amómu , nm Definizione
genia de erba fragosa chi faet in duos annos, in logu de monte
Terminologia scientifica
rba, Sison amomum
Traduzioni
Francese
amome
Inglese
stone parsley
Spagnolo
amomo
Italiano
amòmo
Tedesco
Wurzlilie.
apedriài , vrb: apedrigare,
aperdiai,
aprediae,
apredicare,
apredigare Definizione
iscúdere, pigare o bochíere a cropos de pedra; pònnere pedra (o fintzes àteru) in pitzu de calecuna cosa a pesu po dha cracare, po no che dha leare su bentu
Sinonimi e contrari
acodulare,
acrastiare,
allecucare,
ammontricare,
apedreare,
crastighinare
/
impedrigare,
intellai
Frasi
a una fémina segundhu su códice ebreu l'ant apedrigada ◊ si ti agato furendhe in su meu ti aprédigo! ◊ funt citius citius che canis aperdiaus! ◊ de comenti dh'ant aperdiau, si fit unu santu dhi fit po martíriu!
2.
pro l'azeretare, sa cosa agionedhada cheret apredigada ◊ cosa lébia cheret apredigada, pro su bentu ◊ pro l'abbatigare meda su fenu l'apredigamus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lapider
Inglese
to stone,
to lapidate
Spagnolo
lapidar,
apedrear
Italiano
lapidare
Tedesco
steinigen.
biscàcu , nm Definizione
gioga de mare; pedra tundha
Sinonimi e contrari
gioga
/
pagellida
/
cacódua,
caróngiu,
coda 2,
códua,
cogólidu,
coróculu,
craltu,
ladhia,
lecucu,
lódhuru
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
coquille,
caillou
Inglese
shell,
stone
Spagnolo
concha,
guijarro
Italiano
conchìglia,
ciòttolo
Tedesco
Muschel,
Kieselstein.
bocínu 2 , nm Definizione
sa pedra chi s'impreat giogandho a s'imbréstia po dhue pònnere sa posta asuta
Sinonimi e contrari
bàtile 1,
bicu 1,
bóciu
/
buscinu,
ofiadura
Frasi
s'abba meda su riu che l'at isgarrigada in mare iscodulendhe naes e bocinos ◊ cudha die l'apo bidu che bocinu trodhulendhe (P.Mossa)
Etimo
itl.
boccino
Traduzioni
Francese
caillou roulé
Inglese
stone
Spagnolo
guijarro
Italiano
lécco
Tedesco
Zielstein.
brúsca 1 , nf: brúschia,
burca,
burga,
busca 2 Definizione
pedrighedha tundha de erriu, o de mare (funt chimbe), chi si ponet po giogare: dhue at giogu (es. a su paradisu) chi sa pedrighedha est una solu e ladita, un'orrugu de matone, de téula / betare sas bruscas = tirare a billetes, fàghere a su chi essit essit, giogare a s'imbrusca (po pigare una parte chentza partzialidades, sa chi tocat)
Sinonimi e contrari
bàtile 1,
bicu 1,
bríscula,
brúscula,
cucu,
lecucu
Etimo
ltn.
bruscum
Traduzioni
Francese
pierre,
caillou roulé
Inglese
stone
Spagnolo
piedra
Italiano
sasso
Tedesco
Stein.
cacódua , nf: cocoda,
cocodedha,
cocódula,
cocódura Definizione
crastu, pedra tundhatza
Sinonimi e contrari
biscacu,
caróngiu,
coda 2,
códua,
cogólidu,
coróculu,
craltu,
ladhia,
lecucu,
lódhuru
Frasi
cali iscusorxu? su cascionedhu furiat prenu de cocódulas!
Cognomi e Proverbi
smb:
Coccoda
Traduzioni
Francese
caillou
Inglese
stone
Spagnolo
piedra
Italiano
ciòttolo,
sasso
Tedesco
Kieselstein.
cantonàda, cantonàra , nf: contonada Definizione
pedra manna segada giusta chi si ponet tenta apare cun àtera girada agiummai sèmpere de 90° ue su muru girat faendho a bicu; s'ispígulu etotu de su muru; orruga istrinta, pitica
Sinonimi e contrari
bica,
cantone 1
/
cdh. cantunata
/
botorinu
Modi di dire
csn:
avb. a contonadas = chentza órdine; bogàreche una c. = intrare prus a intro unu muru, mescamente in su tretu chi faghet a contonada, pro illargare unu coladorzu; contonadas de erista = tentas apare e ziradas de 90° inue su muru càmbiat filada e faghet a ispuntone; betàreche sa contonada, faedhendhe = fai arroris, narri cosas chi no tenint sétiu
Frasi
dàeli una contonada, como, a su mastru! ◊ candho isterrides sa preda in su ponte, sas contonadas ponídelas ue serbint ◊ candho faedhat cussu che betat sa contonada!
2.
cussu rundhellu istat tota die ifatu de sas contonadas! ◊ carchi petitore isterret sa manu pro sa limúsina in sas cantonatas de sos gurutos ◊ los ant bidos paris, fichidos in s'ata de una contonada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bloc,
pierre angulaire
Inglese
corner stone,
street corner
Spagnolo
piedra angular,
rincón
Italiano
piètra d'àngolo,
squadrata,
cantonata
Tedesco
Eckstein,
Ecke.
còda 2 , nf: code,
codi 1,
cori 2,
cote Definizione
genia de pedra, fintzes cussa de acutzare ainas / min. codighedha
Sinonimi e contrari
biscacu,
cacódua,
caróngiu,
códua,
cogólidu,
coróculu,
craltu,
ladhia,
lecucu,
lódhuru
Modi di dire
csn:
sa cori po acuciai = pedra de arrodare; codedha de riu = pedra ladhia
Frasi
si ponet a caminare iscurtza in mesu de sas codes acutzas che burtedhu ◊ at batidu code bianca de riu ◊ cussu dinai no mi comprat mancu sa codi po sa pudatza!
2.
ses acutzendu is ainas de sa menti in sa codi de su tempus
Cognomi e Proverbi
smb:
Coda, Code
Etimo
ltn.
cote(m)
Traduzioni
Francese
pierre à aiguiser,
caillou
Inglese
hone,
stone
Spagnolo
amoladera,
guijarro
Italiano
còte,
ciòttolo
Tedesco
Wetzstein,
Kiesel.
códua, códula , nf, nm: códule,
códulu Definizione
(fintzes upm) is pedras, is crastos, mescamente iscàbulos, tundhos, piticos o mannos chi siant; fintzes logu prenu de pedra, pedraghe / códula de arriu = pedra de riu, tundha, lísia a fortza de la trazare s'abba
Sinonimi e contrari
biscacu,
cacódua,
caróngiu,
coda 2,
codulaja,
cogólidu,
cogúdula,
coróculu,
craltu,
ladhia,
lecucu,
lódhuru
Frasi
su riu s'intendhiat iscurrendhe in mesu de sos códulos ◊ cussu códulu est allixadu de s'abba ◊ cussos montes sunt totu códulos de granitu ◊ is féminas ingenugadas in s'oru de s'àcua frigànt is pannus in d-una códula ◊ fit un'ómine chi ndhe pesaiat dae terra unu códulu de tres cuintales ◊ s'impedradu fuit fatu de códula de mare
2.
cherimus sòrbere cussos códules de malíssia chin sa luche bertera de s'intelletu (F.Satta)◊ est chibanne rosaros de isporu chin códules de irrocos
Cognomi e Proverbi
smb:
Codula
Etimo
ltn.
*cotulus
Traduzioni
Francese
caillou
Inglese
stone
Spagnolo
guijarro,
piedra
Italiano
ciòttolo,
sasso
Tedesco
Kieselstein.
cogódu , nm: cogoru Definizione
pedra de erriu unu pagu tundha, allisada de s'abba, impreada po fàere a incodau orrugas e pratzas
Sinonimi e contrari
caróngiu,
cocu 1,
códua,
códulu,
cogólidu,
cogúdula,
lecucu
Frasi
narant contus de una stasoni de soli arrabiosu, de olias sicadas, de arrius impedraus a cogorus biancus (F.Carlini)
Traduzioni
Francese
caillou
Inglese
stone
Spagnolo
guijarro
Italiano
ciòttolo,
sasso
Tedesco
Kieselstein.
coróculu , nm Sinonimi e contrari
biscacu,
cacódua,
caróngiu,
coda 2,
códua,
cogólidu,
craltu,
ladhia,
lecucu,
lódhuru
Traduzioni
Francese
roc arrondi
Inglese
roundish stone
Spagnolo
roca redondeado
Italiano
masso rotondeggiante
Tedesco
rundlicher Felsblock.
cràltu , nm: crastu,
grastu Definizione
orrugu de pedra, piticu o mannu, fintzes orroca manna; nau de is boes, sa carena; nau de unu, chi est fatu a sa grussera, pagu crabbosu e pagu educau; unu tempus fut su castedhu, chi dhu poniant in d-una de is duas partes de is monedas puru e po cussu fintzes como de una moneda de metallu si distinghent duas partes, rughe e crastos, a logos santus e crastus: in sa prima, in sa moneda sarda dhue at agiummai sèmpere una grughe pitica, in crastos dhue at in is monedas chi si connoschent agiummai sèmpere una conca e po su prus dhu'est iscritu su valore
Sinonimi e contrari
biscacu,
cacódua,
caróngiu,
coda 2,
códua,
cogólidu,
coróculu,
ladhia,
lecucu,
lódhuru,
múngulu,
nodu 1,
roca
Modi di dire
csn:
pònnere sa cosa a rughe e a crastos = ghetai a coredhu, acomenti essit; colpare a rughes e a crastos = aundi ferit ferit, a dónnia parti, a manca e a destra; ischitindhe o zoghendhe, leàresi rughe o crastos = innantis de ghetai sa muneda, nàrriri una de is duas afaciadas, iscioberai una de is duas possibbilidadis
Frasi
est unu logu totu crastos ◊ una conca de crastu fata a picu comente mai intendhet poesia?! ◊ su nuraghe est una domo pesada cun crastos mannos ◊ e prite no ti filas una frundha a che los giagarare nessi a craltu?
2.
candho ti lasso, Sardigna istimada, su coro in sa petorra intendho in pena e mi pesat che crastu in sa carena
3.
a rughes e a crastos colpat forte pro che ispèrdere in presse su giudeu! (A.Dettori)◊ sunt totu a pira che truncos tortos, unu subra de s'àteru, totu a rughes e a crastos
4.
sa crastadura de is bòis si fait po cresci su crastu e po dhus fai masedus
5.
ite ti leas, rughe o crastos?
Cognomi e Proverbi
smb:
Crastu, Crastus
Traduzioni
Francese
caillou,
pierre
Inglese
stone
Spagnolo
piedra
Italiano
sasso,
piètra
Tedesco
Stein.
irfrissuràre , vrb: isfressurare,
isfrisciurai,
isfrissurare,
sfrisciurai Definizione
bogare, segare sa frisciura de sa bentre de unu pegus pangau; in cobertantza e nau de gente, fàere css. cosa o ifortzu mannu po un'iscopu, po agiudare a unu
Sinonimi e contrari
irmatare
/
matanare,
ischissimignare,
smerai
2.
su tzeracu totu sa die si fachiat a cantos irfrissurànnesi a travàgliu cràtiu ◊ si sunt isfressurados fatendhe inchinos a noranta grados! ◊ apas pascéntzia: no t'isfrissures! ◊ unu tempus sa laorera fit totu a fortza de bratzos, a s'isfrissura isfrissura cun sos boes
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se mettre en quattre pour qqn.
Inglese
to leave no stone unturned
Spagnolo
echar los hígados,
desvivirse por
Italiano
farsi in quattro per qlc. o qls.
Tedesco
sich vierteilen.
isossàre , vrb Definizione
bogare o istacare is ossos de sa prupa: dhu narant fintzes de unos cantu frutos chi portant ossu
Sinonimi e contrari
desossai,
idossinare,
irdossorae
/
isossichedhare
Frasi
custa peta est bene cota: isossat totu
2.
su péssighe duraghe no isossat ◊ s'olia cheret isossada pro fàghere su pane cun olia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
désosser,
dénoyauter
Inglese
to bone,
to stone
Spagnolo
deshuesar
Italiano
disossare,
snocciolare
Tedesco
ausbeinen,
entkernen.
isossichedhàre , vrb: isossighedhare Definizione
bogare s'ossu de is frutos chi ndhe portant (es. péssighe, pruna, piricoco)
Sinonimi e contrari
isossare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dénoyauter
Inglese
to stone
Spagnolo
deshuesar
Italiano
snocciolare
Tedesco
entkernen.
ladhía , nf: lidhia Definizione
genia de pedra iscàbula, no tanti manna, tundhita, comente si ndhe agatat in is errios e in oros de mare
Sinonimi e contrari
biscacu,
caróngiu,
codisca,
códua,
cogólidu,
craltu,
dhidhia,
ladhiera,
lecucu,
lódhuru,
tridhia
2.
límpidu e sanu che pedra ladhia samunada (Z.Zazzu)
Etimo
its, srdn?
Traduzioni
Francese
caillou
Inglese
stone
Spagnolo
guijarro
Italiano
ciòttolo
Tedesco
Kieselstein.
lecúcu , nm: licucu Definizione
pedra licuchina, tundhatza, lisa, pedrighedha tundha de erriu o de mare
Sinonimi e contrari
alacucu,
biscacu,
caróngiu,
codisca,
códua,
cogólidu,
craltu,
ladhia,
lódhuru
/
bàtile 1,
bicu 1,
brusca 1,
cucu 1
Frasi
si est dau a chircare predas, totu lecucu de riu ◊ mi bi cherent totu sos licucos de sos ribos pro mi matzucare sas petorras! ◊ sos presetos s'iscontzant in códulas istérrias a lecucu tra neulaches mortos e frunzudos de su riu
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
caillou roulé
Inglese
round stone
Spagnolo
guijarro
Italiano
cògolo
Tedesco
Kiesel.
lustrasòla , nf Definizione
aina de su sabbateri chi serbit po fàere lúghida sa sola ororu inue est segada
Terminologia scientifica
sbb
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bisaiguë
Inglese
shoe stone
Spagnolo
bisagra
Italiano
lisciapiante,
biségolo
Tedesco
Sohlenglätter.
mingiàrbu , nm Definizione
ispécia de terramíngiu biancu, de pedra carcària (bona po fàere crachina e ciumentu)
Frasi
donamí su peus mingiarbu, colafiu cun ciorixinas e cibudhas de margiani
Traduzioni
Francese
albérèse
Inglese
calcareous stone
Spagnolo
albero
Italiano
alberése
Tedesco
Kalkstein.
óssu , nm Definizione
parte de aintru de sa carena animale fata de sustàntzia tostada meda (càlciu), de colore biancàciu, intrau o agguantau s'unu a s'àteru cun pedhutos fortes e a manera de fàere giogu in is annoigadòrgios (ammontaos de modhímene), permitindho a sa carena de si agguantare e a is músculos de fàere fortza: agiummai totu funt inditaos coment'e s'ossu de… (de sa còscia, de su bratzu e àteru): in sa carena umana funt 206 o 207; de sa petza chi si papat, sa parte chi si fúliat e po cussu bista coment'e su contràriu de sa prupa, s'arrefudu, cosa de fuliare; segundhu su frutu, parte de mesu, tostada, chi portat su chiu o sèmene / min. ossichedhu / genias de o.: de olia, de moriscu (su chi abbarrat de s'ispiga irranada), de morisca, de péssighe, de cariasa, de pruna, de linu (sa parte de mesu chi candho est àrrida si segat e che andhat lassandho su filu)
Sinonimi e contrari
pisu
| ctr.
carre,
pècia,
prupa
Modi di dire
csn:
ossus de búngiu = su primu annugradorzu de sos pódhighes; su modhímene de s'o. = ossu modhe, itl. cartilàgine, zenia de ossu in colore de beladina, lísiu lísiu chi cuguzat sa conca o punta (o fintzas incàsciu) de un'ossu a manera de fàghere zogu bene paris cun s'àteru; zúghereche su fritu in ossos = àere leadu fritu gai meda de no resessire a si che lu bogare mancu caentèndhesi ora meda; zúghereche una cosa in ossos = fàghere tot'unu cun sa carena, èssere azummai parte de su naturale de sa pessone; contaresili sos ossos, a unu, a unu fiadu = èssiri marriu marriu, zúghere sa pedhe imboligada a s'ossu; torrai a s'ossu = illanzigare meda; agatai o. in sa frisciura = èssere mendheosu, agatare difetos fintzas inue no bi ndh'at
Frasi
dhi at ghetau unus cantus ossixedhus a us'e cani! ◊ portat doloris a dogna punta de ossu ◊ in donzi peta bi at ossu ◊ est romasu chi si li contant sos ossos ◊ coida dimónia, ispódhia is cambas ca no ses totu a un'ossu!
2.
sa morisca est tot'ossu: no bi at impurpidu ca no li at próidu ◊ bi at melaeranu chi zughet ossu modhe, àtera lu zughet tostu
3.
intendint su frius aintru de is ossus ◊ soi torrada a s'ossu po su dispraxeri
Terminologia scientifica
crn, rbr
Etimo
ltn.
ossum
Traduzioni
Francese
os,
noyau
Inglese
bone,
stone
Spagnolo
hueso
Italiano
òsso,
nòcciolo
Tedesco
Knochen,
Kern.