disimainài, disimajài, disimaniài , vrb: dismaniai Definitzione
pèrdere un’iscuta is atuamentos, coment'e candho unu si che imbortighinat de dolore o dispraxere mannu e orruet a terra
Sinònimos e contràrios
abbadherigare,
addramainai,
ammustèlchere,
dilmagiare*,
ilmarinare,
ingortigai,
intostai,
isdimajai,
sdemmaniai
| ctr.
solbèschere
Frases
cessu it'arrori, at a abarrai meda a si disimainai!
Tradutziones
Frantzesu
s'évanouir
Ingresu
to faint
Ispagnolu
desmayar
Italianu
svenire
Tedescu
in Ohnmacht fallen.
falàre , vrb Definitzione
andhare, portare o mòvere de assusu o de artu a bàsciu, su si pònnere a cicire, orrúere po mancamentu de sa fortza de aguantare prantaos; foedhandho de un'istrégiu, pèrdere su chi dhu’est aintru ca ch’essit in calecun’istampu; nàrrere chentza bisóngiu o iscobiare a is àteros su chi s'ischit
Sinònimos e contràrios
abasciai,
abbaltare,
achirrare,
acirrai,
andai,
aprofitare,
assèndhere,
cabai*,
rúchere
/
pèldere,
sfàiri
/
acalamai
/
iscobiare
| ctr.
alciare,
ampiai,
pigai 1
Maneras de nàrrere
csn:
falare una cosa a chisina = abbruxaidha de unu totu; falàresi a popoine = nau de linna, infarraciaisí, nau cun feli de ccn., abarrai sétziu sentza de fai nudha; falàresi che paperi ifustu = no tènniri sa fortza de aguantai istrantaxu; falare in fortzas e in petas = menguai de pesu, slangiri; falaresiche in carchi cosa = fai o pigai totu su chi unu tenit in ganas de una cosa, aprofitai; falare un'irrocu = arresurtai própiu comenti si frastimat; falare sa sedha a un'animale = learebbindhela de dossu, o fintzas, nadu própiu de sa sedha, intràreli, de si l'intèndhere s'animale a pitigadura, a dolidura
Frases
semus falados como dae montes ◊ falamus a zosso a frundhagu ◊ faladindhe dae s'iscala ca ndhe rues! ◊ ndhe li est faladu su prantu ◊ no falabat su pede a sa furmica ◊ tota die triballendhe no apo àpidu un'iscuta a mi falare ◊ sos puzones si sunt falados subra de un'àrbure ◊ s'ànghelu mi falat a mi nàrrere sa cosa, si no mi la nades bois?! ◊ fàlandhe sa padedha dae su fogu! ◊ a s'iscravamentu ndhe falant su Cristos dae sa rughe
2.
s'est faladu che a s'àpara de maju suta de totu cussu pesu ◊ si est falendhe de su sonnu, de su fàmine, de su fàdigu ◊ ndh'est faladu cudhu muru totu isvaledradu de sa domo betza ◊ cun custu nie meda, cussas domos betzas che falant totugantas ◊ dae candho at passadu cussa maladia no podet ingullire: si m'est falendhe gai, ite ruina! ◊ su monte l'ant faladu a chisina ◊ tue no de ti mòere ti ses faladu a popoine ◊ sa prantaza est totu falèndhesi ca est chentza abbada
3.
cust'isterzu falat che chiliru ◊ custa cuba est falendhe e no cheret posta ◊ zughet una ferida falendhe ◊ ue l'ant operadu est sempre falendhe ◊ gighet una tita abbuscicada e falendhe che fémina allatendhe ◊ cun custa sumana de abbas chi at fatu, sos rios sunt totu falendhe
4.
za ti che falas, in su casu fatu! ◊ in contos de gai za si che falat, mih: est sa cosa chi prus li piaghet! ◊ za si che falat, oe, preighendhe, cun totu cussa zente!…◊ za si che falant cussos prozetistas: pro una frigada de pinna ch'essint in milliones!…
5.
a custu no faghet a li nàrrere nudha ca che li falat totu: no ndh'ischit muntènnere, no, de cosa segreta!
6.
sa maledissione chi li at iscutu su babbu li est falada che sedha ◊ mi so istremutida candho mi at nadu chi sos irrocos suos mi falaiant subra
Sambenados e Provèrbios
prb:
candho mancu si pensat s'ira divina falat ◊ a cadhu pitigadu sa sedha li falat
Tradutziones
Frantzesu
descendre,
poser,
s'écrouler,
s'évanouir
Ingresu
to crash,
to go down,
to faint
Ispagnolu
bajar,
derrumbarse,
desmayarse
Italianu
scéndere,
depórre,
crollare,
accasciarsi,
svenire
Tedescu
herabkommen,
hinabgehen,
aussteigen,
zusammenbrechen,
in Ohnmacht fallen.
fancédhu, fancéllu , nm Definitzione
ómine chi si dha intendhet e si abbitat cun àtera fémina, cun fémina cojuada (fancellu est su foedhu antigu, chi però boliat nàrrere giovonedhu, pisedhu)
Sinònimos e contràrios
ancedhu,
amistari,
fantu
Frases
su bisconti de Serdiana at bociu su fancedhu…
Sambenados e Provèrbios
smb:
Fancellu, Fanzellu
Ètimu
itl.
fancello
Tradutziones
Frantzesu
concubin
Ingresu
lover
Ispagnolu
amante
Italianu
concubino,
amante
Tedescu
Beischläfer,
in wilder Ehe Lebende.
fatuvàtu , avb Definitzione
luego, deretu apustis, avatu; dónnia pagu tempus, dónnia tanti, tanti bortas, a físciu (itl. fintzes periodicamente)
Sinònimos e contràrios
ifatu
/
atoratora,
fissientementi,
otora
Frases
s'undha andhat e benit e paret chi li apat mandhadu fatuvatu s'ànima de su fizu emigradu ◊ at leadu prémiu Fulanu e fatuvatu Fulana ◊ caminaiat fatuvatu a sa mama
2.
fatuvatu mi ndhe la bido in domo ◊ fatuvatu andaus a bíngia a candu po una cosa a candu po un’àtera ◊ sos lampos fatuvatu allumant de fiama s'orizonte ◊ fit una candhela a carburu e fatuvatu mi lassaiat a s'iscuru ◊ fatuvatu mi torras a sa mente
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
aussitôt après,
souvent,
de temps en temps
Ingresu
at once,
close,
often,
at intervals
Ispagnolu
luego,
enseguida,
a menudo,
de vez en cuando
Italianu
sùbito apprèsso,
spésso,
sovènte,
a intervalli
Tedescu
daneben,
oft,
in Abständen.
filupèndhe , avb Definitzione
istare a f. = istare male meda, a s'úrtimu puntu, nau de su campare, de bívere
Sinònimos e contràrios
tilipendhe
Frases
tuncunia e a filupendhe, est morta azicu apustis ◊ mancari filupendhe siat de salude, no est a la pònnere apare chin cudha
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
misérablement
Ingresu
miserably
Ispagnolu
miserablemente
Italianu
miseraménte
Tedescu
arm,
in Armut,
elend.
gegherài , vrb: agegherai,
geregare,
giagarare,
zacarare Definitzione
bogare de mala manera, fàere fuire, pònnere in avolotu
Sinònimos e contràrios
assulurgiare,
giarigare,
ixegherai,
ispabuciare,
isvalostiare,
salargiare,
stagiai,
ussiare
| ctr.
asseliai,
batire,
cramare
Frases
che l'ant giagaradu a sonos de tamburru e a frúscios ◊ mai bos giagaraia, ma cuntentu iscultaia sas bostras caras cantones (G.A.Cossu)◊ sa zente est giagarada dai pena in pena e tenet bisonzu de paghe! ◊ mi dispiaghet chi ti bida giagaradu e pessighidu! ◊ sos canes a úrulos che ant giagaradu su grodhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
effrayer,
faire fuir
Ingresu
to support escaping
Ispagnolu
echar,
hacer huir
Italianu
far fuggire
Tedescu
in die Flucht schlagen.
ildimajàre , vrb: isdimajai,
istrimagiare,
sdimajai Definitzione
pèrdere is atuamentos coment’e morindho po calecunu dispraxere forte o dolore mannu
Sinònimos e contràrios
abbadherigare,
ammortie,
ammustèlchere,
dilmagiare*,
disimainai,
intostai,
sdemmaniai
| ctr.
solbèschere
Frases
sa pubidha, assustada, si est ildimajada
Tradutziones
Frantzesu
s'évanouir
Ingresu
to faint
Ispagnolu
desmayarse
Italianu
svenire
Tedescu
in Ohnmacht fallen.
illadarài, illadàrare, illadàre, illaderài, illaderàre , vrb: illadrare,
illardarai,
irladae Definitzione
fàere a lados, segare un’animale mortu in duas perras, in duas metades de longu
Sinònimos e contràrios
isperrai
/
issupare
Frases
dhue funt sas panghitas cun sos pangalzos illadra illadra crachi albeghe ◊ apenas chi su procu fut illadaradu cun segure e ispadinos fut a dh'idossare (A.Barra)
Ètimu
ltn.
latus, lateris
Tradutziones
Frantzesu
équarrir
Ingresu
to quarter
Ispagnolu
descuartizar
Italianu
squartare
Tedescu
in vier Teile zerlegen.
imbaltzài, imbaltzàre , vrb: imbartzare 1,
imbratzare Definitzione
pònnere in sa bartza, nau mescamente de sa crachina rude chi si ammesturat cun s’abba po dha pòdere impreare po impastu o àteru; pònnere a modhe in abba in bartza o fintzes in paule / i. sos pes de sa robba = fai passai is brebeis in sa bàrcia cun sa mexina po dhas curai de su mali a is peis
Sinònimos e contràrios
imputare 2,
impogiare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
empoter
Ingresu
to pot
Ispagnolu
poner en un pilón
Italianu
invasare
Tedescu
in ein Gefäß tun.
imbotàre , vrb: impotai Definitzione
pònnere in is botos sa cosa de chistire
Ètimu
ctl.
empotar
Tradutziones
Frantzesu
mettre dans un pot
Ingresu
to pot
Ispagnolu
envasar
Italianu
méttere in vaso,
in baràttolo
Tedescu
in ein Gefäß tun.
imbotillàre , vrb: imbutigliai,
imbutigliare,
imbutillare Definitzione
pònnere sa cosa in ampudhas
Tradutziones
Frantzesu
embouteiller
Ingresu
to bottle
Ispagnolu
embotellar
Italianu
imbottigliare
Tedescu
in Flaschen abfüllen.
imbucài, imbucàre, imbucàri , vrb: immucare Definitzione
pònnere in buca; intrare, fàere intrare a unu logu (e fintzes abbojare, atobiare); pigare o cumenciare a fàere calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
comentzari,
imbrocare,
inghitzai,
intrae
Maneras de nàrrere
csn:
i. una cosa a unu = prenàrelu, ponnerecheli carchi idea in conca; i. una fàula a unu = contàreli fàulas, fàghereli a crere cosas chi no sunt; imbucaisí dogna cosa = crere totu; no ischire da' ube l'i. = no isciri de aundi cummentzai a fai unu trabballu, o una chistioni; i. una surra a unu = surraidhu; imbucare una lítera = betarechela in sa casseta ue collint sa posta in tuca
Frases
zughiat in manu unu cantu de pane e imbucadu si che l'at ◊ imbucadichelu custu bículu de pane!
2.
sos boes che cherent imbucados in sa tanca ◊ imbucàdeche sos canes in sa malesa a ndhe suguzare sos porcrabos! ◊ at imbucatu un'amica chi no bidiat dae pitzinnia (G.Farris)◊ atacamos unu dae un'ala e unu dae s'àtera e nos imbucamos a mesu caminu (E.A.Bernardini)◊ segunnu inue che imbucat no torrat a presse!◊ Pilighita no bolit imbucari a criari!◊ immuca, immuca: tira sa coldiola e ispigne sa genna!
3.
dhi fut imbucada una grandu timoria ◊ est imbucandumí unu fàmini!…◊ bufit una tassixedha, ca dhi fait imbucai apititu! ◊ imbuchit, bengat aintru! ◊ si su dinai nc'est essiu, bolit nai ca est peri imbucau! ◊ lasso sa bidha e imbuco in su caminu ◊ no funtzionat bèni ca dhui at imbucau abba in mesu de is orrollianas
4.
at imbucau a castiare, a pròere, a prànghere, a ríere, a chistionare ◊ l'imbucas a bufare dae manzanu: a candho a sero pares un'istratzu! (Tz.Muredda)
Tradutziones
Frantzesu
nourrir à la petite cuillère
Ingresu
to feed,
to prompt,
to enter,
to begin
Ispagnolu
alimentar,
embocar
Italianu
imboccare
Tedescu
in den Mund stecken,
einbiegen.
impaperotài , vrb: impapirotare Definitzione
fàere a imbodhigu, pònnere cosa imbodhigada, fata a imbodhigu
Sinònimos e contràrios
imbodhiai
Tradutziones
Frantzesu
entortiller
Ingresu
to put in a paper bag
Ispagnolu
enrollar
Italianu
incartocciare
Tedescu
in eine Tüte geben.
in , prep Definitzione
prep. chi s'impreat po giare a cumprèndhere su istare, su abbarrare e a dónnia modu s'idea de logu o de tempus: cun su vrb. essire fintzes po movimentu (es. essíreche in machines, in coranta mois, che so essidu in Macumere); cun partes de su corpus, chentza artículu: in conca, in trugu, in buca, in petorras (a sing. cun s'art. puru), in brente, in bratzos (a sing. cun s'art. puru), in manos (e in manu, in sa manu, in sas manos), in pes (a sing. cun s'art., sinono bolet nàrrere àteru); coment'e prefissu si che aunit cun medas foedhos, e a bortas (pagas, ca no est manígiu própiu de sa limba sarda) fintzes cun significau de nega (no: intzivile, incoberàbbili
Maneras de nàrrere
csn:
avb. de manera: fàghere una cosa in fadhina = irballendhe; nàrrere una cosa in suspu, èssere in pessos, fàghere in presse (impresse), fàghere in pessare, fàghere in lestresa, lassare in pasu; èssere in frenugu, in sas berbeghes, in su bestiàmine, in s'olia, in mura, in linna, in su dutore = èssere chirchendhe frenugu, pastorighendhe berbeghes, bestiàmine, collindhe olia, mura, faghindhe linna, in ambulatóriu pro faedhare su dutore; èssiri in camisa, in mudandas, in cracionis = zúghere bestidu (chentza zúghere àteru subra) sa camisa, sas mudandhas, sos pantalones; èssere o no èssere in dare = tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai, de arrespúndiri; èssere in abba, in fritu, in caentu = (nau de su tempus), èssiri sempri pruendi, èssiri fendi frius, fendi callenti; zúghere su cherbedhu in abba = guastu, ammachiau; in domíniga, in lunis, in martis e gai = in die de domíniga e gai; èssere in sos… agt. numeràriu + annos = faghindhe sos… + agt. numeràriu + annos, faghindhe sos annos de lòmpere; leare, dare, ispèndhere unu valore in + nm. = pònnere a, iscambiare cun + nm.
Frases
in sa mente mia est abbarranno una santa e cara visione de tiatia ◊ funt totu s'ora sétzius in pratza ◊ inoghe semus in Bonorba ◊ fradi miu bivit in Bidhexidru ◊ che zuto brutura in s'ogru ◊ in sa dí de oi ◊ si sunt cojados in sàpadu ◊ est cun is manus in cruxi ◊ su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ in s'ierru fait frius ◊ in tota die no at fatu nudha ◊ manighendhe mi che intrat sa peta in dentes ◊ mi pongu in su soli ca tengu frius ◊ mi setzo in s'umbra ◊ poneus sa pingiada in su fogu ◊ frade tou est in sos vint'annos
2.
candu fuedhat, cussu nci essit in cincuanta mois! ◊ che so pigadu in montes ◊ sos Americanos che sunt pigados in sa Luna ◊ no ti che intrat s'iscuru in buca ◊ est torradu in segus ◊ si at betadu s'issallu in conca ◊ ch'est essidu in Núoro
3.
làssami sa conca in pasu! ◊ no li faedhes ca no est in dare, oe! ◊ oe est in muta bona ◊ múndhache s'arga, ca a su cola cola che la leamus in pes! ◊ so in comporare: a fura no ndhe leo! ◊ totu su chi teniat si l'at ispesu in diverteras ◊ bae: a ti lu dare in pische, custu! ◊ su triballu lu cherzo pagadu in dinari, no in cosa!
Ètimu
ltn.
in
Tradutziones
Frantzesu
en,
dans,
à
Ingresu
in,
at,
to
Ispagnolu
en
Italianu
in
Tedescu
in.
incabbiài , vrb: ingabbiai,
ingabbiare Definitzione
pònnere in càbbia, inserrare aintru
Sinònimos e contràrios
ingribbiai
| ctr.
bocare
Tradutziones
Frantzesu
encager
Ingresu
to cage
Ispagnolu
enjaular
Italianu
ingabbiare
Tedescu
in einen Käfig sperren.
incalancàre , vrb Definitzione
pònnere in calecuna calanca; foedhandho de animales (sórighes, margianes, bobbois), cuare in sa cala, in sa calanca
Sinònimos e contràrios
impelciare,
imprecolare,
incalare,
incolonconare,
ingarghilare,
intergare
/
abbuare,
atanai
| ctr.
essire,
bocare
2.
in catza at bidu pegos incalancados
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mettre quelque chose dans une fissure
Ingresu
to slip in
Ispagnolu
meter algo en un agujero,
encavarse
Italianu
métter qlcs. déntro una fessura
Tedescu
etw. in einen Spalt stecken.
incartài , vrb: incartare Definitzione
imbodhigare cosa, pònnere in paperi; obbrigare a unu cun calecunu iscritu, fàere cuntratu; rfl. giare o impromitire s'ànima a su dimóniu; giogandho a cartas, abbarrare cun cartas in manu chi no cuncordant impare po pòdere serrare sa giogada
Sinònimos e contràrios
imbodhiai
2.
su cuntratu dipendhiat de su tantu de sa robba: cun prus de dughentas chimbanta berveghes incartaias pro chimbe annos ◊ chie cheriat imparare un'arte s'incartaiat cun d-unu mastru pro unu tantu de annos
3.
no fit un'istincu de santu, tiu Nigola, ma no fit mancu incartadu a su dimóniu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
envelopper
Ingresu
to come to a written agreement
Ispagnolu
envolver,
encartar,
encartarse
Italianu
incartare,
obbligare uno con scrittura,
fare un patto col diàvolo
Tedescu
in Papier einpacken,
einen Vertrag schließen,
sich dem Teufel verschreiben.
incasciàe, incasciài , vrb: incasciare,
incassare,
incassiare Definitzione
pònnere in sa càscia; intrare apare duas cosas o partes fatas adatas po torrare giustas s'una cun s'àtera; arresurtare in mesu de duas cosas e abbarrare cassau, arréschiu; fichire ideas in conca
Sinònimos e contràrios
apigiai,
crosai,
imbasare,
incastrai,
incriedhai
/
inciassare
/
cravare,
fichire,
incalchetare,
tzacare
Maneras de nàrrere
csn:
i. sa porta = imbarare sa zanna, serrare; incasciasí una cosa in conca = incaschetare
Frases
cussu at traitu unu bandhidu pro s'incasciare sa tàglia
3.
est una bia incasciada in mesu de duus murus e matas de arroli ◊ su tirighinu fit incasciadu dae duas grundhas artas de granitu
4.
nche li fit incassatu in conca su cuntipitzu d'essire a bannitare e nessune fit reséssitu a l'irvortare
Ètimu
ctl., spn.
encaixar
Tradutziones
Frantzesu
encaisser,
encastrer
Ingresu
to box,
to embed
Ispagnolu
encajar,
engarzar
Italianu
incassare,
incastrare,
incastonare
Tedescu
in Kisten verpacken,
einschieben,
einfassen.
incaussài , vrb Definitzione
nau de cosa chi s'ingurtit, àere dificurtade a passare in su gúturu; asciutare sa buca (nau de cosa chi si papat po s'efetu chi faet a sa buca, ca essit arrasposa)
Sinònimos e contràrios
aèschere,
arrèschere,
incaussire
Frases
a Sarbadori, comenti at biu sa pobidha, dh'incaussat su binu!
2.
tengu sa buca totu incaussada de cussu cachi chi apu papau
Tradutziones
Frantzesu
de travers
Ingresu
which goes the wrong way (said of food)
Ispagnolu
atragantar
Italianu
andare di travèrso (détto di cibo)
Tedescu
in die falsche Kehle kommen.
inchizolàre , vrb: incozolare,
incuzolare Definitzione
cuare, pònnere, abarrare o istare in d-unu cugigone (chizolu), a una parte
Sinònimos e contràrios
acantonai,
achizolare,
achizonare,
acorrunconare,
acuzonare,
arreconai
Frases
intro tou s'est incuzolada cudha ojada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
cacher,
rencogner
Ingresu
to put in a corner
Ispagnolu
arrinconar
Italianu
rincantucciare
Tedescu
in eine Ecke drängen.