disimainài, disimajài, disimaniài , vrb: dismaniai Definizione
pèrdere un’iscuta is atuamentos, coment'e candho unu si che imbortighinat de dolore o dispraxere mannu e orruet a terra
Sinonimi e contrari
abbadherigare,
addramainai,
ammustèlchere,
dilmagiare*,
ilmarinare,
ingortigai,
intostai,
isdimajai,
sdemmaniai
| ctr.
solbèschere
Frasi
cessu it'arrori, at a abarrai meda a si disimainai!
Traduzioni
Francese
s'évanouir
Inglese
to faint
Spagnolo
desmayar
Italiano
svenire
Tedesco
in Ohnmacht fallen.
falàre , vrb Definizione
andhare, portare o mòvere de assusu o de artu a bàsciu, su si pònnere a cicire, orrúere po mancamentu de sa fortza de aguantare prantaos; foedhandho de un'istrégiu, pèrdere su chi dhu’est aintru ca ch’essit in calecun’istampu; nàrrere chentza bisóngiu o iscobiare a is àteros su chi s'ischit
Sinonimi e contrari
abasciai,
abbaltare,
achirrare,
acirrai,
andai,
aprofitare,
assèndhere,
cabai*,
rúchere
/
pèldere,
sfàiri
/
acalamai
/
iscobiare
| ctr.
alciare,
ampiai,
pigai 1
Modi di dire
csn:
falare una cosa a chisina = abbruxaidha de unu totu; falàresi a popoine = nau de linna, infarraciaisí, nau cun feli de ccn., abarrai sétziu sentza de fai nudha; falàresi che paperi ifustu = no tènniri sa fortza de aguantai istrantaxu; falare in fortzas e in petas = menguai de pesu, slangiri; falaresiche in carchi cosa = fai o pigai totu su chi unu tenit in ganas de una cosa, aprofitai; falare un'irrocu = arresurtai própiu comenti si frastimat; falare sa sedha a un'animale = learebbindhela de dossu, o fintzas, nadu própiu de sa sedha, intràreli, de si l'intèndhere s'animale a pitigadura, a dolidura
Frasi
semus falados como dae montes ◊ falamus a zosso a frundhagu ◊ faladindhe dae s'iscala ca ndhe rues! ◊ ndhe li est faladu su prantu ◊ no falabat su pede a sa furmica ◊ tota die triballendhe no apo àpidu un'iscuta a mi falare ◊ sos puzones si sunt falados subra de un'àrbure ◊ s'ànghelu mi falat a mi nàrrere sa cosa, si no mi la nades bois?! ◊ fàlandhe sa padedha dae su fogu! ◊ a s'iscravamentu ndhe falant su Cristos dae sa rughe
2.
s'est faladu che a s'àpara de maju suta de totu cussu pesu ◊ si est falendhe de su sonnu, de su fàmine, de su fàdigu ◊ ndh'est faladu cudhu muru totu isvaledradu de sa domo betza ◊ cun custu nie meda, cussas domos betzas che falant totugantas ◊ dae candho at passadu cussa maladia no podet ingullire: si m'est falendhe gai, ite ruina! ◊ su monte l'ant faladu a chisina ◊ tue no de ti mòere ti ses faladu a popoine ◊ sa prantaza est totu falèndhesi ca est chentza abbada
3.
cust'isterzu falat che chiliru ◊ custa cuba est falendhe e no cheret posta ◊ zughet una ferida falendhe ◊ ue l'ant operadu est sempre falendhe ◊ gighet una tita abbuscicada e falendhe che fémina allatendhe ◊ cun custa sumana de abbas chi at fatu, sos rios sunt totu falendhe
4.
za ti che falas, in su casu fatu! ◊ in contos de gai za si che falat, mih: est sa cosa chi prus li piaghet! ◊ za si che falat, oe, preighendhe, cun totu cussa zente!…◊ za si che falant cussos prozetistas: pro una frigada de pinna ch'essint in milliones!…
5.
a custu no faghet a li nàrrere nudha ca che li falat totu: no ndh'ischit muntènnere, no, de cosa segreta!
6.
sa maledissione chi li at iscutu su babbu li est falada che sedha ◊ mi so istremutida candho mi at nadu chi sos irrocos suos mi falaiant subra
Cognomi e Proverbi
prb:
candho mancu si pensat s'ira divina falat ◊ a cadhu pitigadu sa sedha li falat
Traduzioni
Francese
descendre,
poser,
s'écrouler,
s'évanouir
Inglese
to crash,
to go down,
to faint
Spagnolo
bajar,
derrumbarse,
desmayarse
Italiano
scéndere,
depórre,
crollare,
accasciarsi,
svenire
Tedesco
herabkommen,
hinabgehen,
aussteigen,
zusammenbrechen,
in Ohnmacht fallen.
fancédhu, fancéllu , nm Definizione
ómine chi si dha intendhet e si abbitat cun àtera fémina, cun fémina cojuada (fancellu est su foedhu antigu, chi però boliat nàrrere giovonedhu, pisedhu)
Sinonimi e contrari
ancedhu,
amistari,
fantu
Frasi
su bisconti de Serdiana at bociu su fancedhu…
Cognomi e Proverbi
smb:
Fancellu, Fanzellu
Etimo
itl.
fancello
Traduzioni
Francese
concubin
Inglese
lover
Spagnolo
amante
Italiano
concubino,
amante
Tedesco
Beischläfer,
in wilder Ehe Lebende.
fatuvàtu , avb Definizione
luego, deretu apustis, avatu; dónnia pagu tempus, dónnia tanti, tanti bortas, a físciu (itl. fintzes periodicamente)
Sinonimi e contrari
ifatu
/
atoratora,
fissientementi,
otora
Frasi
s'undha andhat e benit e paret chi li apat mandhadu fatuvatu s'ànima de su fizu emigradu ◊ at leadu prémiu Fulanu e fatuvatu Fulana ◊ caminaiat fatuvatu a sa mama
2.
fatuvatu mi ndhe la bido in domo ◊ fatuvatu andaus a bíngia a candu po una cosa a candu po un’àtera ◊ sos lampos fatuvatu allumant de fiama s'orizonte ◊ fit una candhela a carburu e fatuvatu mi lassaiat a s'iscuru ◊ fatuvatu mi torras a sa mente
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
aussitôt après,
souvent,
de temps en temps
Inglese
at once,
close,
often,
at intervals
Spagnolo
luego,
enseguida,
a menudo,
de vez en cuando
Italiano
sùbito apprèsso,
spésso,
sovènte,
a intervalli
Tedesco
daneben,
oft,
in Abständen.
filupèndhe , avb Definizione
istare a f. = istare male meda, a s'úrtimu puntu, nau de su campare, de bívere
Sinonimi e contrari
tilipendhe
Frasi
tuncunia e a filupendhe, est morta azicu apustis ◊ mancari filupendhe siat de salude, no est a la pònnere apare chin cudha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
misérablement
Inglese
miserably
Spagnolo
miserablemente
Italiano
miseraménte
Tedesco
arm,
in Armut,
elend.
gegherài , vrb: agegherai,
geregare,
giagarare,
zacarare Definizione
bogare de mala manera, fàere fuire, pònnere in avolotu
Sinonimi e contrari
assulurgiare,
giarigare,
ixegherai,
ispabuciare,
isvalostiare,
salargiare,
stagiai,
ussiare
| ctr.
asseliai,
batire,
cramare
Frasi
che l'ant giagaradu a sonos de tamburru e a frúscios ◊ mai bos giagaraia, ma cuntentu iscultaia sas bostras caras cantones (G.A.Cossu)◊ sa zente est giagarada dai pena in pena e tenet bisonzu de paghe! ◊ mi dispiaghet chi ti bida giagaradu e pessighidu! ◊ sos canes a úrulos che ant giagaradu su grodhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
effrayer,
faire fuir
Inglese
to support escaping
Spagnolo
echar,
hacer huir
Italiano
far fuggire
Tedesco
in die Flucht schlagen.
ildimajàre , vrb: isdimajai,
istrimagiare,
sdimajai Definizione
pèrdere is atuamentos coment’e morindho po calecunu dispraxere forte o dolore mannu
Sinonimi e contrari
abbadherigare,
ammortie,
ammustèlchere,
dilmagiare*,
disimainai,
intostai,
sdemmaniai
| ctr.
solbèschere
Frasi
sa pubidha, assustada, si est ildimajada
Traduzioni
Francese
s'évanouir
Inglese
to faint
Spagnolo
desmayarse
Italiano
svenire
Tedesco
in Ohnmacht fallen.
illadarài, illadàrare, illadàre, illaderài, illaderàre , vrb: illadrare,
illardarai,
irladae Definizione
fàere a lados, segare un’animale mortu in duas perras, in duas metades de longu
Sinonimi e contrari
isperrai
/
issupare
Frasi
dhue funt sas panghitas cun sos pangalzos illadra illadra crachi albeghe ◊ apenas chi su procu fut illadaradu cun segure e ispadinos fut a dh'idossare (A.Barra)
Etimo
ltn.
latus, lateris
Traduzioni
Francese
équarrir
Inglese
to quarter
Spagnolo
descuartizar
Italiano
squartare
Tedesco
in vier Teile zerlegen.
imbaltzài, imbaltzàre , vrb: imbartzare 1,
imbratzare Definizione
pònnere in sa bartza, nau mescamente de sa crachina rude chi si ammesturat cun s’abba po dha pòdere impreare po impastu o àteru; pònnere a modhe in abba in bartza o fintzes in paule / i. sos pes de sa robba = fai passai is brebeis in sa bàrcia cun sa mexina po dhas curai de su mali a is peis
Sinonimi e contrari
imputare 2,
impogiare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
empoter
Inglese
to pot
Spagnolo
poner en un pilón
Italiano
invasare
Tedesco
in ein Gefäß tun.
imbotàre , vrb: impotai Definizione
pònnere in is botos sa cosa de chistire
Etimo
ctl.
empotar
Traduzioni
Francese
mettre dans un pot
Inglese
to pot
Spagnolo
envasar
Italiano
méttere in vaso,
in baràttolo
Tedesco
in ein Gefäß tun.
imbotillàre , vrb: imbutigliai,
imbutigliare,
imbutillare Definizione
pònnere sa cosa in ampudhas
Traduzioni
Francese
embouteiller
Inglese
to bottle
Spagnolo
embotellar
Italiano
imbottigliare
Tedesco
in Flaschen abfüllen.
imbucài, imbucàre, imbucàri , vrb: immucare Definizione
pònnere in buca; intrare, fàere intrare a unu logu (e fintzes abbojare, atobiare); pigare o cumenciare a fàere calecuna cosa
Sinonimi e contrari
comentzari,
imbrocare,
inghitzai,
intrae
Modi di dire
csn:
i. una cosa a unu = prenàrelu, ponnerecheli carchi idea in conca; i. una fàula a unu = contàreli fàulas, fàghereli a crere cosas chi no sunt; imbucaisí dogna cosa = crere totu; no ischire da' ube l'i. = no isciri de aundi cummentzai a fai unu trabballu, o una chistioni; i. una surra a unu = surraidhu; imbucare una lítera = betarechela in sa casseta ue collint sa posta in tuca
Frasi
zughiat in manu unu cantu de pane e imbucadu si che l'at ◊ imbucadichelu custu bículu de pane!
2.
sos boes che cherent imbucados in sa tanca ◊ imbucàdeche sos canes in sa malesa a ndhe suguzare sos porcrabos! ◊ at imbucatu un'amica chi no bidiat dae pitzinnia (G.Farris)◊ atacamos unu dae un'ala e unu dae s'àtera e nos imbucamos a mesu caminu (E.A.Bernardini)◊ segunnu inue che imbucat no torrat a presse!◊ Pilighita no bolit imbucari a criari!◊ immuca, immuca: tira sa coldiola e ispigne sa genna!
3.
dhi fut imbucada una grandu timoria ◊ est imbucandumí unu fàmini!…◊ bufit una tassixedha, ca dhi fait imbucai apititu! ◊ imbuchit, bengat aintru! ◊ si su dinai nc'est essiu, bolit nai ca est peri imbucau! ◊ lasso sa bidha e imbuco in su caminu ◊ no funtzionat bèni ca dhui at imbucau abba in mesu de is orrollianas
4.
at imbucau a castiare, a pròere, a prànghere, a ríere, a chistionare ◊ l'imbucas a bufare dae manzanu: a candho a sero pares un'istratzu! (Tz.Muredda)
Traduzioni
Francese
nourrir à la petite cuillère
Inglese
to feed,
to prompt,
to enter,
to begin
Spagnolo
alimentar,
embocar
Italiano
imboccare
Tedesco
in den Mund stecken,
einbiegen.
impaperotài , vrb: impapirotare Definizione
fàere a imbodhigu, pònnere cosa imbodhigada, fata a imbodhigu
Sinonimi e contrari
imbodhiai
Traduzioni
Francese
entortiller
Inglese
to put in a paper bag
Spagnolo
enrollar
Italiano
incartocciare
Tedesco
in eine Tüte geben.
in , prep Definizione
prep. chi s'impreat po giare a cumprèndhere su istare, su abbarrare e a dónnia modu s'idea de logu o de tempus: cun su vrb. essire fintzes po movimentu (es. essíreche in machines, in coranta mois, che so essidu in Macumere); cun partes de su corpus, chentza artículu: in conca, in trugu, in buca, in petorras (a sing. cun s'art. puru), in brente, in bratzos (a sing. cun s'art. puru), in manos (e in manu, in sa manu, in sas manos), in pes (a sing. cun s'art., sinono bolet nàrrere àteru); coment'e prefissu si che aunit cun medas foedhos, e a bortas (pagas, ca no est manígiu própiu de sa limba sarda) fintzes cun significau de nega (no: intzivile, incoberàbbili
Modi di dire
csn:
avb. de manera: fàghere una cosa in fadhina = irballendhe; nàrrere una cosa in suspu, èssere in pessos, fàghere in presse (impresse), fàghere in pessare, fàghere in lestresa, lassare in pasu; èssere in frenugu, in sas berbeghes, in su bestiàmine, in s'olia, in mura, in linna, in su dutore = èssere chirchendhe frenugu, pastorighendhe berbeghes, bestiàmine, collindhe olia, mura, faghindhe linna, in ambulatóriu pro faedhare su dutore; èssiri in camisa, in mudandas, in cracionis = zúghere bestidu (chentza zúghere àteru subra) sa camisa, sas mudandhas, sos pantalones; èssere o no èssere in dare = tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai, de arrespúndiri; èssere in abba, in fritu, in caentu = (nau de su tempus), èssiri sempri pruendi, èssiri fendi frius, fendi callenti; zúghere su cherbedhu in abba = guastu, ammachiau; in domíniga, in lunis, in martis e gai = in die de domíniga e gai; èssere in sos… agt. numeràriu + annos = faghindhe sos… + agt. numeràriu + annos, faghindhe sos annos de lòmpere; leare, dare, ispèndhere unu valore in + nm. = pònnere a, iscambiare cun + nm.
Frasi
in sa mente mia est abbarranno una santa e cara visione de tiatia ◊ funt totu s'ora sétzius in pratza ◊ inoghe semus in Bonorba ◊ fradi miu bivit in Bidhexidru ◊ che zuto brutura in s'ogru ◊ in sa dí de oi ◊ si sunt cojados in sàpadu ◊ est cun is manus in cruxi ◊ su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ in s'ierru fait frius ◊ in tota die no at fatu nudha ◊ manighendhe mi che intrat sa peta in dentes ◊ mi pongu in su soli ca tengu frius ◊ mi setzo in s'umbra ◊ poneus sa pingiada in su fogu ◊ frade tou est in sos vint'annos
2.
candu fuedhat, cussu nci essit in cincuanta mois! ◊ che so pigadu in montes ◊ sos Americanos che sunt pigados in sa Luna ◊ no ti che intrat s'iscuru in buca ◊ est torradu in segus ◊ si at betadu s'issallu in conca ◊ ch'est essidu in Núoro
3.
làssami sa conca in pasu! ◊ no li faedhes ca no est in dare, oe! ◊ oe est in muta bona ◊ múndhache s'arga, ca a su cola cola che la leamus in pes! ◊ so in comporare: a fura no ndhe leo! ◊ totu su chi teniat si l'at ispesu in diverteras ◊ bae: a ti lu dare in pische, custu! ◊ su triballu lu cherzo pagadu in dinari, no in cosa!
Etimo
ltn.
in
Traduzioni
Francese
en,
dans,
à
Inglese
in,
at,
to
Spagnolo
en
Italiano
in
Tedesco
in.
incabbiài , vrb: ingabbiai,
ingabbiare Definizione
pònnere in càbbia, inserrare aintru
Sinonimi e contrari
ingribbiai
| ctr.
bocare
Traduzioni
Francese
encager
Inglese
to cage
Spagnolo
enjaular
Italiano
ingabbiare
Tedesco
in einen Käfig sperren.
incalancàre , vrb Definizione
pònnere in calecuna calanca; foedhandho de animales (sórighes, margianes, bobbois), cuare in sa cala, in sa calanca
Sinonimi e contrari
impelciare,
imprecolare,
incalare,
incolonconare,
ingarghilare,
intergare
/
abbuare,
atanai
| ctr.
essire,
bocare
2.
in catza at bidu pegos incalancados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mettre quelque chose dans une fissure
Inglese
to slip in
Spagnolo
meter algo en un agujero,
encavarse
Italiano
métter qlcs. déntro una fessura
Tedesco
etw. in einen Spalt stecken.
incartài , vrb: incartare Definizione
imbodhigare cosa, pònnere in paperi; obbrigare a unu cun calecunu iscritu, fàere cuntratu; rfl. giare o impromitire s'ànima a su dimóniu; giogandho a cartas, abbarrare cun cartas in manu chi no cuncordant impare po pòdere serrare sa giogada
Sinonimi e contrari
imbodhiai
2.
su cuntratu dipendhiat de su tantu de sa robba: cun prus de dughentas chimbanta berveghes incartaias pro chimbe annos ◊ chie cheriat imparare un'arte s'incartaiat cun d-unu mastru pro unu tantu de annos
3.
no fit un'istincu de santu, tiu Nigola, ma no fit mancu incartadu a su dimóniu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
envelopper
Inglese
to come to a written agreement
Spagnolo
envolver,
encartar,
encartarse
Italiano
incartare,
obbligare uno con scrittura,
fare un patto col diàvolo
Tedesco
in Papier einpacken,
einen Vertrag schließen,
sich dem Teufel verschreiben.
incasciàe, incasciài , vrb: incasciare,
incassare,
incassiare Definizione
pònnere in sa càscia; intrare apare duas cosas o partes fatas adatas po torrare giustas s'una cun s'àtera; arresurtare in mesu de duas cosas e abbarrare cassau, arréschiu; fichire ideas in conca
Sinonimi e contrari
apigiai,
crosai,
imbasare,
incastrai,
incriedhai
/
inciassare
/
cravare,
fichire,
incalchetare,
tzacare
Modi di dire
csn:
i. sa porta = imbarare sa zanna, serrare; incasciasí una cosa in conca = incaschetare
Frasi
cussu at traitu unu bandhidu pro s'incasciare sa tàglia
3.
est una bia incasciada in mesu de duus murus e matas de arroli ◊ su tirighinu fit incasciadu dae duas grundhas artas de granitu
4.
nche li fit incassatu in conca su cuntipitzu d'essire a bannitare e nessune fit reséssitu a l'irvortare
Etimo
ctl., spn.
encaixar
Traduzioni
Francese
encaisser,
encastrer
Inglese
to box,
to embed
Spagnolo
encajar,
engarzar
Italiano
incassare,
incastrare,
incastonare
Tedesco
in Kisten verpacken,
einschieben,
einfassen.
incaussài , vrb Definizione
nau de cosa chi s'ingurtit, àere dificurtade a passare in su gúturu; asciutare sa buca (nau de cosa chi si papat po s'efetu chi faet a sa buca, ca essit arrasposa)
Sinonimi e contrari
aèschere,
arrèschere,
incaussire
Frasi
a Sarbadori, comenti at biu sa pobidha, dh'incaussat su binu!
2.
tengu sa buca totu incaussada de cussu cachi chi apu papau
Traduzioni
Francese
de travers
Inglese
which goes the wrong way (said of food)
Spagnolo
atragantar
Italiano
andare di travèrso (détto di cibo)
Tedesco
in die falsche Kehle kommen.
inchizolàre , vrb: incozolare,
incuzolare Definizione
cuare, pònnere, abarrare o istare in d-unu cugigone (chizolu), a una parte
Sinonimi e contrari
acantonai,
achizolare,
achizonare,
acorrunconare,
acuzonare,
arreconai
Frasi
intro tou s'est incuzolada cudha ojada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cacher,
rencogner
Inglese
to put in a corner
Spagnolo
arrinconar
Italiano
rincantucciare
Tedesco
in eine Ecke drängen.