disimainài, disimajài, disimaniài , vrb: dismaniai Definizione pèrdere un’iscuta is atuamentos, coment'e candho unu si che imbortighinat de dolore o dispraxere mannu e orruet a terra Sinonimi e contrari abbadherigare, addramainai, ammustèlchere, dilmagiare*, ilmarinare, ingortigai, intostai, isdimajai, sdemmaniai | ctr. solbèschere Frasi cessu it'arrori, at a abarrai meda a si disimainai! Traduzioni Francese s'évanouir Inglese to faint Spagnolo desmayar Italiano svenire Tedesco in Ohnmacht fallen.

falàre , vrb Definizione andhare, portare o mòvere de assusu o de artu a bàsciu, su si pònnere a cicire, orrúere po mancamentu de sa fortza de aguantare prantaos; foedhandho de un'istrégiu, pèrdere su chi dhu’est aintru ca ch’essit in calecun’istampu; nàrrere chentza bisóngiu o iscobiare a is àteros su chi s'ischit Sinonimi e contrari abasciai, abbaltare, achirrare, acirrai, andai, aprofitare, assèndhere, cabai*, rúchere / pèldere, sfàiri / acalamai / iscobiare | ctr. alciare, ampiai, pigai 1 Modi di dire csn: falare una cosa a chisina = abbruxaidha de unu totu; falàresi a popoine = nau de linna, infarraciaisí, nau cun feli de ccn., abarrai sétziu sentza de fai nudha; falàresi che paperi ifustu = no tènniri sa fortza de aguantai istrantaxu; falare in fortzas e in petas = menguai de pesu, slangiri; falaresiche in carchi cosa = fai o pigai totu su chi unu tenit in ganas de una cosa, aprofitai; falare un'irrocu = arresurtai própiu comenti si frastimat; falare sa sedha a un'animale = learebbindhela de dossu, o fintzas, nadu própiu de sa sedha, intràreli, de si l'intèndhere s'animale a pitigadura, a dolidura Frasi semus falados como dae montes ◊ falamus a zosso a frundhagu ◊ faladindhe dae s'iscala ca ndhe rues! ◊ ndhe li est faladu su prantu ◊ no falabat su pede a sa furmica ◊ tota die triballendhe no apo àpidu un'iscuta a mi falare ◊ sos puzones si sunt falados subra de un'àrbure ◊ s'ànghelu mi falat a mi nàrrere sa cosa, si no mi la nades bois?! ◊ fàlandhe sa padedha dae su fogu! ◊ a s'iscravamentu ndhe falant su Cristos dae sa rughe 2. s'est faladu che a s'àpara de maju suta de totu cussu pesu ◊ si est falendhe de su sonnu, de su fàmine, de su fàdigu ◊ ndh'est faladu cudhu muru totu isvaledradu de sa domo betza ◊ cun custu nie meda, cussas domos betzas che falant totugantas ◊ dae candho at passadu cussa maladia no podet ingullire: si m'est falendhe gai, ite ruina! ◊ su monte l'ant faladu a chisina ◊ tue no de ti mòere ti ses faladu a popoine ◊ sa prantaza est totu falèndhesi ca est chentza abbada 3. cust'isterzu falat che chiliru ◊ custa cuba est falendhe e no cheret posta ◊ zughet una ferida falendhe ◊ ue l'ant operadu est sempre falendhe ◊ gighet una tita abbuscicada e falendhe che fémina allatendhe ◊ cun custa sumana de abbas chi at fatu, sos rios sunt totu falendhe 4. za ti che falas, in su casu fatu! ◊ in contos de gai za si che falat, mih: est sa cosa chi prus li piaghet! ◊ za si che falat, oe, preighendhe, cun totu cussa zente!…◊ za si che falant cussos prozetistas: pro una frigada de pinna ch'essint in milliones!… 5. a custu no faghet a li nàrrere nudha ca che li falat totu: no ndh'ischit muntènnere, no, de cosa segreta! 6. sa maledissione chi li at iscutu su babbu li est falada che sedha ◊ mi so istremutida candho mi at nadu chi sos irrocos suos mi falaiant subra Cognomi e Proverbi prb: candho mancu si pensat s'ira divina falat ◊ a cadhu pitigadu sa sedha li falat Traduzioni Francese descendre, poser, s'écrouler, s'évanouir Inglese to crash, to go down, to faint Spagnolo bajar, derrumbarse, desmayarse Italiano scéndere, depórre, crollare, accasciarsi, svenire Tedesco herabkommen, hinabgehen, aussteigen, zusammenbrechen, in Ohnmacht fallen.

fancédhu, fancéllu , nm Definizione ómine chi si dha intendhet e si abbitat cun àtera fémina, cun fémina cojuada (fancellu est su foedhu antigu, chi però boliat nàrrere giovonedhu, pisedhu) Sinonimi e contrari ancedhu, amistari, fantu Frasi su bisconti de Serdiana at bociu su fancedhu… Cognomi e Proverbi smb: Fancellu, Fanzellu Etimo itl. fancello Traduzioni Francese concubin Inglese lover Spagnolo amante Italiano concubino, amante Tedesco Beischläfer, in wilder Ehe Lebende.

fatuvàtu , avb Definizione luego, deretu apustis, avatu; dónnia pagu tempus, dónnia tanti, tanti bortas, a físciu (itl. fintzes periodicamente) Sinonimi e contrari ifatu / atoratora, fissientementi, otora Frasi s'undha andhat e benit e paret chi li apat mandhadu fatuvatu s'ànima de su fizu emigradu ◊ at leadu prémiu Fulanu e fatuvatu Fulana ◊ caminaiat fatuvatu a sa mama 2. fatuvatu mi ndhe la bido in domo ◊ fatuvatu andaus a bíngia a candu po una cosa a candu po un’àtera ◊ sos lampos fatuvatu allumant de fiama s'orizonte ◊ fit una candhela a carburu e fatuvatu mi lassaiat a s'iscuru ◊ fatuvatu mi torras a sa mente Etimo srd. Traduzioni Francese aussitôt après, souvent, de temps en temps Inglese at once, close, often, at intervals Spagnolo luego, enseguida, a menudo, de vez en cuando Italiano sùbito apprèsso, spésso, sovènte, a intervalli Tedesco daneben, oft, in Abständen.

filupèndhe , avb Definizione istare a f. = istare male meda, a s'úrtimu puntu, nau de su campare, de bívere Sinonimi e contrari tilipendhe Frasi tuncunia e a filupendhe, est morta azicu apustis ◊ mancari filupendhe siat de salude, no est a la pònnere apare chin cudha Etimo srd. Traduzioni Francese misérablement Inglese miserably Spagnolo miserablemente Italiano miseraménte Tedesco arm, in Armut, elend.

gegherài , vrb: agegherai, geregare, giagarare, zacarare Definizione bogare de mala manera, fàere fuire, pònnere in avolotu Sinonimi e contrari assulurgiare, giarigare, ixegherai, ispabuciare, isvalostiare, salargiare, stagiai, ussiare | ctr. asseliai, batire, cramare Frasi che l'ant giagaradu a sonos de tamburru e a frúscios ◊ mai bos giagaraia, ma cuntentu iscultaia sas bostras caras cantones (G.A.Cossu)◊ sa zente est giagarada dai pena in pena e tenet bisonzu de paghe! ◊ mi dispiaghet chi ti bida giagaradu e pessighidu! ◊ sos canes a úrulos che ant giagaradu su grodhe Etimo srd. Traduzioni Francese effrayer, faire fuir Inglese to support escaping Spagnolo echar, hacer huir Italiano far fuggire Tedesco in die Flucht schlagen.

ildimajàre , vrb: isdimajai, istrimagiare, sdimajai Definizione pèrdere is atuamentos coment’e morindho po calecunu dispraxere forte o dolore mannu Sinonimi e contrari abbadherigare, ammortie, ammustèlchere, dilmagiare*, disimainai, intostai, sdemmaniai | ctr. solbèschere Frasi sa pubidha, assustada, si est ildimajada Traduzioni Francese s'évanouir Inglese to faint Spagnolo desmayarse Italiano svenire Tedesco in Ohnmacht fallen.

illadarài, illadàrare, illadàre, illaderài, illaderàre , vrb: illadrare, illardarai, irladae Definizione fàere a lados, segare un’animale mortu in duas perras, in duas metades de longu Sinonimi e contrari isperrai / issupare Frasi dhue funt sas panghitas cun sos pangalzos illadra illadra crachi albeghe ◊ apenas chi su procu fut illadaradu cun segure e ispadinos fut a dh'idossare (A.Barra) Etimo ltn. latus, lateris Traduzioni Francese équarrir Inglese to quarter Spagnolo descuartizar Italiano squartare Tedesco in vier Teile zerlegen.

imbaltzài, imbaltzàre , vrb: imbartzare 1, imbratzare Definizione pònnere in sa bartza, nau mescamente de sa crachina rude chi si ammesturat cun s’abba po dha pòdere impreare po impastu o àteru; pònnere a modhe in abba in bartza o fintzes in paule / i. sos pes de sa robba = fai passai is brebeis in sa bàrcia cun sa mexina po dhas curai de su mali a is peis Sinonimi e contrari imputare 2, impogiare Etimo srd. Traduzioni Francese empoter Inglese to pot Spagnolo poner en un pilón Italiano invasare Tedesco in ein Gefäß tun.

imbotàre , vrb: impotai Definizione pònnere in is botos sa cosa de chistire Etimo ctl. empotar Traduzioni Francese mettre dans un pot Inglese to pot Spagnolo envasar Italiano méttere in vaso, in baràttolo Tedesco in ein Gefäß tun.

imbotillàre , vrb: imbutigliai, imbutigliare, imbutillare Definizione pònnere sa cosa in ampudhas Traduzioni Francese embouteiller Inglese to bottle Spagnolo embotellar Italiano imbottigliare Tedesco in Flaschen abfüllen.

imbucài, imbucàre, imbucàri , vrb: immucare Definizione pònnere in buca; intrare, fàere intrare a unu logu (e fintzes abbojare, atobiare); pigare o cumenciare a fàere calecuna cosa Sinonimi e contrari comentzari, imbrocare, inghitzai, intrae Modi di dire csn: i. una cosa a unu = prenàrelu, ponnerecheli carchi idea in conca; i. una fàula a unu = contàreli fàulas, fàghereli a crere cosas chi no sunt; imbucaisí dogna cosa = crere totu; no ischire da' ube l'i. = no isciri de aundi cummentzai a fai unu trabballu, o una chistioni; i. una surra a unu = surraidhu; imbucare una lítera = betarechela in sa casseta ue collint sa posta in tuca Frasi zughiat in manu unu cantu de pane e imbucadu si che l'at ◊ imbucadichelu custu bículu de pane! 2. sos boes che cherent imbucados in sa tanca ◊ imbucàdeche sos canes in sa malesa a ndhe suguzare sos porcrabos! ◊ at imbucatu un'amica chi no bidiat dae pitzinnia (G.Farris)◊ atacamos unu dae un'ala e unu dae s'àtera e nos imbucamos a mesu caminu (E.A.Bernardini)◊ segunnu inue che imbucat no torrat a presse!◊ Pilighita no bolit imbucari a criari!◊ immuca, immuca: tira sa coldiola e ispigne sa genna! 3. dhi fut imbucada una grandu timoria ◊ est imbucandumí unu fàmini!…◊ bufit una tassixedha, ca dhi fait imbucai apititu! ◊ imbuchit, bengat aintru! ◊ si su dinai nc'est essiu, bolit nai ca est peri imbucau! ◊ lasso sa bidha e imbuco in su caminu ◊ no funtzionat bèni ca dhui at imbucau abba in mesu de is orrollianas 4. at imbucau a castiare, a pròere, a prànghere, a ríere, a chistionare ◊ l'imbucas a bufare dae manzanu: a candho a sero pares un'istratzu! (Tz.Muredda) Traduzioni Francese nourrir à la petite cuillère Inglese to feed, to prompt, to enter, to begin Spagnolo alimentar, embocar Italiano imboccare Tedesco in den Mund stecken, einbiegen.

impaperotài , vrb: impapirotare Definizione fàere a imbodhigu, pònnere cosa imbodhigada, fata a imbodhigu Sinonimi e contrari imbodhiai Traduzioni Francese entortiller Inglese to put in a paper bag Spagnolo enrollar Italiano incartocciare Tedesco in eine Tüte geben.

in , prep Definizione prep. chi s'impreat po giare a cumprèndhere su istare, su abbarrare e a dónnia modu s'idea de logu o de tempus: cun su vrb. essire fintzes po movimentu (es. essíreche in machines, in coranta mois, che so essidu in Macumere); cun partes de su corpus, chentza artículu: in conca, in trugu, in buca, in petorras (a sing. cun s'art. puru), in brente, in bratzos (a sing. cun s'art. puru), in manos (e in manu, in sa manu, in sas manos), in pes (a sing. cun s'art., sinono bolet nàrrere àteru); coment'e prefissu si che aunit cun medas foedhos, e a bortas (pagas, ca no est manígiu própiu de sa limba sarda) fintzes cun significau de nega (no: intzivile, incoberàbbili Modi di dire csn: avb. de manera: fàghere una cosa in fadhina = irballendhe; nàrrere una cosa in suspu, èssere in pessos, fàghere in presse (impresse), fàghere in pessare, fàghere in lestresa, lassare in pasu; èssere in frenugu, in sas berbeghes, in su bestiàmine, in s'olia, in mura, in linna, in su dutore = èssere chirchendhe frenugu, pastorighendhe berbeghes, bestiàmine, collindhe olia, mura, faghindhe linna, in ambulatóriu pro faedhare su dutore; èssiri in camisa, in mudandas, in cracionis = zúghere bestidu (chentza zúghere àteru subra) sa camisa, sas mudandhas, sos pantalones; èssere o no èssere in dare = tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai, de arrespúndiri; èssere in abba, in fritu, in caentu = (nau de su tempus), èssiri sempri pruendi, èssiri fendi frius, fendi callenti; zúghere su cherbedhu in abba = guastu, ammachiau; in domíniga, in lunis, in martis e gai = in die de domíniga e gai; èssere in sos… agt. numeràriu + annos = faghindhe sos… + agt. numeràriu + annos, faghindhe sos annos de lòmpere; leare, dare, ispèndhere unu valore in + nm. = pònnere a, iscambiare cun + nm. Frasi in sa mente mia est abbarranno una santa e cara visione de tiatia ◊ funt totu s'ora sétzius in pratza ◊ inoghe semus in Bonorba ◊ fradi miu bivit in Bidhexidru ◊ che zuto brutura in s'ogru ◊ in sa dí de oi ◊ si sunt cojados in sàpadu ◊ est cun is manus in cruxi ◊ su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ in s'ierru fait frius ◊ in tota die no at fatu nudha ◊ manighendhe mi che intrat sa peta in dentes ◊ mi pongu in su soli ca tengu frius ◊ mi setzo in s'umbra ◊ poneus sa pingiada in su fogu ◊ frade tou est in sos vint'annos 2. candu fuedhat, cussu nci essit in cincuanta mois! ◊ che so pigadu in montes ◊ sos Americanos che sunt pigados in sa Luna ◊ no ti che intrat s'iscuru in buca ◊ est torradu in segus ◊ si at betadu s'issallu in conca ◊ ch'est essidu in Núoro 3. làssami sa conca in pasu! ◊ no li faedhes ca no est in dare, oe! ◊ oe est in muta bona ◊ múndhache s'arga, ca a su cola cola che la leamus in pes! ◊ so in comporare: a fura no ndhe leo! ◊ totu su chi teniat si l'at ispesu in diverteras ◊ bae: a ti lu dare in pische, custu! ◊ su triballu lu cherzo pagadu in dinari, no in cosa! Etimo ltn. in Traduzioni Francese en, dans, à Inglese in, at, to Spagnolo en Italiano in Tedesco in.

incabbiài , vrb: ingabbiai, ingabbiare Definizione pònnere in càbbia, inserrare aintru Sinonimi e contrari ingribbiai | ctr. bocare Traduzioni Francese encager Inglese to cage Spagnolo enjaular Italiano ingabbiare Tedesco in einen Käfig sperren.

incalancàre , vrb Definizione pònnere in calecuna calanca; foedhandho de animales (sórighes, margianes, bobbois), cuare in sa cala, in sa calanca Sinonimi e contrari impelciare, imprecolare, incalare, incolonconare, ingarghilare, intergare / abbuare, atanai | ctr. essire, bocare 2. in catza at bidu pegos incalancados Etimo srd. Traduzioni Francese mettre quelque chose dans une fissure Inglese to slip in Spagnolo meter algo en un agujero, encavarse Italiano métter qlcs. déntro una fessura Tedesco etw. in einen Spalt stecken.

incartài , vrb: incartare Definizione imbodhigare cosa, pònnere in paperi; obbrigare a unu cun calecunu iscritu, fàere cuntratu; rfl. giare o impromitire s'ànima a su dimóniu; giogandho a cartas, abbarrare cun cartas in manu chi no cuncordant impare po pòdere serrare sa giogada Sinonimi e contrari imbodhiai 2. su cuntratu dipendhiat de su tantu de sa robba: cun prus de dughentas chimbanta berveghes incartaias pro chimbe annos ◊ chie cheriat imparare un'arte s'incartaiat cun d-unu mastru pro unu tantu de annos 3. no fit un'istincu de santu, tiu Nigola, ma no fit mancu incartadu a su dimóniu Etimo srd. Traduzioni Francese envelopper Inglese to come to a written agreement Spagnolo envolver, encartar, encartarse Italiano incartare, obbligare uno con scrittura, fare un patto col diàvolo Tedesco in Papier einpacken, einen Vertrag schließen, sich dem Teufel verschreiben.

incasciàe, incasciài , vrb: incasciare, incassare, incassiare Definizione pònnere in sa càscia; intrare apare duas cosas o partes fatas adatas po torrare giustas s'una cun s'àtera; arresurtare in mesu de duas cosas e abbarrare cassau, arréschiu; fichire ideas in conca Sinonimi e contrari apigiai, crosai, imbasare, incastrai, incriedhai / inciassare / cravare, fichire, incalchetare, tzacare Modi di dire csn: i. sa porta = imbarare sa zanna, serrare; incasciasí una cosa in conca = incaschetare Frasi cussu at traitu unu bandhidu pro s'incasciare sa tàglia 3. est una bia incasciada in mesu de duus murus e matas de arroli ◊ su tirighinu fit incasciadu dae duas grundhas artas de granitu 4. nche li fit incassatu in conca su cuntipitzu d'essire a bannitare e nessune fit reséssitu a l'irvortare Etimo ctl., spn. encaixar Traduzioni Francese encaisser, encastrer Inglese to box, to embed Spagnolo encajar, engarzar Italiano incassare, incastrare, incastonare Tedesco in Kisten verpacken, einschieben, einfassen.

incaussài , vrb Definizione nau de cosa chi s'ingurtit, àere dificurtade a passare in su gúturu; asciutare sa buca (nau de cosa chi si papat po s'efetu chi faet a sa buca, ca essit arrasposa) Sinonimi e contrari aèschere, arrèschere, incaussire Frasi a Sarbadori, comenti at biu sa pobidha, dh'incaussat su binu! 2. tengu sa buca totu incaussada de cussu cachi chi apu papau Traduzioni Francese de travers Inglese which goes the wrong way (said of food) Spagnolo atragantar Italiano andare di travèrso (détto di cibo) Tedesco in die falsche Kehle kommen.

inchizolàre , vrb: incozolare, incuzolare Definizione cuare, pònnere, abarrare o istare in d-unu cugigone (chizolu), a una parte Sinonimi e contrari acantonai, achizolare, achizonare, acorrunconare, acuzonare, arreconai Frasi intro tou s'est incuzolada cudha ojada Etimo srd. Traduzioni Francese cacher, rencogner Inglese to put in a corner Spagnolo arrinconar Italiano rincantucciare Tedesco in eine Ecke drängen.

«« Cerca di nuovo