incubàe, incubài, incubàre , vrb: incupai,
incupare Definizione
pònnere su mustu in su cubone a budhire, pònnere su binu in sa carrada (cuba); ufrare, essire ufrau che una cuba de s'arrennegu, de su fele (nau de animales mannos – boes, bacas – fintzes mòrrere de ufradura po àere papau erba isciusta in beranu)
Sinonimi e contrari
incubonare
/
acubare,
afenare,
inchibberare,
ufiare
| ctr.
iscubonare,
scupai
Modi di dire
csn:
incubare calore = collire caentu meda, imbudhighinare e tratènnere su calore; incubare una maladia = collire intzimia de maladia, finas a candho sa maladia no si paret bene
Frasi
su bingiateri at binnennau e incupau su mustu
2.
gasi, incubendhe fora de sentidu, si únfiat tantu, si únfiat, mischina, chi ruet morta crebada in fiancu (Limbaresu)◊ si li sunt incubadas sas bacas e ndhe li at mortu puru
3.
no ghetu mexina a su mustu incubau, su fatu e cracau po no guastai (F.Pischedda)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
entonner
Inglese
to barrel
Spagnolo
encubar
Italiano
imbottare
Tedesco
in Fässer füllen.
indepidàdu , pps, agt: inghepidau Definizione
de indepidare; chi tenet dépidos, chi est càrrigu de dépidos / èssere inghepidau che a s'ànima de Giudas = ànimi niedhu, pecadore chi no si pentit
2.
mi tia èssere fatu unu milordo, ricu de prata e de oro: curpa issoro so coltzu indepidadu ◊ cussu est indepidadu finas a codhos!
Traduzioni
Francese
endetté
Inglese
indebted
Spagnolo
endeudado
Italiano
indebitato
Tedesco
in Schulden gestürzt sein.
ingorropàre , vrb Definizione
betare in calecunu gorropu
Sinonimi e contrari
impelciare,
incalancare,
ingarghilare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
jeter dans un gouffre
Inglese
to sinkhole
Spagnolo
echar en un barranco
Italiano
infoibare
Tedesco
in eine Doline werfen.
ingribbiài , vrb Definizione
pònnere in gríbbia, in presone
Sinonimi e contrari
imprasonai,
ingalerare,
ingiabbulare
/
incabbiai
/
incassidhare
2.
coru ingribbiau chi sufris, poita no dh'acabbas, tui puru, e mi lassas drommí?! (E.Collu)
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
encager
Inglese
to cage
Spagnolo
enjaular
Italiano
ingabbiare
Tedesco
in einen Käfig sperren.
inlitzài , vrb Definizione
pònnere o intrare s'ordiu in is litzas
Traduzioni
Francese
faire passer à travers les lisses (le fil)
Inglese
to heddle
Spagnolo
enlizar
Italiano
allicciare
Tedesco
einziehen (die Kettenfäden in die Litzen).
innaigainnàiga , avb Definizione
andhare a s'innàiga innàiga = andai cerri cerri, andhare iscúlia iscúlia, sedatzandho is nàdigas, coment'e ballandho is nàdigas, a su tàmbula tàmbula, istòntona istòntona
Sinonimi e contrari
isculisiscúlisi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui se dandine
Inglese
walking with a wiggle
Spagnolo
sacudir
Italiano
sculettante
Tedesco
sich in den Hüften wiegend.
insacài, insacàre , vrb: isciacare,
issacare Definizione
pònnere cosa in sacos; pònnere sa cosa a issacu, a càtigu, a istibbidura po ndhe fàere càbere de prus in s'istrégiu; in cobertantza, abbudhare, púnghere (a lepa, a puntorzu)/ i. feli = pigare arrennegu, tzacu
Sinonimi e contrari
assacai
/
abbaticare,
istibbire
/
istichire,
pònnere,
tzacare
Frasi
amus issacadu s'olia pro la zúghere a maghinare ◊ su trigu netu in s'arzola s'issacat pro che lu giúghere a bidha ◊ no as àteru impreu, petzi issachendhe néula!…
2.
nche lu cheriant issacare in prejone
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ensacher
Inglese
to sack
Spagnolo
ensacar
Italiano
insaccare
Tedesco
in Säcke füllen.
íntro , avb, prep: intru,
ínturu Definizione
in sa parte de mesu de una cosa o de unu logu (ma si narat fintzes de tempus): candho est prep. arrechedit un'àtera prep. simple puru
Sinonimi e contrari
aintru,
inintro
/
in
/
prasoni
| ctr.
fora
Modi di dire
csn:
intro meu, de a nois, de issu (e, si est craru de ite si faedhat, si narat fintzas solu "intro", nadu siat de logu o de pessone o àteru)= intro de a mie, intro nostru, intro sou; logu: intro de domo (e, si est craru de ite si faedhat, si narat fintzas solu "intro"), intro de letu, intro de àrbure, intro sa bidha (introidha), intro de montes; tempus: intro de note, intro de die, intro de zerru, intro de annu, intro de chida, intro de cras; intro 'e tempus = intro de unu tempus cussideradu coment'e una sumana; in dae intros de… = a s'ala de intro de…; intro cun intro = intro ebbia, isceti a parti de aintru; passai, andai in intru in intru = totu intro, chentza essire a fora
Frasi
za ch'esso, za ch'esso dae galera: no mi apo a prudicare in intro! ◊ baediche a intro ca fora che at fritu! ◊ bae a intro e bogamindhe cudha cosa! ◊ comente at bidu a mie colendhe in carrela si ch'est intradu a intro ◊ sos poetas sa limba che la zughent intro, in ossos ◊ s'intendhent una fortza noa intro issoro
2.
su fogu che pariat istutau ma fut intro de sos montes brusiandhe ◊ si ti tenet ti che ponet intro de su sacu! ◊ pares cudha colora puzonarza chi apo mortu a fuste intro de su nidu ◊ intro meu che zuto su lugore de mizas de istedhos de s'aera
Etimo
ltn.
intro
Traduzioni
Francese
dedans,
d'ici,
dans
Inglese
inside,
within
Spagnolo
adentro
Italiano
déntro,
éntro
Tedesco
darinnen,
in,
innerhalb.
intúllu 1 , nm Definizione
su intullai / bufai a i. = tot'a unu corpu, chentza torrare àlidu, totu a una sulada, a bruncu
Sinonimi e contrari
ingúlliu,
intullada,
tirone
Frasi
a intullu e chen'e tassa dhis praghit a suciai! ◊ est bufendi a intullu de su butiglioni ◊ si ndi benit a domu a iscrucullai, po isciri, si acostat ischenceriosa a s'acajolu e bufat a intullu s'acuardenti ◊ at bufau una tassa de àcua in tres intullus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
régalade (boire à la)
Inglese
poured down one's throat
Spagnolo
beber a gollete
Italiano
garganèlla
Tedesco
in den Mund gießen.
irmesàu , pps, agt Definizione
de irmesare; chi est o chi dh'ant torrau a sa metade
Sinonimi e contrari
ammesau,
ilmesisciadu
Traduzioni
Francese
divisé en deux,
coupé en deux,
réduit de moitié
Inglese
halved
Spagnolo
demediado
Italiano
dimezzato
Tedesco
in zwei Hälften geteilt.
isculiàre , vrb Definizione
camminare faendho ballare is nàdigas, mòvere, iscutulare / andhare iscúlia iscúlia = andai cerri cerri, a s'innàiga innàiga, sedatendhe sas nàdigas
Sinonimi e contrari
inculiare,
isprusciare
Frasi
est ponenne paja de passos pro che isculiare cussos mermos chene sàmbene (M.Dui)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se dandiner
Inglese
to walk with a wiggle
Spagnolo
contonearse
Italiano
sculettare
Tedesco
sich in den Hüften wiegen.
isordulàre , vrb Definizione
pònnere a tréulu una cosa giai bene posta, assentada
Sinonimi e contrari
isciasciai,
iscordulare,
iscunsertare,
scuncodrai,
suliertare,
trauai
| ctr.
adaretzai,
assantai,
remonire
2.
custa cosa est totu isordulada, nada goi, e no si cumprendhet!
Traduzioni
Francese
mettre sens dessus dessous
Inglese
to upset
Spagnolo
trastornar
Italiano
scombussolare
Tedesco
in Aufruhr versetzen.
ispendhulàre , vrb Definizione
èssere pendhe pendhe o orrúere segau a orrugos, nau de bestimentu iscorriau
Traduzioni
Francese
mettre un tissu en lambeaux
Inglese
to hang in rags
Spagnolo
caer a jirones
Italiano
sbrendolare
Tedesco
in Fetzen herabhängen,
in Fetzen herunterhängen.
istizàre , vrb Definizione
bogare, segare o fàere calecuna cosa a tirighedhas fines, istacare is silibbas de sa conca de s'àgiu; fintzes arrasigare, istidhigare
Sinonimi e contrari
afitai
2.
fit istizendhe su fundhu brujadu de su labiolu cun d-una moneda
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réduire en tranches minces
Inglese
to cut in slight slices
Spagnolo
cortar en tajadas finas
Italiano
ridurre in fétte sottili
Tedesco
in Scheiben schneiden.
lah! , iscl Definizione
genia de foedhu chi si narat coment'e avertindho, ammeletzandho, o fintzes solu po fàere giare atentzione
Sinonimi e contrari
bih!,
laba! labai!,
mih!
Frasi
lah de ingolli cos'e papai, ca no iscieus a it'ora eus a torrai! ◊ lah ita bella cosa! ◊ ca no est gai, lah! ◊ lah, ca ses tontu, lah! ◊ lah sa chi s'est lassada basai po sa cóciula! ◊ lah ca t'iscudu!
Traduzioni
Francese
regarde!,
attention!
Inglese
look!
Spagnolo
¡mira!
Italiano
guarda!
Tedesco
nimm dich in acht!
mendigài , vrb: mindhigàre,
mindigai,
minnicare Definizione
pedire sa lemúsina, fàere su pedidore; torrare, o èssere, a míndhigu
Sinonimi e contrari
lemusinai,
pedie,
pedulianare,
mischinzare
/
abasciai,
amenguai,
immenguare,
miminare,
torrae
/
arrunzinare
| ctr.
donai,
giare
/
errichire
Frasi
a unu mindhigu no li mancat it'e mindhigare ◊ cussos no si abbarrant a mannos a minnicare pasturas e mànnicos dae palas de sos àteros
2.
est mindigada sa sustàntzia chi lompit a is fròngias
Traduzioni
Francese
mendier,
être en difficultés financières,
vivre dans la gêne
Inglese
to beg,
to be in shortage
Spagnolo
mendigar,
vivir en la estrechez
Italiano
mendicare,
èssere in ristrettézze
Tedesco
betteln,
in beschränkten Verhältnissen leben,
abgebrannt sein.
mischinzàre , vrb Definizione
èssere o istare in mischinzia, a mindhighiu, in su pagu a tropu, in su bisóngiu, àere bisóngiu / m. de… = àere bisonzu de…
Sinonimi e contrari
arrunzinare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
avoir de la pénurie
Inglese
to be in shortage
Spagnolo
vivir en la estrechez
Italiano
avére penùria
Tedesco
mangeln,
in beschränkten Verhältnissen leben,
abgebrannt sein.
musicài , vrb: musicare Definizione
cumpònnere o iscríere sa música; andhare a cantare sa serenada a is bagadias, sonare a tzarachia po festas, cójuas e àteru
2.
is giòvunus funt essius a musicai is piciocas
Traduzioni
Francese
mettre en musique
Inglese
to set to music
Spagnolo
poner en música
Italiano
musicare
Tedesco
in Musik setzen (um),
vertonen.
obèschere , vrb: ovèschere Definizione
arrèschere in su gúturu, nau de sa cosa de papare chi no andhat a bia dereta e faet a tussire o chi s'ingurtit a trebballu / mi so obéschiu = m'est postu su mossu in bula, femu allupendimí
Sinonimi e contrari
abèschere,
ammadèschere,
arrancare,
arrèghere,
arrèschere,
iscaussire
/
arròsciri
Frasi
si mi obeschet su pane de chiarju in s'obu de sa gorgobena (G.Delogu)◊ cudhu binu nche l'at ghetau a imboladura e azomai s'est obéschiu!
2.
ma proite mi sichis a ingromorare, a obèschere solu a ti bíere acoconau, incolonconiu, barrosu?
Traduzioni
Francese
avaler de travers
Inglese
to go the wrong way
Spagnolo
atragantarse
Italiano
andare di travèrso (détto di cibo)
Tedesco
sich verschlucken,
in die Falsche Kehle geraten.
odrinài , vrb: ordinai,
ordinare Definizione
pònnere in assentu, bene, in órdine, in régula, a régula; giare órdines, cumandhos, cosas a fàere; dimandhare cosa a comporare, cosa chi mandhant de aterue / ordinare sas vinzas = marrai, tzapare sas binzas; ordinare sas ortalíscias = surcare sos ortos pro los prenare
Sinonimi e contrari
assantai
/
pertzetare
2.
custas meighinas mi las at ordinadas su dutore
3.
amus ordinadu robba a nos fàghere bestimenta
Etimo
ltn.
ordinare
Traduzioni
Francese
mettre en ordre,
prescrire
Inglese
to order
Spagnolo
ordenar,
mandar
Italiano
ordinare,
prescrìvere,
richièdere
Tedesco
ordnen,
in Ordnung bringen,
befehlen,
verschreiben,
bestellen.