Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

amómu , nm Definitzione genia de erba fragosa chi faet in duos annos, in logu de monte Terminologia iscientìfica rba, Sison amomum Tradutziones Frantzesu amome Ingresu stone parsley Ispagnolu amomo Italianu amòmo Tedescu Wurzlilie.

apedriài , vrb: apedrigare, aperdiai, aprediae, apredicare, apredigare Definitzione iscúdere, pigare o bochíere a cropos de pedra; pònnere pedra (o fintzes àteru) in pitzu de calecuna cosa a pesu po dha cracare, po no che dha leare su bentu Sinònimos e contràrios acodulare, acrastiare, allecucare, ammontricare, apedreare, crastighinare / impedrigare, intellai Frases a una fémina segundhu su códice ebreu l'ant apedrigada ◊ si ti agato furendhe in su meu ti aprédigo! ◊ funt citius citius che canis aperdiaus! ◊ de comenti dh'ant aperdiau, si fit unu santu dhi fit po martíriu! 2. pro l'azeretare, sa cosa agionedhada cheret apredigada ◊ cosa lébia cheret apredigada, pro su bentu ◊ pro l'abbatigare meda su fenu l'apredigamus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu lapider Ingresu to stone, to lapidate Ispagnolu lapidar, apedrear Italianu lapidare Tedescu steinigen.

biscàcu , nm Definitzione gioga de mare; pedra tundha Sinònimos e contràrios gioga / pagellida / cacódua, caróngiu, coda 2, códua, cogólidu, coróculu, craltu, ladhia, lecucu, lódhuru Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu coquille, caillou Ingresu shell, stone Ispagnolu concha, guijarro Italianu conchìglia, ciòttolo Tedescu Muschel, Kieselstein.

bocínu 2 , nm Definitzione sa pedra chi s'impreat giogandho a s'imbréstia po dhue pònnere sa posta asuta Sinònimos e contràrios bàtile 1, bicu 1, bóciu / buscinu, ofiadura Frases s'abba meda su riu che l'at isgarrigada in mare iscodulendhe naes e bocinos ◊ cudha die l'apo bidu che bocinu trodhulendhe (P.Mossa) Ètimu itl. boccino Tradutziones Frantzesu caillou roulé Ingresu stone Ispagnolu guijarro Italianu lécco Tedescu Zielstein.

brúsca 1 , nf: brúschia, burca, burga, busca 2 Definitzione pedrighedha tundha de erriu, o de mare (funt chimbe), chi si ponet po giogare: dhue at giogu (es. a su paradisu) chi sa pedrighedha est una solu e ladita, un'orrugu de matone, de téula / betare sas bruscas = tirare a billetes, fàghere a su chi essit essit, giogare a s'imbrusca (po pigare una parte chentza partzialidades, sa chi tocat) Sinònimos e contràrios bàtile 1, bicu 1, bríscula, brúscula, cucu, lecucu Ètimu ltn. bruscum Tradutziones Frantzesu pierre, caillou roulé Ingresu stone Ispagnolu piedra Italianu sasso Tedescu Stein.

cacódua , nf: cocoda, cocodedha, cocódula, cocódura Definitzione crastu, pedra tundhatza Sinònimos e contràrios biscacu, caróngiu, coda 2, códua, cogólidu, coróculu, craltu, ladhia, lecucu, lódhuru Frases cali iscusorxu? su cascionedhu furiat prenu de cocódulas! Sambenados e Provèrbios smb: Coccoda Tradutziones Frantzesu caillou Ingresu stone Ispagnolu piedra Italianu ciòttolo, sasso Tedescu Kieselstein.

cantonàda, cantonàra , nf: contonada Definitzione pedra manna segada giusta chi si ponet tenta apare cun àtera girada agiummai sèmpere de 90° ue su muru girat faendho a bicu; s'ispígulu etotu de su muru; orruga istrinta, pitica Sinònimos e contràrios bica, cantone 1 / cdh. cantunata / botorinu Maneras de nàrrere csn: avb. a contonadas = chentza órdine; bogàreche una c. = intrare prus a intro unu muru, mescamente in su tretu chi faghet a contonada, pro illargare unu coladorzu; contonadas de erista = tentas apare e ziradas de 90° inue su muru càmbiat filada e faghet a ispuntone; betàreche sa contonada, faedhendhe = fai arroris, narri cosas chi no tenint sétiu Frases dàeli una contonada, como, a su mastru! ◊ candho isterrides sa preda in su ponte, sas contonadas ponídelas ue serbint ◊ candho faedhat cussu che betat sa contonada! 2. cussu rundhellu istat tota die ifatu de sas contonadas! ◊ carchi petitore isterret sa manu pro sa limúsina in sas cantonatas de sos gurutos ◊ los ant bidos paris, fichidos in s'ata de una contonada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bloc, pierre angulaire Ingresu corner stone, street corner Ispagnolu piedra angular, rincón Italianu piètra d'àngolo, squadrata, cantonata Tedescu Eckstein, Ecke.

còda 2 , nf: code, codi 1, cori 2, cote Definitzione genia de pedra, fintzes cussa de acutzare ainas / min. codighedha Sinònimos e contràrios biscacu, cacódua, caróngiu, códua, cogólidu, coróculu, craltu, ladhia, lecucu, lódhuru Maneras de nàrrere csn: sa cori po acuciai = pedra de arrodare; codedha de riu = pedra ladhia Frases si ponet a caminare iscurtza in mesu de sas codes acutzas che burtedhu ◊ at batidu code bianca de riu ◊ cussu dinai no mi comprat mancu sa codi po sa pudatza! 2. ses acutzendu is ainas de sa menti in sa codi de su tempus Sambenados e Provèrbios smb: Coda, Code Ètimu ltn. cote(m) Tradutziones Frantzesu pierre à aiguiser, caillou Ingresu hone, stone Ispagnolu amoladera, guijarro Italianu còte, ciòttolo Tedescu Wetzstein, Kiesel.

códua, códula , nf, nm: códule, códulu Definitzione (fintzes upm) is pedras, is crastos, mescamente iscàbulos, tundhos, piticos o mannos chi siant; fintzes logu prenu de pedra, pedraghe / códula de arriu = pedra de riu, tundha, lísia a fortza de la trazare s'abba Sinònimos e contràrios biscacu, cacódua, caróngiu, coda 2, codulaja, cogólidu, cogúdula, coróculu, craltu, ladhia, lecucu, lódhuru Frases su riu s'intendhiat iscurrendhe in mesu de sos códulos ◊ cussu códulu est allixadu de s'abba ◊ cussos montes sunt totu códulos de granitu ◊ is féminas ingenugadas in s'oru de s'àcua frigànt is pannus in d-una códula ◊ fit un'ómine chi ndhe pesaiat dae terra unu códulu de tres cuintales ◊ s'impedradu fuit fatu de códula de mare 2. cherimus sòrbere cussos códules de malíssia chin sa luche bertera de s'intelletu (F.Satta)◊ est chibanne rosaros de isporu chin códules de irrocos Sambenados e Provèrbios smb: Codula Ètimu ltn. *cotulus Tradutziones Frantzesu caillou Ingresu stone Ispagnolu guijarro, piedra Italianu ciòttolo, sasso Tedescu Kieselstein.

cogódu , nm: cogoru Definitzione pedra de erriu unu pagu tundha, allisada de s'abba, impreada po fàere a incodau orrugas e pratzas Sinònimos e contràrios caróngiu, cocu 1, códua, códulu, cogólidu, cogúdula, lecucu Frases narant contus de una stasoni de soli arrabiosu, de olias sicadas, de arrius impedraus a cogorus biancus (F.Carlini) Tradutziones Frantzesu caillou Ingresu stone Ispagnolu guijarro Italianu ciòttolo, sasso Tedescu Kieselstein.

coróculu , nm Sinònimos e contràrios biscacu, cacódua, caróngiu, coda 2, códua, cogólidu, craltu, ladhia, lecucu, lódhuru Tradutziones Frantzesu roc arrondi Ingresu roundish stone Ispagnolu roca redondeado Italianu masso rotondeggiante Tedescu rundlicher Felsblock.

cràltu , nm: crastu, grastu Definitzione orrugu de pedra, piticu o mannu, fintzes orroca manna; nau de is boes, sa carena; nau de unu, chi est fatu a sa grussera, pagu crabbosu e pagu educau; unu tempus fut su castedhu, chi dhu poniant in d-una de is duas partes de is monedas puru e po cussu fintzes como de una moneda de metallu si distinghent duas partes, rughe e crastos, a logos santus e crastus: in sa prima, in sa moneda sarda dhue at agiummai sèmpere una grughe pitica, in crastos dhue at in is monedas chi si connoschent agiummai sèmpere una conca e po su prus dhu'est iscritu su valore Sinònimos e contràrios biscacu, cacódua, caróngiu, coda 2, códua, cogólidu, coróculu, ladhia, lecucu, lódhuru, múngulu, nodu 1, roca Maneras de nàrrere csn: pònnere sa cosa a rughe e a crastos = ghetai a coredhu, acomenti essit; colpare a rughes e a crastos = aundi ferit ferit, a dónnia parti, a manca e a destra; ischitindhe o zoghendhe, leàresi rughe o crastos = innantis de ghetai sa muneda, nàrriri una de is duas afaciadas, iscioberai una de is duas possibbilidadis Frases est unu logu totu crastos ◊ una conca de crastu fata a picu comente mai intendhet poesia?! ◊ su nuraghe est una domo pesada cun crastos mannos ◊ e prite no ti filas una frundha a che los giagarare nessi a craltu? 2. candho ti lasso, Sardigna istimada, su coro in sa petorra intendho in pena e mi pesat che crastu in sa carena 3. a rughes e a crastos colpat forte pro che ispèrdere in presse su giudeu! (A.Dettori)◊ sunt totu a pira che truncos tortos, unu subra de s'àteru, totu a rughes e a crastos 4. sa crastadura de is bòis si fait po cresci su crastu e po dhus fai masedus 5. ite ti leas, rughe o crastos? Sambenados e Provèrbios smb: Crastu, Crastus Tradutziones Frantzesu caillou, pierre Ingresu stone Ispagnolu piedra Italianu sasso, piètra Tedescu Stein.

irfrissuràre , vrb: isfressurare, isfrisciurai, isfrissurare, sfrisciurai Definitzione bogare, segare sa frisciura de sa bentre de unu pegus pangau; in cobertantza e nau de gente, fàere css. cosa o ifortzu mannu po un'iscopu, po agiudare a unu Sinònimos e contràrios irmatare / matanare, ischissimignare, smerai 2. su tzeracu totu sa die si fachiat a cantos irfrissurànnesi a travàgliu cràtiu ◊ si sunt isfressurados fatendhe inchinos a noranta grados! ◊ apas pascéntzia: no t'isfrissures! ◊ unu tempus sa laorera fit totu a fortza de bratzos, a s'isfrissura isfrissura cun sos boes Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se mettre en quattre pour qqn. Ingresu to leave no stone unturned Ispagnolu echar los hígados, desvivirse por Italianu farsi in quattro per qlc. o qls. Tedescu sich vierteilen.

isossàre , vrb Definitzione bogare o istacare is ossos de sa prupa: dhu narant fintzes de unos cantu frutos chi portant ossu Sinònimos e contràrios desossai, idossinare, irdossorae / isossichedhare Frases custa peta est bene cota: isossat totu 2. su péssighe duraghe no isossat ◊ s'olia cheret isossada pro fàghere su pane cun olia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu désosser, dénoyauter Ingresu to bone, to stone Ispagnolu deshuesar Italianu disossare, snocciolare Tedescu ausbeinen, entkernen.

isossichedhàre , vrb: isossighedhare Definitzione bogare s'ossu de is frutos chi ndhe portant (es. péssighe, pruna, piricoco) Sinònimos e contràrios isossare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dénoyauter Ingresu to stone Ispagnolu deshuesar Italianu snocciolare Tedescu entkernen.

ladhía , nf: lidhia Definitzione genia de pedra iscàbula, no tanti manna, tundhita, comente si ndhe agatat in is errios e in oros de mare Sinònimos e contràrios biscacu, caróngiu, codisca, códua, cogólidu, craltu, dhidhia, ladhiera, lecucu, lódhuru, tridhia 2. límpidu e sanu che pedra ladhia samunada (Z.Zazzu) Ètimu its, srdn? Tradutziones Frantzesu caillou Ingresu stone Ispagnolu guijarro Italianu ciòttolo Tedescu Kieselstein.

lecúcu , nm: licucu Definitzione pedra licuchina, tundhatza, lisa, pedrighedha tundha de erriu o de mare Sinònimos e contràrios alacucu, biscacu, caróngiu, codisca, códua, cogólidu, craltu, ladhia, lódhuru / bàtile 1, bicu 1, brusca 1, cucu 1 Frases si est dau a chircare predas, totu lecucu de riu ◊ mi bi cherent totu sos licucos de sos ribos pro mi matzucare sas petorras! ◊ sos presetos s'iscontzant in códulas istérrias a lecucu tra neulaches mortos e frunzudos de su riu Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu caillou roulé Ingresu round stone Ispagnolu guijarro Italianu cògolo Tedescu Kiesel.

lustrasòla , nf Definitzione aina de su sabbateri chi serbit po fàere lúghida sa sola ororu inue est segada Terminologia iscientìfica sbb Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bisaiguë Ingresu shoe stone Ispagnolu bisagra Italianu lisciapiante, biségolo Tedescu Sohlenglätter.

mingiàrbu , nm Definitzione ispécia de terramíngiu biancu, de pedra carcària (bona po fàere crachina e ciumentu) Frases donamí su peus mingiarbu, colafiu cun ciorixinas e cibudhas de margiani Tradutziones Frantzesu albérèse Ingresu calcareous stone Ispagnolu albero Italianu alberése Tedescu Kalkstein.

óssu , nm Definitzione parte de aintru de sa carena animale fata de sustàntzia tostada meda (càlciu), de colore biancàciu, intrau o agguantau s'unu a s'àteru cun pedhutos fortes e a manera de fàere giogu in is annoigadòrgios (ammontaos de modhímene), permitindho a sa carena de si agguantare e a is músculos de fàere fortza: agiummai totu funt inditaos coment'e s'ossu de… (de sa còscia, de su bratzu e àteru): in sa carena umana funt 206 o 207; de sa petza chi si papat, sa parte chi si fúliat e po cussu bista coment'e su contràriu de sa prupa, s'arrefudu, cosa de fuliare; segundhu su frutu, parte de mesu, tostada, chi portat su chiu o sèmene / min. ossichedhu / genias de o.: de olia, de moriscu (su chi abbarrat de s'ispiga irranada), de morisca, de péssighe, de cariasa, de pruna, de linu (sa parte de mesu chi candho est àrrida si segat e che andhat lassandho su filu) Sinònimos e contràrios pisu | ctr. carre, pècia, prupa Maneras de nàrrere csn: ossus de búngiu = su primu annugradorzu de sos pódhighes; su modhímene de s'o. = ossu modhe, itl. cartilàgine, zenia de ossu in colore de beladina, lísiu lísiu chi cuguzat sa conca o punta (o fintzas incàsciu) de un'ossu a manera de fàghere zogu bene paris cun s'àteru; zúghereche su fritu in ossos = àere leadu fritu gai meda de no resessire a si che lu bogare mancu caentèndhesi ora meda; zúghereche una cosa in ossos = fàghere tot'unu cun sa carena, èssere azummai parte de su naturale de sa pessone; contaresili sos ossos, a unu, a unu fiadu = èssiri marriu marriu, zúghere sa pedhe imboligada a s'ossu; torrai a s'ossu = illanzigare meda; agatai o. in sa frisciura = èssere mendheosu, agatare difetos fintzas inue no bi ndh'at Frases dhi at ghetau unus cantus ossixedhus a us'e cani! ◊ portat doloris a dogna punta de ossu ◊ in donzi peta bi at ossu ◊ est romasu chi si li contant sos ossos ◊ coida dimónia, ispódhia is cambas ca no ses totu a un'ossu! 2. sa morisca est tot'ossu: no bi at impurpidu ca no li at próidu ◊ bi at melaeranu chi zughet ossu modhe, àtera lu zughet tostu 3. intendint su frius aintru de is ossus ◊ soi torrada a s'ossu po su dispraxeri Terminologia iscientìfica crn, rbr Ètimu ltn. ossum Tradutziones Frantzesu os, noyau Ingresu bone, stone Ispagnolu hueso Italianu òsso, nòcciolo Tedescu Knochen, Kern.