Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

brúsca 1 , nf: brúschia, burca, burga, busca 2 Definitzione pedrighedha tundha de erriu, o de mare (funt chimbe), chi si ponet po giogare: dhue at giogu (es. a su paradisu) chi sa pedrighedha est una solu e ladita, un'orrugu de matone, de téula / betare sas bruscas = tirare a billetes, fàghere a su chi essit essit, giogare a s'imbrusca (po pigare una parte chentza partzialidades, sa chi tocat) Sinònimos e contràrios bàtile 1, bicu 1, bríscula, brúscula, cucu, lecucu Ètimu ltn. bruscum Tradutziones Frantzesu pierre, caillou roulé Ingresu stone Ispagnolu piedra Italianu sasso Tedescu Stein.

cacódua , nf: cocoda, cocodedha, cocódula, cocódura Definitzione crastu, pedra tundhatza Sinònimos e contràrios biscacu, caróngiu, coda 2, códua, cogólidu, coróculu, craltu, ladhia, lecucu, lódhuru Frases cali iscusorxu? su cascionedhu furiat prenu de cocódulas! Sambenados e Provèrbios smb: Coccoda Tradutziones Frantzesu caillou Ingresu stone Ispagnolu piedra Italianu ciòttolo, sasso Tedescu Kieselstein.

cantonàda, cantonàra , nf: contonada Definitzione pedra manna segada giusta chi si ponet tenta apare cun àtera girada agiummai sèmpere de 90° ue su muru girat faendho a bicu; s'ispígulu etotu de su muru; orruga istrinta, pitica Sinònimos e contràrios bica, cantone 1 / cdh. cantunata / botorinu Maneras de nàrrere csn: avb. a contonadas = chentza órdine; bogàreche una c. = intrare prus a intro unu muru, mescamente in su tretu chi faghet a contonada, pro illargare unu coladorzu; contonadas de erista = tentas apare e ziradas de 90° inue su muru càmbiat filada e faghet a ispuntone; betàreche sa contonada, faedhendhe = fai arroris, narri cosas chi no tenint sétiu Frases dàeli una contonada, como, a su mastru! ◊ candho isterrides sa preda in su ponte, sas contonadas ponídelas ue serbint ◊ candho faedhat cussu che betat sa contonada! 2. cussu rundhellu istat tota die ifatu de sas contonadas! ◊ carchi petitore isterret sa manu pro sa limúsina in sas cantonatas de sos gurutos ◊ los ant bidos paris, fichidos in s'ata de una contonada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bloc, pierre angulaire Ingresu corner stone, street corner Ispagnolu piedra angular, rincón Italianu piètra d'àngolo, squadrata, cantonata Tedescu Eckstein, Ecke.

cartabísta , nf Tradutziones Frantzesu papier mâché Ingresu paper-pulp Ispagnolu cartón piedra (m) Italianu cartapésta Tedescu Papiermaché.

códua, códula , nf, nm: códule, códulu Definitzione (fintzes upm) is pedras, is crastos, mescamente iscàbulos, tundhos, piticos o mannos chi siant; fintzes logu prenu de pedra, pedraghe / códula de arriu = pedra de riu, tundha, lísia a fortza de la trazare s'abba Sinònimos e contràrios biscacu, cacódua, caróngiu, coda 2, codulaja, cogólidu, cogúdula, coróculu, craltu, ladhia, lecucu, lódhuru Frases su riu s'intendhiat iscurrendhe in mesu de sos códulos ◊ cussu códulu est allixadu de s'abba ◊ cussos montes sunt totu códulos de granitu ◊ is féminas ingenugadas in s'oru de s'àcua frigànt is pannus in d-una códula ◊ fit un'ómine chi ndhe pesaiat dae terra unu códulu de tres cuintales ◊ s'impedradu fuit fatu de códula de mare 2. cherimus sòrbere cussos códules de malíssia chin sa luche bertera de s'intelletu (F.Satta)◊ est chibanne rosaros de isporu chin códules de irrocos Sambenados e Provèrbios smb: Codula Ètimu ltn. *cotulus Tradutziones Frantzesu caillou Ingresu stone Ispagnolu guijarro, piedra Italianu ciòttolo, sasso Tedescu Kieselstein.

cràltu , nm: crastu, grastu Definitzione orrugu de pedra, piticu o mannu, fintzes orroca manna; nau de is boes, sa carena; nau de unu, chi est fatu a sa grussera, pagu crabbosu e pagu educau; unu tempus fut su castedhu, chi dhu poniant in d-una de is duas partes de is monedas puru e po cussu fintzes como de una moneda de metallu si distinghent duas partes, rughe e crastos, a logos santus e crastus: in sa prima, in sa moneda sarda dhue at agiummai sèmpere una grughe pitica, in crastos dhue at in is monedas chi si connoschent agiummai sèmpere una conca e po su prus dhu'est iscritu su valore Sinònimos e contràrios biscacu, cacódua, caróngiu, coda 2, códua, cogólidu, coróculu, ladhia, lecucu, lódhuru, múngulu, nodu 1, roca Maneras de nàrrere csn: pònnere sa cosa a rughe e a crastos = ghetai a coredhu, acomenti essit; colpare a rughes e a crastos = aundi ferit ferit, a dónnia parti, a manca e a destra; ischitindhe o zoghendhe, leàresi rughe o crastos = innantis de ghetai sa muneda, nàrriri una de is duas afaciadas, iscioberai una de is duas possibbilidadis Frases est unu logu totu crastos ◊ una conca de crastu fata a picu comente mai intendhet poesia?! ◊ su nuraghe est una domo pesada cun crastos mannos ◊ e prite no ti filas una frundha a che los giagarare nessi a craltu? 2. candho ti lasso, Sardigna istimada, su coro in sa petorra intendho in pena e mi pesat che crastu in sa carena 3. a rughes e a crastos colpat forte pro che ispèrdere in presse su giudeu! (A.Dettori)◊ sunt totu a pira che truncos tortos, unu subra de s'àteru, totu a rughes e a crastos 4. sa crastadura de is bòis si fait po cresci su crastu e po dhus fai masedus 5. ite ti leas, rughe o crastos? Sambenados e Provèrbios smb: Crastu, Crastus Tradutziones Frantzesu caillou, pierre Ingresu stone Ispagnolu piedra Italianu sasso, piètra Tedescu Stein.

pèdra , nf: pelda, perda, petra, preda, preta Definitzione ammesturu de minerales, grae e po su prus tostau meda, chi format is orrocas, sa parte prus a pígiu de sa Terra, frida, nau pruschetotu in su sensu de orrugu (upm), parte pitica, deasi comente si ndhe agatat e comente si bogat de is perderas po fàere muros, incodaos, imprènnere, fàere a giarra po istradas o ammesturare cun ciumentu: si pentzat coment'e cosa chi no tenet sentidu perunu e po cussu fai a prangi o arriri is perdas serbit po nàrrere cantu ccn. cosa movet bene bene su sentidu de su cristianu / genias de pedra: p. de benimindhe (calamida); p. de calchina (carcària o tàchina); p. crobina = pedra de vulcanos, genia de imbidru niedhu, itl. ossidiana; p. ferrina (pedra tostada meda chi bogat orruina); p. fúmiga o spòngia (p. tosca, agghespada, totu tuvuda, pertunta, percolatza, sa chi faent a mola, fintzes bona po arrasigare pedhes conciadas); p. bàina (pedrabbàina)= pedra niedha chi essit a tellas; pedra pretziada = calidade de pedra bella e bona meda po fràigos (o partes) e fintzes po isculturas e trebballos de bellesa (es. màrmuri, granitu, trachite, basaltu); p. elighina (pedrellinna, truncos de matas fossilizadas); p. bianca (lumen de roca); p. de dentes (immartu); p. niedha (basaltu); p. biaita (predabbrava, sorfatu de arràmene); p. foghera, catzavogu, p. bianca, p. de atzàrgiu, p. arba, p. sitzia (pedra po allúere fogu); p. bia, p. morta (pedra tostada meda, pedra modhe coment'e cosa irfata); p. de acutare, acutadolza (genia de pedra chi faent a orrodas po acutzare, a granighedhos minudedhedhos, fines e paríviles); p. modhe (sinnadorza, tarcu); pedra tziporra = genia de pedra chi essit a pígios piticos; àtera calidade modhe: pedrasealza, cantone (prus che àteru bianca, itl. tufo), iscarratzana; perda burda = foedhandho de pedra metallífera, chi no portat metallu, itl stèrile; p. de arzola, de alzolare o treulare (orrugu mannu de pedra, longu de dhu pòdere acapiare e pigare a tragu in pitzu de su laore àrridu); p. de sassu (de erriu, po fàere incodaos); p. calaminària (intinghet s'arràmene a grogo); p. siporra (genia de pedra chi essit a orrugos lados, tostada meda); p. de budhu, de bullu (tundha, de erriu, sa chi poniant in su late imbudhidada po dhu fàere budhire in istrégiu de ortigu) Sinònimos e contràrios códua, crastu Maneras de nàrrere csn: perd'e sali, de túcaru = rena de sale, túcaru a cantu mannitu tostu (ranza) fatu apostadamente; p. patilla = de bullu, pedra de riu lísia, de imbudhighinare a betare a su late pro lu còghere; p. de arrodu = pro arrodare ainas; perda matzagani o conca de cane = perda chi no tenit sétiu, de malu sétiu; p. razonina = chi essit a cantighedhos, chi si segat a bículos; perdas de ogus malus = zenia de predighina de zúghere in dossu a zisa de breve; tostau che perda = tostu che balla, tostu meda; èssere cotu che preta = imbriagu pérdiu; solu chei sa preta secata, sou coment'e sa perda = solu solu; èssere pedra sulda = betàresi a surdu, èssere de mal'intesa, chi no cheret iscurtare; bogare pedra = segare, fàghere pedra in sa cava; manigàresi sas pedras de su caminu (irrocu) = no lassai nudha, papai birdi e sicau; no lassare pedras in su caminu = furai cantu si agatat, de totu; fàghere a ríere sas pedras = fai arriri meda; fàghere a prànghere sas pedras = secare su coro a sa pedra, fai prangi a totus; b'at de ndh'àere dolu sas predas = zente de lastimare abberu (sa pedra no zughet coro modhe!); su male de sas pedras = pedra chi si bi faghet in su fele, in sos runzones, itl. calcolòsi; nàrrere de sa pedra pane = fai passai una cosa po un’àtera, fai a crèiri su malu po bonu; coru de perda = de coro malu, chi no tenet dolu; circai a perdas pesadas, a p. furriada, istovecada = chircare totue, meda, a pilighísciu; pedra de assentu = pedra de contonada; perdas fitas = pedras de s’antigóriu, unu pagu a zisa de figura de carchi cosa e postas ficadas ritzas; èssere sas pedras in abba = in logu de rocas, essire s'abba in sas pedras de cantu at próidu meda; abbarrare a pedra de cadhigare, de sètzere = abbarrai po pedra de fundamentu, po sempri; grai che perda = pesosu meda; dare pedra ’e pistare a unu = pònnereli dificurtades, dàreli it'e fàghere meda a inzotu, a cadha (mescamente andhèndheli in contràriu); iscúdere a preda moindhe = frusiendi, de cantu o pro comenti benit iscuta Frases triballu malu est a bogare pedra! ◊ beneico sas pretas chi at secatu babbu meu pro pesare a mie (P.Dui)◊ no iscudas a pedra, ca est chei sa balla! ◊ su muru fràigu a pedra est forte ◊ sa preda in s'aronzu si collit a muntonedhos ◊ s'impedrau in bidha fut fatu a pedra lisa de frummi 2. un'amigu bonu no dh'agatas mancu a perda furriada ◊ est sempri currendu infatu de su sodhu a perdas pesadas ◊ as incontradu una pedra de tocu chi no la movent sisias ne bentos! ◊ fit fitzu únicu, éniu, solu chei sa preta secata ◊ si no ses pedra sulda già as intesu! ◊ no castis cussas piciocas: lah ca ti tocu de perda! ◊ ma cale mascatzu, cussu, si no betat pedra a pudha?! ◊ cuss'àcua furiat bona po su mali de is perdas ◊ at a mòrrere isse puru, no at a abbarrare a preda de cadhigare! ◊ mi at postu in sa perda de sa bregúngia, ca mi parit ca portu unu facili in faci! (A.Murru)◊ "Su Para e Sa Mòngia" funt duas perdas fitas intermesu de Santuanni e Santantiogu 3. sa pipia si est posta a suncuai e a prangi de fai piedadi a is pedras Sambenados e Provèrbios smb: Perda Terminologia iscientìfica mnr Ètimu ltn. petra Tradutziones Frantzesu pierre Ingresu stone Ispagnolu piedra Italianu piètra Tedescu Stein.

pedràle , agt, nm: perdali, petrale, predale, pretale Definitzione chi est de pedra, tostau che pedra; pedra de fundhamentu (mescamente su pl.), fintzes pedra de argiola po treulare; su tretu in mesu in mesu de s'argiola Sinònimos e contràrios perrai Maneras de nàrrere csn: béciu p. = betzu meda, a pes in sa fossa; surdu p. = chi no intendhet nudha nudha; birde p. = birde meda, cherfu, nadu de frutuàriu Frases est béciu perdali ◊ fit una nue niedha pedrale ◊ s'ustinu est surdu predale e mudu che tumba ◊ germanu miu est surdu perdali ◊ est istatu in prejonia fintzas a si torrare vetzu petrale 2. e cale coro pedrale no sentit custas penosas boghes suas amorosas? (Grolle) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu de pierre Ingresu stony Ispagnolu de piedra Italianu di piètra Tedescu steinern.

pedravúmiga , nf Definitzione pedra de mola, tosca o peltunta, o fintzes pedra de isprumma: genia de pedra totu tuvighedhos, buidedhos, totu pertunta, agiummai niedha de colore, adata po dha picare e fàere molas ca abbarrat arrasposa meda, adata po mòlere (e dh'impreant fintzes po limare, arrasigare)/ àrridu che p. = àrridu meda Frases su porcu ulciadu si frigat cun pedravúmiga pro essire biancu Terminologia iscientìfica mnr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ponce Ingresu pumice (stone) Ispagnolu piedra pómez Italianu pómice Tedescu Bimsstein.

sabbègia , nf: sabècia, sabègia, sabeza, sebbexa Definitzione birilla de pedra niedha incasciada in prata, a prendha;genia de majinzu, pedra niedha po no dhu pitzigare de ogu, a unu Sinònimos e contràrios coco, contramazina, foltilesa, pinnadedhu 1, punga, sebeste / cdh. sabàciu Frases sa ní acúcurat su monti che sabbègia acapiada a cadena de isposa ◊ is ogus de issa funt duas sebbexas niedhas 2. custas sabègias ponidí in su bustu ca sunt bonas po isciòlliri is nuus Ètimu ctl. atzebeja Tradutziones Frantzesu jayet Ingresu jet-black Ispagnolu piedra negra engastada en plata Italianu giavazzo Tedescu Gagat.