padúle , nf, nm: paoi,
paule,
pauli Definitzione
abba apojada, paule manna de abba, giubbu, mescamente in is errios mannos
Sinònimos e contràrios
gurgu 1,
lacone,
lacuedha,
làcuna,
pógiu,
trógliu
Frases
brintat in sa pauli, nci afundat e mortu! ◊ a unu poju mannu de su riu li namus "Paule lada"◊ cussa funtana paret unu padule de arana ◊ funt paois de àcuas mortas ◊ in sa paule bi at tzinnia ◊ adoru de su paoi est totu cannisoni
2.
bi est chie no si cunfundhet in custu paule de ódiu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Paulis
Ètimu
ltn.
padule(m)
Tradutziones
Frantzesu
point le plus profond (d'un fleuve)
Ingresu
big pool
Ispagnolu
gran poza de agua en los ríos
Italianu
grande pózza d'àcqua nei fiumi
Tedescu
große Wasserlache in Flüssen.
paradòra, paradòre , nf, nm: paradori Definitzione
mobbília chi serbit a pònnere trastos, mescamente in sa sagristia; css. móbbile chi serbit a pònnere calecuna cosa de ammostare o fintzes sa candhela o àtera lughe acanta a su letu
Sinònimos e contràrios
aparadore
Frases
in su paradore bi at unu múculu
Ètimu
ctl., spn.
aparador
Tradutziones
Frantzesu
crédence de sacristie
Ingresu
sacristy sideboard
Ispagnolu
cajonera de sacristía
Italianu
credènza di sacrestìa
Tedescu
Schrank in der Sakristei.
passionèdha , nf Definitzione
genia de erba, frori de passioni
Sinònimos e contràrios
niedhone 2
Terminologia iscientìfica
rba, nigella damascena
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
nigelle
Ingresu
love-in-a-mist
Ispagnolu
arañuela
Italianu
nigèlla
Tedescu
Türkischer Schwarzkümmel,
Braut in Haaren.
piliséri , agt, nm: pilisseri Definitzione
chi o chie ponet pilisu, burdellu, tréulu
Sinònimos e contràrios
cunfusionista,
insulladori,
pilisosu,
supuzeri,
trebuleri,
truvutzeri
| ctr.
pachiosu
Frases
sas fémminas prus pilisseras si brigaiant
Terminologia iscientìfica
ntl
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
agitateur
Ingresu
ringleader
Ispagnolu
agitador
Italianu
agitatóre
Tedescu
wer etwas in Bewegung versetzt (Unruhe).
pletàre , vrb: pretai,
pretare 1,
pretari Definitzione
èssere in pretu, andhare a cricare sa giustítzia; istare a briga, a murrúngiu pretendhendho calecuna cosa / pretare su dortu = pretèndiri de tènniri arrexoni chentza ndi tènniri
Sinònimos e contràrios
certai,
curiai,
liticare
Frases
chie pretat, unu restat in camixa, s'àteru nudu ◊ cussus funt pretendi po is bènis de su babbu
2.
su maridu fit pretendhe cun sa muzere ◊ semus sididos in sas funtanas pretendhe s'abba parimus ranas (P.Mereu)◊ cussu est pretendhe a li pagare su muru innanti de bi atacare muru sos de costazu ◊ custa cosa si la sunt pretendhe in medas: totu la cherent!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se disputer,
plaider
Ingresu
to quarrel
Ispagnolu
litigar,
pelear
Italianu
èssere in lite,
litigare,
contèndere
Tedescu
mit jdm. in Streit geraten,
streiten.
rimài, rimàre , vrb Definitzione
fàere a rima, andhare in rima, iscríere o foedhare cun is versos
Frases
los cheria ladinos e sardos, cun versos bene fatos e gustosos, misurados, rimados, zeniosos
Tradutziones
Frantzesu
rimer
Ingresu
to rhyme
Ispagnolu
rimar
Italianu
rimare
Tedescu
sich reimen,
in Reime bringen.
salargiàre , vrb: assalarzare,
salarjare,
salarzare Definitzione
fàere mòvere, istesiare, cúrrere o fuire de mala manera pigandho a boghes o fintzes iscudendho, coment’e faendho assicare o tímere: si narat fintzes po cosa (dannu, ammeletzu, perígulu) chi ponet pistighíngiu forte, mannu, apretosu
Sinònimos e contràrios
agegherai,
assuidari,
assulurgiare,
isciuliai,
ispabuciare,
istrajare,
istratallai,
isvalostiare,
surrullai,
trambuscare,
ussiare
/
grisai
| ctr.
achedare,
asserenare,
assussegai
Frases
no salarzes sas berbeghes ca sunt próssimas e lis faghet male a cúrrere! ◊ a s'isparu su bestiàmine si est totu salarzadu ◊ ehi oe, si leo cussu fuste ti salarzo! ◊ salàrzache sas pudhas ca sunt bichendhe sos fiores! ◊ a sos furones los at salarzados e fuidos sunt rajendhe ◊ cussu dannu at salarzadu totu sa bidha
2.
m'intendho su coro salarzadu: depet èssere cussu gafè chi apo bufadu
Tradutziones
Frantzesu
agiter,
troubler,
mettre en deroute
Ingresu
to cause a turmoil
Ispagnolu
alborotar,
ahuyentar,
dispersar
Italianu
subbugliare,
esagitare,
méttere in fòrte agitazióne,
sgominare,
sbaragliare
Tedescu
in Aufruhr versetzen,
erschüttern,
aufregen.
scabeciài , vrb: iscabeciai* Definitzione
pònnere o fàere su pische (o fintzes àteru) in bagna o in àtera cosa suciosa (ógiu, aghedu) po pigare sabore o fintzes po dha chistire; nau in cobertantza, furare a fura prana / tunina scabeciada = tonnina posta in ozu (budhida in abba salida, posta in isterzu, cuguzada cun ozu, tupada a sízigu e torrada a budhire)
Sinònimos e contràrios
arpiai,
aungrare,
eritare,
furai
Frases
papendi portada unu pratigliedhu cun cuatru olias scabeciaras ◊ si scabèciat sa tunina cun ollu
Tradutziones
Frantzesu
mariner
Ingresu
to pickle
Ispagnolu
marinar,
escabechar
Italianu
marinare,
méttere sott'òlio
Tedescu
marinieren,
in Öl einlegen.
sciambullài , vrb: isciumbullai,
simbullare,
sumbullai,
sumbullare,
summullai Definitzione
fàere sciumbullu, betare apare, pigare a tontonadas, a iscutuladura, mòvere a cropu, su si mòvere cun coidu po fàere faina, avolotu, fàere mòvere
Sinònimos e contràrios
abbolojare,
abbuligiai 1,
arrebbulliai,
intruai,
issumbullare,
sachedhare,
streulai,
trumbugliai
/
agiolotare,
atrepillai,
pesai,
istrumbullai,
subuzare*
/
bacanare
Maneras de nàrrere
csn:
sciumbullai a chitzi = suguzare, ischidare, pesare chito; sumbullai de sa brenti = tzocos de mata, morigamentu de istentinas; sciumbullai su bestiàmini = essire a morigadorzu, mòere su bestiàmine a pàschere intro de note
Frases
Coixedha sumbullat totugantu ◊ ant simbullau totu sa vidha cricandhe giovanedhas! ◊ su pastori chi tenit incuru a summullai essit a is duas de noti (F.Lai)◊ cussu commo cheret bènnede a sumbullare su logu!◊ sumbulla sa cedha ca depit pàsciri!
2.
mi ndi apu a èssiri pesada cuatru bortas po ndi dha sciumbullai de su letu ca depiat pigai su postali!…◊ su cantu de su caboni cumbidat sa genti a sciumbullai ◊ a mengianu a chitzi no boint sciumbullai!
Tradutziones
Frantzesu
bouleverser,
secouer
Ingresu
to ruffle,
to shake
Ispagnolu
desarreglar,
sacudir
Italianu
scompigliare,
scuòtere
Tedescu
in Unordnung bringen,
schütteln.
sèdas , nf, pl Definitzione
isperraduras o tzacaduras chi essint in is murros e in is tzimingiones de is allateras; ispécia de maladia de is cuadhos, in s'unga; a logos est una maladia de is animales a istentinas, is alisanzedhas o sédinas
Terminologia iscientìfica
mld
Tradutziones
Frantzesu
rhagades
Ingresu
mouth ragas (nipple)
Ispagnolu
grietas
Italianu
ràgadi alla bócca,
ai capézzoli
Tedescu
Hautriß in der Mundgegend oder der Brustwarzen.
setziàda , nf: sitiada Definitzione
cicia de su giuighe po iscurtare is imputados, is testimòngios; sa reunione de is giuighes de unu tribbunale apustis de su dibbatimentu po betare sa senténtzia
Tradutziones
Frantzesu
séance du tribunal
Ingresu
sitting of a court
Ispagnolu
sesión
Italianu
seduta dei giùdici in càmera di consíglio
Tedescu
Sitzung der Richter in dem Beratungssaal.
sparafundài , vrb: isperevundai*,
sparavundai,
sperefundai,
sperevundai Definitzione
betare o calare a s'isprefundhu, fuliare atesu; fintzes essire, andhare de no si bíere prus, atesu, a logu chi no s'ischit
Sinònimos e contràrios
apussiare
Frases
po sa timoria de sa scumíniga, s'allochiamentu nci dhus sparafundat in su disisperu ◊ tocat a nci sparavundai sa genti mala! ◊ anchi dhu sperevundit sa giustítzia! ◊ tremila passus sperevundau siat su tiau fora de mei! ◊ sperefundau siat in su mari sentz'e fundu!
Tradutziones
Frantzesu
engouffrer,
sombrer
Ingresu
to sink
Ispagnolu
arrojar,
hundir
Italianu
sprofondare,
inabissare
Tedescu
in die Tiefe stürzen,
versenken,
versinken.
stramutíri , vrb Definitzione
cambiare colore in cara po assíchidu o àtera timoria manna de comente si arretirat su sàmbene e fintzes coment'e immadoinare, pèrdere is atuamentos
Sinònimos e contràrios
istrementire
/
irgrisire,
istramudire*
Tradutziones
Frantzesu
pâlir,
assommer
Ingresu
to turn white
Ispagnolu
empalidecer,
demudarse
Italianu
sbiancare,
stramortire
Tedescu
blaß werden,
in Ohnmacht fallen.
sumbulladòri , agt, nm Definitzione
chi o chie ponet sumbullu, avolotu
Sinònimos e contràrios
insulladori,
piliseri,
supuzeri,
trebuleri
Frases
no emu fatu nudha, ma femu contràriu a is fascistas e m'iant arrestau a su própiu, anca femu sumbulladori
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
agitateur
Ingresu
stirrer
Ispagnolu
agitador
Italianu
agitatóre
Tedescu
wer etwas in Bewegung versetzt.
ticàre , vrb Definitzione
tastare, bufare unu tzicu, a tzicos (ma fintzes papare a orrughedhos); mòlere, betare trigu a su majolu e fintzes pagare su molíngiu
Sinònimos e contràrios
assagiai,
atastare,
gustai,
inciuciare
/
bicai
/
mòlere
Frases
chie est innanti ticat innanti
2.
tica, tica, pudhighina: a ti betare su ranu sa teraca de su prebanu est a dulore de ischina!
3.
su trigu in sa mola est tichendhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
boire à petits coups,
picorer
Ingresu
to sip,
to nibble
Ispagnolu
paladear
Italianu
sorseggiare,
spilluzzicare
Tedescu
in kleinen Schlucken trinken,
picken an.
trambuscàre , vrb: trobbuscare,
trubbuscare,
trumbuscare,
trummuscare Definitzione
pònnere avolotu, fàere murigu, pesaresindhe cun fortza po aferrare a ccn. o ccn. cosa, iscúdere, atumbare o àteru deasi; nau de su tempus, isconciare, cambiare in malu / oju trambuscadu = malu, malàidu
Sinònimos e contràrios
agegherai,
assulurgiare,
isciuliai,
ispabuciare,
trumbugliai
/
afarcai,
salargiare,
trubare
Frases
arribbaos a cara a unu tzilleri cumintzant a si trubbuscare: una tropa de zòvanos s'est iscudendhe e picandhe a predas ◊ su procu de pressorju trumbuscadu chin su tirju s'arràsciat su pojolu ◊ cust'atzorodhu at trambuscadu totu sas datas e no si cumprendhet prus nudha ◊ bentos de gherra si sunt trambuscados
2.
cust'ómine giughiat un'oju trambuscadu, ma no fit feu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mettre en émoi,
se jeter (sur)
Ingresu
to cause a turmoil,
to throw oneself
Ispagnolu
alborotar,
lanzarse,
arremeter
Italianu
subbugliare,
avventarsi
Tedescu
in Aufruhr versetzen,
sich stürzen.