pèdra , nf: pelda,
perda,
petra,
preda,
preta Definitzione
ammesturu de minerales, grae e po su prus tostau meda, chi format is orrocas, sa parte prus a pígiu de sa Terra, frida, nau pruschetotu in su sensu de orrugu (upm), parte pitica, deasi comente si ndhe agatat e comente si bogat de is perderas po fàere muros, incodaos, imprènnere, fàere a giarra po istradas o ammesturare cun ciumentu: si pentzat coment'e cosa chi no tenet sentidu perunu e po cussu fai a prangi o arriri is perdas serbit po nàrrere cantu ccn. cosa movet bene bene su sentidu de su cristianu / genias de pedra: p. de benimindhe (calamida); p. de calchina (carcària o tàchina); p. crobina = pedra de vulcanos, genia de imbidru niedhu, itl. ossidiana; p. ferrina (pedra tostada meda chi bogat orruina); p. fúmiga o spòngia (p. tosca, agghespada, totu tuvuda, pertunta, percolatza, sa chi faent a mola, fintzes bona po arrasigare pedhes conciadas); p. bàina (pedrabbàina)= pedra niedha chi essit a tellas; pedra pretziada = calidade de pedra bella e bona meda po fràigos (o partes) e fintzes po isculturas e trebballos de bellesa (es. màrmuri, granitu, trachite, basaltu); p. elighina (pedrellinna, truncos de matas fossilizadas); p. bianca (lumen de roca); p. de dentes (immartu); p. niedha (basaltu); p. biaita (predabbrava, sorfatu de arràmene); p. foghera, catzavogu, p. bianca, p. de atzàrgiu, p. arba, p. sitzia (pedra po allúere fogu); p. bia, p. morta (pedra tostada meda, pedra modhe coment'e cosa irfata); p. de acutare, acutadolza (genia de pedra chi faent a orrodas po acutzare, a granighedhos minudedhedhos, fines e paríviles); p. modhe (sinnadorza, tarcu); pedra tziporra = genia de pedra chi essit a pígios piticos; àtera calidade modhe: pedrasealza, cantone (prus che àteru bianca, itl. tufo), iscarratzana; perda burda = foedhandho de pedra metallífera, chi no portat metallu, itl stèrile; p. de arzola, de alzolare o treulare (orrugu mannu de pedra, longu de dhu pòdere acapiare e pigare a tragu in pitzu de su laore àrridu); p. de sassu (de erriu, po fàere incodaos); p. calaminària (intinghet s'arràmene a grogo); p. siporra (genia de pedra chi essit a orrugos lados, tostada meda); p. de budhu, de bullu (tundha, de erriu, sa chi poniant in su late imbudhidada po dhu fàere budhire in istrégiu de ortigu)
Sinònimos e contràrios
códua,
crastu
Maneras de nàrrere
csn:
perd'e sali, de túcaru = rena de sale, túcaru a cantu mannitu tostu (ranza) fatu apostadamente; p. patilla = de bullu, pedra de riu lísia, de imbudhighinare a betare a su late pro lu còghere; p. de arrodu = pro arrodare ainas; perda matzagani o conca de cane = perda chi no tenit sétiu, de malu sétiu; p. razonina = chi essit a cantighedhos, chi si segat a bículos; perdas de ogus malus = zenia de predighina de zúghere in dossu a zisa de breve; tostau che perda = tostu che balla, tostu meda; èssere cotu che preta = imbriagu pérdiu; solu chei sa preta secata, sou coment'e sa perda = solu solu; èssere pedra sulda = betàresi a surdu, èssere de mal'intesa, chi no cheret iscurtare; bogare pedra = segare, fàghere pedra in sa cava; manigàresi sas pedras de su caminu (irrocu) = no lassai nudha, papai birdi e sicau; no lassare pedras in su caminu = furai cantu si agatat, de totu; fàghere a ríere sas pedras = fai arriri meda; fàghere a prànghere sas pedras = secare su coro a sa pedra, fai prangi a totus; b'at de ndh'àere dolu sas predas = zente de lastimare abberu (sa pedra no zughet coro modhe!); su male de sas pedras = pedra chi si bi faghet in su fele, in sos runzones, itl. calcolòsi; nàrrere de sa pedra pane = fai passai una cosa po un’àtera, fai a crèiri su malu po bonu; coru de perda = de coro malu, chi no tenet dolu; circai a perdas pesadas, a p. furriada, istovecada = chircare totue, meda, a pilighísciu; pedra de assentu = pedra de contonada; perdas fitas = pedras de s’antigóriu, unu pagu a zisa de figura de carchi cosa e postas ficadas ritzas; èssere sas pedras in abba = in logu de rocas, essire s'abba in sas pedras de cantu at próidu meda; abbarrare a pedra de cadhigare, de sètzere = abbarrai po pedra de fundamentu, po sempri; grai che perda = pesosu meda; dare pedra ’e pistare a unu = pònnereli dificurtades, dàreli it'e fàghere meda a inzotu, a cadha (mescamente andhèndheli in contràriu); iscúdere a preda moindhe = frusiendi, de cantu o pro comenti benit iscuta
Frases
triballu malu est a bogare pedra! ◊ beneico sas pretas chi at secatu babbu meu pro pesare a mie (P.Dui)◊ no iscudas a pedra, ca est chei sa balla! ◊ su muru fràigu a pedra est forte ◊ sa preda in s'aronzu si collit a muntonedhos ◊ s'impedrau in bidha fut fatu a pedra lisa de frummi
2.
un'amigu bonu no dh'agatas mancu a perda furriada ◊ est sempri currendu infatu de su sodhu a perdas pesadas ◊ as incontradu una pedra de tocu chi no la movent sisias ne bentos! ◊ fit fitzu únicu, éniu, solu chei sa preta secata ◊ si no ses pedra sulda già as intesu! ◊ no castis cussas piciocas: lah ca ti tocu de perda! ◊ ma cale mascatzu, cussu, si no betat pedra a pudha?! ◊ cuss'àcua furiat bona po su mali de is perdas ◊ at a mòrrere isse puru, no at a abbarrare a preda de cadhigare! ◊ mi at postu in sa perda de sa bregúngia, ca mi parit ca portu unu facili in faci! (A.Murru)◊ "Su Para e Sa Mòngia" funt duas perdas fitas intermesu de Santuanni e Santantiogu
3.
sa pipia si est posta a suncuai e a prangi de fai piedadi a is pedras
Sambenados e Provèrbios
smb:
Perda
Terminologia iscientìfica
mnr
Ètimu
ltn.
petra
Tradutziones
Frantzesu
pierre
Ingresu
stone
Ispagnolu
piedra
Italianu
piètra
Tedescu
Stein.
pedràda , nf Definitzione
pedra pitica iscuta atesu, cropu de pedra / leare a pedradas, giogàresi a sa p. = iscúdere a pedra
Frases
si sunt giogados a sa pedrada e a isse li at essidu unu biaconcu in chizos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coup de pierre
Ingresu
blow with a stone
Ispagnolu
pedrada
Italianu
sassata
Tedescu
Steinwurf.
pedràghe , nm, nf: pedriaghe,
perdaghe,
predache,
predaghe Definitzione
logu totu pedra; pràdiche o pedra lada po cassare animales (margianes, pigiones, lèperes)/ parare unu p. pro tènnere puzones
Sinònimos e contràrios
crastarzu,
pedrera,
pedriaxu,
praicàrgiu,
razile,
talloraxu
/
altana,
peàdiga 1,
pradera
Frases
dogni ómine o fera, mavele o marraghe, dae dogni pedraghe, gridat sa protesta ◊ ruent che puzone in sa predache
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
terrain pierreux,
traquenard en pierre
Ingresu
stony ground,
stone trap
Ispagnolu
pedrisco,
losa
Italianu
pietràia,
schiàccia,
tràppola di piètra
Tedescu
steiniges Gelände,
Falle aus Steinen.
pedràja , nf: perdaja Definitzione
logu ue si bogat pedra, cava de pedra
Sinònimos e contràrios
pedrera
Ètimu
itl.
pietraia
Tradutziones
Frantzesu
carrière de pierres
Ingresu
stone quarry
Ispagnolu
pedrera
Italianu
cava di piètre
Tedescu
Steinbruch.
pedrèra , nf: perdera Definitzione
logu ue si bogat pedra; logu totu pedra; pedra po cassare animales
Sinònimos e contràrios
pedraja
/
brechilaxu,
crastarzu,
pedriaxu,
praicàrgiu,
razile,
talloraxu
/
pràdica,
tèglia
Frases
abbruxendi sa campagna dha faint a desertu e a perdera
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
carrière de pierres
Ingresu
stone quarry
Ispagnolu
pedrera
Italianu
cava di piètre
Tedescu
Steinbruch.
pedrighína , nf: predichina,
predighina,
pretichina,
pretighina,
pitrichina Definitzione
(upm) min de pedra, pedra pitichedhedha, prus minuda de sa giarra (ma nau fintzes in custu sensu)
Sinònimos e contràrios
brúscula,
pedrischedha,
perdíscula,
perdixedha,
predaredha
Frases
sas rodas de sa moto tichirriaiant in sa pedrighina de sos tirighinos ◊ su tretu uve si curriat su palu fit unu cucuredhu de pretichina atzuta
2.
so passadu in su fràigu pro isgarrigare sa pedrighina
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pierrette,
caillou
Ingresu
little stone
Ispagnolu
piedrecilla,
piedrecita
Italianu
pietruzza,
sassolino
Tedescu
kleiner Stein.
pedrischèdha , nf: pedruschedha,
prediscedha,
predischedha,
preduschedha Definitzione
orrughedhu de pedra, pedra pitichedhedha (upm), pedrighedha
Sinònimos e contràrios
pedrighina,
pedrischédhula,
perdixedha,
predaredha,
predusca
Maneras de nàrrere
csn:
zúchere o pònnere p. in s'iscarpa = ficare carch'idea in conca, coment'e cosa chi no lassat in asséliu; intèndhere p. in s'iscarpa = tènniri calincuna cosa chi unu no podit baliai; èssere che pedrischedha in iscarpa = ifadosu meda
Frases
sa beridade ponet predischedha in s'iscarpa a chie de issa no est amantiosu ◊ sos Sardos esiliaos sunt preduschedha de rivu cussumada dae s'abba ◊ s'abba de su rivu trazat prediscedhas lúchidas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pierrette,
caillou
Ingresu
small stone
Ispagnolu
piedrecilla,
piedrecita
Italianu
pietruzza,
sassolino
Tedescu
kleiner Stein.
perdixèdha , nf: predighedha Definitzione
orrughedhu piticu de pedra, pedra minore
Sinònimos e contràrios
pedrighina,
pedrischedha,
predaredha
Tradutziones
Frantzesu
caillou
Ingresu
little stone
Ispagnolu
piedrecilla,
piedrecita
Italianu
sassolino
Tedescu
kleiner Stein.
píca , nf Definitzione
pedra manna trebballada, imboidada e fata a bisura de bartza pitica de dhue pòdere pònnere cosa aintru (abba, impastu, brovendha), prus che àteru po betare a papare a is animales, ma fintzes manna a bisura de bartza a pedras picadas, fintzes in funtanas (tundha o prelongada) po bellesa / sa p. de s'àcua santa = abbasantera; surdu che p. = surdu che picu, meda
Sinònimos e contràrios
cumitedhu,
lacu
Frases
in sas picas bi at galu impastu e landhe ◊ su frailarzu tenet sa pica de s'abba pro ifritare e temperare sas forramentas ◊ sas cocas in su corrale sunt bichendhe trigu in sa pica ◊ Tziscu umpit su mustu de sa pica ◊ nonnu teniat is picas aundi papànt is bòis
2.
lassinendhe che ruo a sa pica e ndh'esso totu infustu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Pica, Picca
Terminologia iscientìfica
stz
Ètimu
ctl.
pica
Tradutziones
Frantzesu
bassin,
lavoir en pierre
Ingresu
stone trough
Ispagnolu
artesa
Italianu
truògolo di piètra
Tedescu
Trog aus Stein.
tège , nf: texa,
texe,
texi Definitzione
pedra lada po cassare pigiones o àteru animaledhu areste
Sinònimos e contràrios
predaghe,
pradera,
pràdica,
tèglia*
Frases
est andau a pònnere is teges e is lénsias po cassai ◊ in sa texa, un'isposa de pastore bi at isciucadu sos pes a su nignu (S.Casu)◊ sas cótzulas fint cotas in sa texa ◊ in una texa, afaca a s'antarile, bi at una pastera ◊ si est isterruxadu subra de una texa
Tradutziones
Frantzesu
trébuchet en pierre
Ingresu
broad stone
Ispagnolu
losa
Italianu
schiàccia
Tedescu
Schlagfalle.
tèglia , nf: tèlgia,
tella,
texe Definitzione
pedra lada comente si ndhe agatat o fintzes segada apostadamente (es. de granitu, de màrmuri); genia de tàula (de pedra o fintzes de figumorisca) po cassare pigiones / min. tellixedha, telluredha
Sinònimos e contràrios
pradera,
pràdica,
pràica,
raza 1,
tege,
telloraxa
/
cdh. tègia
Maneras de nàrrere
csn:
cassai a tella, parai sa tella; istèrriri un'arruga a tellas = fàghere a impedradu a pedras ladas; abarrai che cassau a tella = afartadu, male; calai tella = abarrai cassau che pilloni; tella mascada = chentza su pintu (ca su puzone si l'at manigadu) ma ancora parada chentza isparada; tella parada a grai = chi no bi isparat candho su puzone bicat s'esca
Frases
is tellas de su repranu cumponint unu disignu ◊ fiat sartiendi de tella in tella, gioghendi ◊ anchi dhu cassint a tella! ◊ tintillu babbassu, bunca a sa tella ca ti fait grassu!…◊ fiat in campusantu arroliendi in mesu de is tellas de màrmuri ◊ sa barraca mia in bíngia est de telluredha ◊ duas funt is tellas de Mosè
2.
est abarrau che cassau a tella ◊ chi ti calit tella!
Ètimu
ctl.
tella
Tradutziones
Frantzesu
plaque,
dalle
Ingresu
plate,
stone slab
Ispagnolu
lastra
Italianu
piastra,
piètra piatta,
lastróne
Tedescu
Platte.