brúsca 1 , nf: brúschia,
burca,
burga,
busca 2 Definitzione
pedrighedha tundha de erriu, o de mare (funt chimbe), chi si ponet po giogare: dhue at giogu (es. a su paradisu) chi sa pedrighedha est una solu e ladita, un'orrugu de matone, de téula / betare sas bruscas = tirare a billetes, fàghere a su chi essit essit, giogare a s'imbrusca (po pigare una parte chentza partzialidades, sa chi tocat)
Sinònimos e contràrios
bàtile 1,
bicu 1,
bríscula,
brúscula,
cucu,
lecucu
Ètimu
ltn.
bruscum
Tradutziones
Frantzesu
pierre,
caillou roulé
Ingresu
stone
Ispagnolu
piedra
Italianu
sasso
Tedescu
Stein.
brúscula , nf: búscula Definitzione
pedrighedha pitica, arenighedha
Sinònimos e contràrios
bríscula,
brusca* 1,
pedrighina,
pedrischedha,
perdixedha
Frases
bètalis una brúscula a sas berbeghes, pro las furriare!
Tradutziones
Frantzesu
caillou
Ingresu
pebble
Ispagnolu
piedrita
Italianu
sassolino
Tedescu
kleiner Stein.
cràltu , nm: crastu,
grastu Definitzione
orrugu de pedra, piticu o mannu, fintzes orroca manna; nau de is boes, sa carena; nau de unu, chi est fatu a sa grussera, pagu crabbosu e pagu educau; unu tempus fut su castedhu, chi dhu poniant in d-una de is duas partes de is monedas puru e po cussu fintzes como de una moneda de metallu si distinghent duas partes, rughe e crastos, a logos santus e crastus: in sa prima, in sa moneda sarda dhue at agiummai sèmpere una grughe pitica, in crastos dhue at in is monedas chi si connoschent agiummai sèmpere una conca e po su prus dhu'est iscritu su valore
Sinònimos e contràrios
biscacu,
cacódua,
caróngiu,
coda 2,
códua,
cogólidu,
coróculu,
ladhia,
lecucu,
lódhuru,
múngulu,
nodu 1,
roca
Maneras de nàrrere
csn:
pònnere sa cosa a rughe e a crastos = ghetai a coredhu, acomenti essit; colpare a rughes e a crastos = aundi ferit ferit, a dónnia parti, a manca e a destra; ischitindhe o zoghendhe, leàresi rughe o crastos = innantis de ghetai sa muneda, nàrriri una de is duas afaciadas, iscioberai una de is duas possibbilidadis
Frases
est unu logu totu crastos ◊ una conca de crastu fata a picu comente mai intendhet poesia?! ◊ su nuraghe est una domo pesada cun crastos mannos ◊ e prite no ti filas una frundha a che los giagarare nessi a craltu?
2.
candho ti lasso, Sardigna istimada, su coro in sa petorra intendho in pena e mi pesat che crastu in sa carena
3.
a rughes e a crastos colpat forte pro che ispèrdere in presse su giudeu! (A.Dettori)◊ sunt totu a pira che truncos tortos, unu subra de s'àteru, totu a rughes e a crastos
4.
sa crastadura de is bòis si fait po cresci su crastu e po dhus fai masedus
5.
ite ti leas, rughe o crastos?
Sambenados e Provèrbios
smb:
Crastu, Crastus
Tradutziones
Frantzesu
caillou,
pierre
Ingresu
stone
Ispagnolu
piedra
Italianu
sasso,
piètra
Tedescu
Stein.
pèdra , nf: pelda,
perda,
petra,
preda,
preta Definitzione
ammesturu de minerales, grae e po su prus tostau meda, chi format is orrocas, sa parte prus a pígiu de sa Terra, frida, nau pruschetotu in su sensu de orrugu (upm), parte pitica, deasi comente si ndhe agatat e comente si bogat de is perderas po fàere muros, incodaos, imprènnere, fàere a giarra po istradas o ammesturare cun ciumentu: si pentzat coment'e cosa chi no tenet sentidu perunu e po cussu fai a prangi o arriri is perdas serbit po nàrrere cantu ccn. cosa movet bene bene su sentidu de su cristianu / genias de pedra: p. de benimindhe (calamida); p. de calchina (carcària o tàchina); p. crobina = pedra de vulcanos, genia de imbidru niedhu, itl. ossidiana; p. ferrina (pedra tostada meda chi bogat orruina); p. fúmiga o spòngia (p. tosca, agghespada, totu tuvuda, pertunta, percolatza, sa chi faent a mola, fintzes bona po arrasigare pedhes conciadas); p. bàina (pedrabbàina)= pedra niedha chi essit a tellas; pedra pretziada = calidade de pedra bella e bona meda po fràigos (o partes) e fintzes po isculturas e trebballos de bellesa (es. màrmuri, granitu, trachite, basaltu); p. elighina (pedrellinna, truncos de matas fossilizadas); p. bianca (lumen de roca); p. de dentes (immartu); p. niedha (basaltu); p. biaita (predabbrava, sorfatu de arràmene); p. foghera, catzavogu, p. bianca, p. de atzàrgiu, p. arba, p. sitzia (pedra po allúere fogu); p. bia, p. morta (pedra tostada meda, pedra modhe coment'e cosa irfata); p. de acutare, acutadolza (genia de pedra chi faent a orrodas po acutzare, a granighedhos minudedhedhos, fines e paríviles); p. modhe (sinnadorza, tarcu); pedra tziporra = genia de pedra chi essit a pígios piticos; àtera calidade modhe: pedrasealza, cantone (prus che àteru bianca, itl. tufo), iscarratzana; perda burda = foedhandho de pedra metallífera, chi no portat metallu, itl stèrile; p. de arzola, de alzolare o treulare (orrugu mannu de pedra, longu de dhu pòdere acapiare e pigare a tragu in pitzu de su laore àrridu); p. de sassu (de erriu, po fàere incodaos); p. calaminària (intinghet s'arràmene a grogo); p. siporra (genia de pedra chi essit a orrugos lados, tostada meda); p. de budhu, de bullu (tundha, de erriu, sa chi poniant in su late imbudhidada po dhu fàere budhire in istrégiu de ortigu)
Sinònimos e contràrios
códua,
crastu
Maneras de nàrrere
csn:
perd'e sali, de túcaru = rena de sale, túcaru a cantu mannitu tostu (ranza) fatu apostadamente; p. patilla = de bullu, pedra de riu lísia, de imbudhighinare a betare a su late pro lu còghere; p. de arrodu = pro arrodare ainas; perda matzagani o conca de cane = perda chi no tenit sétiu, de malu sétiu; p. razonina = chi essit a cantighedhos, chi si segat a bículos; perdas de ogus malus = zenia de predighina de zúghere in dossu a zisa de breve; tostau che perda = tostu che balla, tostu meda; èssere cotu che preta = imbriagu pérdiu; solu chei sa preta secata, sou coment'e sa perda = solu solu; èssere pedra sulda = betàresi a surdu, èssere de mal'intesa, chi no cheret iscurtare; bogare pedra = segare, fàghere pedra in sa cava; manigàresi sas pedras de su caminu (irrocu) = no lassai nudha, papai birdi e sicau; no lassare pedras in su caminu = furai cantu si agatat, de totu; fàghere a ríere sas pedras = fai arriri meda; fàghere a prànghere sas pedras = secare su coro a sa pedra, fai prangi a totus; b'at de ndh'àere dolu sas predas = zente de lastimare abberu (sa pedra no zughet coro modhe!); su male de sas pedras = pedra chi si bi faghet in su fele, in sos runzones, itl. calcolòsi; nàrrere de sa pedra pane = fai passai una cosa po un’àtera, fai a crèiri su malu po bonu; coru de perda = de coro malu, chi no tenet dolu; circai a perdas pesadas, a p. furriada, istovecada = chircare totue, meda, a pilighísciu; pedra de assentu = pedra de contonada; perdas fitas = pedras de s’antigóriu, unu pagu a zisa de figura de carchi cosa e postas ficadas ritzas; èssere sas pedras in abba = in logu de rocas, essire s'abba in sas pedras de cantu at próidu meda; abbarrare a pedra de cadhigare, de sètzere = abbarrai po pedra de fundamentu, po sempri; grai che perda = pesosu meda; dare pedra ’e pistare a unu = pònnereli dificurtades, dàreli it'e fàghere meda a inzotu, a cadha (mescamente andhèndheli in contràriu); iscúdere a preda moindhe = frusiendi, de cantu o pro comenti benit iscuta
Frases
triballu malu est a bogare pedra! ◊ beneico sas pretas chi at secatu babbu meu pro pesare a mie (P.Dui)◊ no iscudas a pedra, ca est chei sa balla! ◊ su muru fràigu a pedra est forte ◊ sa preda in s'aronzu si collit a muntonedhos ◊ s'impedrau in bidha fut fatu a pedra lisa de frummi
2.
un'amigu bonu no dh'agatas mancu a perda furriada ◊ est sempri currendu infatu de su sodhu a perdas pesadas ◊ as incontradu una pedra de tocu chi no la movent sisias ne bentos! ◊ fit fitzu únicu, éniu, solu chei sa preta secata ◊ si no ses pedra sulda già as intesu! ◊ no castis cussas piciocas: lah ca ti tocu de perda! ◊ ma cale mascatzu, cussu, si no betat pedra a pudha?! ◊ cuss'àcua furiat bona po su mali de is perdas ◊ at a mòrrere isse puru, no at a abbarrare a preda de cadhigare! ◊ mi at postu in sa perda de sa bregúngia, ca mi parit ca portu unu facili in faci! (A.Murru)◊ "Su Para e Sa Mòngia" funt duas perdas fitas intermesu de Santuanni e Santantiogu
3.
sa pipia si est posta a suncuai e a prangi de fai piedadi a is pedras
Sambenados e Provèrbios
smb:
Perda
Terminologia iscientìfica
mnr
Ètimu
ltn.
petra
Tradutziones
Frantzesu
pierre
Ingresu
stone
Ispagnolu
piedra
Italianu
piètra
Tedescu
Stein.
pedrighína , nf: predichina,
predighina,
pretichina,
pretighina,
pitrichina Definitzione
(upm) min de pedra, pedra pitichedhedha, prus minuda de sa giarra (ma nau fintzes in custu sensu)
Sinònimos e contràrios
brúscula,
pedrischedha,
perdíscula,
perdixedha,
predaredha
Frases
sas rodas de sa moto tichirriaiant in sa pedrighina de sos tirighinos ◊ su tretu uve si curriat su palu fit unu cucuredhu de pretichina atzuta
2.
so passadu in su fràigu pro isgarrigare sa pedrighina
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pierrette,
caillou
Ingresu
little stone
Ispagnolu
piedrecilla,
piedrecita
Italianu
pietruzza,
sassolino
Tedescu
kleiner Stein.
pedrischèdha , nf: pedruschedha,
prediscedha,
predischedha,
preduschedha Definitzione
orrughedhu de pedra, pedra pitichedhedha (upm), pedrighedha
Sinònimos e contràrios
pedrighina,
pedrischédhula,
perdixedha,
predaredha,
predusca
Maneras de nàrrere
csn:
zúchere o pònnere p. in s'iscarpa = ficare carch'idea in conca, coment'e cosa chi no lassat in asséliu; intèndhere p. in s'iscarpa = tènniri calincuna cosa chi unu no podit baliai; èssere che pedrischedha in iscarpa = ifadosu meda
Frases
sa beridade ponet predischedha in s'iscarpa a chie de issa no est amantiosu ◊ sos Sardos esiliaos sunt preduschedha de rivu cussumada dae s'abba ◊ s'abba de su rivu trazat prediscedhas lúchidas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pierrette,
caillou
Ingresu
small stone
Ispagnolu
piedrecilla,
piedrecita
Italianu
pietruzza,
sassolino
Tedescu
kleiner Stein.
perdixèdha , nf: predighedha Definitzione
orrughedhu piticu de pedra, pedra minore
Sinònimos e contràrios
pedrighina,
pedrischedha,
predaredha
Tradutziones
Frantzesu
caillou
Ingresu
little stone
Ispagnolu
piedrecilla,
piedrecita
Italianu
sassolino
Tedescu
kleiner Stein.
piàstra , nf: pirasta Definitzione
pedrighedha (o fintzes orrugu de téula) lada, tundha o cuadrada, orrugu ladu e grussu de metallu / giogai a piastras, o pirastas = a s'imbréstia
Sinònimos e contràrios
bréstia,
imbréstia,
impiastra
Frases
at pigau un'ou, dh'at postu in d-una pirasta e dh'at fatu girai po biri si fiat cotu ◊ ingui si podit giogai a pirasta o a badrufa
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
plaque
Ingresu
plate
Ispagnolu
tejo
Italianu
piastra,
murièlla
Tedescu
flacher Stein,
Steinscheibe.
píca , nf Definitzione
pedra manna trebballada, imboidada e fata a bisura de bartza pitica de dhue pòdere pònnere cosa aintru (abba, impastu, brovendha), prus che àteru po betare a papare a is animales, ma fintzes manna a bisura de bartza a pedras picadas, fintzes in funtanas (tundha o prelongada) po bellesa / sa p. de s'àcua santa = abbasantera; surdu che p. = surdu che picu, meda
Sinònimos e contràrios
cumitedhu,
lacu
Frases
in sas picas bi at galu impastu e landhe ◊ su frailarzu tenet sa pica de s'abba pro ifritare e temperare sas forramentas ◊ sas cocas in su corrale sunt bichendhe trigu in sa pica ◊ Tziscu umpit su mustu de sa pica ◊ nonnu teniat is picas aundi papànt is bòis
2.
lassinendhe che ruo a sa pica e ndh'esso totu infustu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Pica, Picca
Terminologia iscientìfica
stz
Ètimu
ctl.
pica
Tradutziones
Frantzesu
bassin,
lavoir en pierre
Ingresu
stone trough
Ispagnolu
artesa
Italianu
truògolo di piètra
Tedescu
Trog aus Stein.
tèssera , nf Definitzione
orrugu de linna o de tauledha po dhue fàere intacos a marcare cosa (candho funt duas, po iscumbatare comente torrant duos contos, si narant t. cojadas); genia de documentu chi atrogat de comente unu si est iscritu o marcau a calecuna organizatzione, o tenet diritu a calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
cuncodrai,
cumpònnere
2.
sa tèssera de su partidu la zughet semper in busaca ◊ chini bisat trabballadoris a istracu baratu e masedus, chini trabballadoris cun sa tèssera de su sindacau o de su partidu
3.
in tempus de gherra su túcaru, che a su recatu, fit a reséstiches, totu a tèssera
Ètimu
ltn.
texera
Tradutziones
Frantzesu
tesselle,
carte
Ingresu
pass
Ispagnolu
carné,
tarjeta
Italianu
tèssera
Tedescu
Stein,
Karte.
trassícu , agt Definitzione
coment'e sicau deunudotu, retesu (de dolore, dispraxere), ispantasiau
Sinònimos e contràrios
apapughinau,
atonostadu,
atrassidu,
sustu 1,
trassicadu
/
acalamau
Frases
bidindhe chi su fizu no si moviat, ne ridiat, ne faedhaiat est addurada trassica ◊ trassica est restada che restuju de un'istiu andhadu ◊ coros istracos de ànimas abbangaladas e trassicas ◊ su bentu de sa malignidade bisastrat sos ànimos trassicos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pétrifié,
étonné
Ingresu
petrified,
amazed
Ispagnolu
petrificado,
pasmado
Italianu
impietrito,
pietrificato,
stupito
Tedescu
zu Stein erstarrt.