicàrgiu,
razile,
talloraxu
/
altana,
peàdiga 1,
pradera
Frasi
dogni ómine o fera, mavele o marraghe, dae dogni pedraghe, gridat sa protesta ◊ ruent che puzone in sa predache
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
terrain pierreux,
traquenard en pierre
Inglese
stony ground,
stone trap
Spagnolo
pedrisco,
losa
Italiano
pietràia,
schiàccia,
tràppola di piètra
Tedesco
steiniges Gelände,
Falle aus Steinen.
pedràle , agt, nm: perdali,
petrale,
predale,
pretale Definizione
chi est de pedra, tostau che pedra; pedra de fundhamentu (mescamente su pl.), fintzes pedra de argiola po treulare; su tretu in mesu in mesu de s'argiola
Sinonimi e contrari
perrai
Modi di dire
csn:
béciu p. = betzu meda, a pes in sa fossa; surdu p. = chi no intendhet nudha nudha; birde p. = birde meda, cherfu, nadu de frutuàriu
Frasi
est béciu perdali ◊ fit una nue niedha pedrale ◊ s'ustinu est surdu predale e mudu che tumba ◊ germanu miu est surdu perdali ◊ est istatu in prejonia fintzas a si torrare vetzu petrale
2.
e cale coro pedrale no sentit custas penosas boghes suas amorosas? (Grolle)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
de pierre
Inglese
stony
Spagnolo
de piedra
Italiano
di piètra
Tedesco
steinern.
píca , nf Definizione
pedra manna trebballada, imboidada e fata a bisura de bartza pitica de dhue pòdere pònnere cosa aintru (abba, impastu, brovendha), prus che àteru po betare a papare a is animales, ma fintzes manna a bisura de bartza a pedras picadas, fintzes in funtanas (tundha o prelongada) po bellesa / sa p. de s'àcua santa = abbasantera; surdu che p. = surdu che picu, meda
Sinonimi e contrari
cumitedhu,
lacu
Frasi
in sas picas bi at galu impastu e landhe ◊ su frailarzu tenet sa pica de s'abba pro ifritare e temperare sas forramentas ◊ sas cocas in su corrale sunt bichendhe trigu in sa pica ◊ Tziscu umpit su mustu de sa pica ◊ nonnu teniat is picas aundi papànt is bòis
2.
lassinendhe che ruo a sa pica e ndh'esso totu infustu
Cognomi e Proverbi
smb:
Pica, Picca
Terminologia scientifica
stz
Etimo
ctl.
pica
Traduzioni
Francese
bassin,
lavoir en pierre
Inglese
stone trough
Spagnolo
artesa
Italiano
truògolo di piètra
Tedesco
Trog aus Stein.
tèglia , nf: tèlgia,
tella,
texe Definizione
pedra lada comente si ndhe agatat o fintzes segada apostadamente (es. de granitu, de màrmuri); genia de tàula (de pedra o fintzes de figumorisca) po cassare pigiones / min. tellixedha, telluredha
Sinonimi e contrari
pradera,
pràdica,
pràica,
raza 1,
tege,
telloraxa
/
cdh. tègia
Modi di dire
csn:
cassai a tella, parai sa tella; istèrriri un'arruga a tellas = fàghere a impedradu a pedras ladas; abarrai che cassau a tella = afartadu, male; calai tella = abarrai cassau che pilloni; tella mascada = chentza su pintu (ca su puzone si l'at manigadu) ma ancora parada chentza isparada; tella parada a grai = chi no bi isparat candho su puzone bicat s'esca
Frasi
is tellas de su repranu cumponint unu disignu ◊ fiat sartiendi de tella in tella, gioghendi ◊ anchi dhu cassint a tella! ◊ tintillu babbassu, bunca a sa tella ca ti fait grassu!…◊ fiat in campusantu arroliendi in mesu de is tellas de màrmuri ◊ sa barraca mia in bíngia est de telluredha ◊ duas funt is tellas de Mosè
2.
est abarrau che cassau a tella ◊ chi ti calit tella!
Etimo
ctl.
tella
Traduzioni
Francese
plaque,
dalle
Inglese
plate,
stone slab
Spagnolo
lastra
Italiano
piastra,
piètra piatta,
lastróne
Tedesco
Platte.