abbaunzaméntu , nm Definitzione
su abbaunzare, su imbrutare, ammarciare pruschetotu s'onore
Sinònimos e contràrios
intrullamentu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
action de troubler
Ingresu
turbidity
Ispagnolu
enturbiamiento
Italianu
intorbidiménto,
imbrattaménto
Tedescu
Trübung,
Beschmutzung.
abbaunzàre , vrb: abbunzare Definitzione
nau de abba, murigare e imbrutare de no èssere prus límpia; fàere abbunzos, improdhos, cosas chi no andhant bene, chi no funt bene fatas; nau de gente, imbrutare, ammanciare, tocare pruschetotu s'onore
Sinònimos e contràrios
aciapuciae,
acoredhai,
afeai,
ammammungiai,
improdhai,
massipari
/
abbuligiai 1
Frases
s'ides funtana límpida l'abbunzas ◊ ite ses abbunzendhe cun cussu ludu, tue? ◊ proite m'as abbaunzadu s'abba de su trainu? ◊ sos contos de zanas e súrviles lis poniat tzudha ritza abbunzànnelis su sonnu
2.
befulendhe s'onestade, no l'as mai rispetada: dae pitzinna abbunzada chi faghias piedade ◊ giustu su chi ti nesi ti est costadu: daghi ti at abbunzadu ti at frundhidu ◊ no si cheret fàchere abbunzare dae sos dutores de sa bidha
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
barbouiller,
troubler
Ingresu
to soil
Ispagnolu
enturbiar,
empañar
Italianu
imbrattare,
intorbidire
Tedescu
beschmutzen,
trüben.
abbolojàre , vrb: abbolozare,
bolojare Definitzione
murigare e avolotare pruschetotu s'abba e cosas deasi; fintzes fàere a gana lègia, murigare s'istògomo
Sinònimos e contràrios
abborotai,
abbuligiai 1,
bugliare,
istriulare,
sciambullai
2.
at próidu meda e s'abba de su riu est totu abbolozada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
troubler
Ingresu
to make turbid
Ispagnolu
enturbiar
Italianu
intorbidire,
sconvòlgere
Tedescu
trüben,
erschüttern.
agiolotàre , vrb: agiorotare,
axolotare,
azolotare Definitzione
murigare e bulugiare, avolotare sa cosa, mòvere a meda, pònnere avolotu
Sinònimos e contràrios
atrepillai,
scambillai,
stragamullai,
studugai,
trumbugliai
| ctr.
asseliai,
apasigare
Frases
nos sunt agiorotendhe totu sas abbas ◊ su cúrrere de su riu agiolotaiat sas abbas isbatèndhelas dai pedra in pedra
2.
cantu chi ses agiorotendhe, bae a fàghere su chi ti apo nadu! ◊ est agiolotadu che undha ◊ unu gherreri no si podiat azolotare in cara de sa zente e in cara de sa mama at agguantadu a su prantu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
remuer,
troubler,
agiter
Ingresu
to make sluggish,
to paddle,
to shake
Ispagnolu
enturbiar,
alborotar
Italianu
diguazzare,
intorbidire,
agitare
Tedescu
trüben.
atrocài, atrocàre , vrb Definitzione
fàere, chentza bisóngiu, una firmada foedhandho coment'e chie est naendho cosa chi no bolet o no ischit (o chi si acatat chi andhat male), su si atregare foedhandho, ma fintzes, nau de animale o de gente camminandho, fàere una firmada coment'e abbasciandhosi, faere un’abbrandhada; foedhandho de matas, apretare a sole, a sicore
2.
isceti su noti is papíngius de pentzamentus mannus a lampaluxi atrocant (V.Vargiu)
3.
custas àrbures las at atrocadas su sole e sicas si che sunt!
Tradutziones
Frantzesu
se troubler en parlant
Ingresu
to become agitated while speaking
Ispagnolu
enredarse
Italianu
turbarsi nel parlare
Tedescu
die Fassung beim Sprechen verlieren.
axiài , vrb: (a-xi-a-i) aziare
Definitzione
giare axiu, ifadu, afannu, fàere sufrire
Sinònimos e contràrios
angultiare
/
arròschere,
cascaviare,
ifadare
Frases
dhi portànt tandu malàidus axiaus de dónnia mali (Ev)◊ no los sigas a aziare: si sighis gai, cussos ti faghent a sucu! ◊ ses tra lupos chi guai los azies ◊ su piciochedhu nd'iat fatu tantis e totus ndi fiant axiaus e arróscius ◊ pro issos tantu male mi aziat! ◊ giai ca mi at axiau mi ndi andu! ◊ cussu pregontu mi axiat
Sambenados e Provèrbios
prb:
àcua pregada, àcua axiada (= abba sighida, chi sighit, chi durat faghindhe)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
angoisser,
troubler
Ingresu
to perturb,
to anguish
Ispagnolu
angustiar,
turbar
Italianu
angosciare,
conturbare
Tedescu
ängstigen,
aufregen.
bolizàre , vrb: abbuligiai 1,
bolluzare,
boluzare,
bulizare,
bullizare,
bullugiare,
bullujare,
bullutzare,
bulluzare,
buluzare Definitzione
murigare, mòvere e avolotare, nau pruschetotu foedhandho de abba o cosas deasi; fàere burdellu
Sinònimos e contràrios
abbolojare,
abborotai,
abbussiare,
ammoroscare,
bugliare,
intruai,
istriulare,
sciambullai,
trubulare,
trullare,
trumbugliai
/
abbaunzare
Frases
ant boluzadu sa funtana, boluzadu est su trainu ◊ si bulluzat su mare, dae subra l'inchimerant sas nues… in pag'ora est un'inferru! ◊ su rivu curriat in mesu de pretas biancas, bullutzatu
Ètimu
itl.
bollire
Tradutziones
Frantzesu
troubler
Ingresu
to numb
Ispagnolu
enturbiar
Italianu
intorbidare
Tedescu
trüben.
bolluzadúra , nf Definitzione
su bolluzare
Sinònimos e contràrios
avolotamentu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
action de troubler
Ingresu
muddiness
Ispagnolu
enturbiamiento
Italianu
intorbidaménto
Tedescu
Trübung.
intruài , vrb: intrulare,
intrullai,
intruxai 1 Definitzione
fàere trúvulu, trullu, bulugiau, avolotare pesandho malesa, fundhurúgiu coment'e candho si morigat o isciuculat abba o cosas deasi; in cobertantza, pònnere in pentzamentu, in pistighíngiu, fàere coment'e tristu: nau de s'aera, ammurrare, annuare
Sinònimos e contràrios
abbolojare,
abborotai,
abbuligiai 1,
ammoroscare,
bugliare,
introvulare,
intruinai,
intrulatzae,
istrulare,
trubulare,
trullare,
trumbugliai
| ctr.
innetiare
Frases
ant intrullau s'àcua ◊ nosu dh'intrullaiaus aposta, s'àcua, po piscai anguidha ◊ cussos abbunzighedhos no podent intrulare su binu lúghidu! (Z.A.Cappai)
2.
s'impiegau si est intrullau ca dhi apu pediu de m'iscriri ita serbiat ◊ no intrullis sa cara: artziamí is ogus! ◊ su mali mi at intrullau sa memória ◊ si fibat su coru, si trumbulat su sàngui, s'intruat su sentidu (L.Porcedhu)◊ si est intrullau su celu e istrobedhat a proi a istracia
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
troubler
Ingresu
to muddy
Ispagnolu
enturbiar
Italianu
intorbidire
Tedescu
trüben.
intrullaméntu , nm Definitzione
su intrullai, su fàere o essire bulugiau
Sinònimos e contràrios
abbaunzamentu
2.
immoi, cun cuss'intrullamentu arrexinau in fundu de sa cusciéntzia, si càstiat a ingíriu, pérdia (I.Lecca)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
action de troubler
Ingresu
muddiness
Ispagnolu
enturbiamiento
Italianu
intorbidiménto
Tedescu
Trübung.
pilisàe, pilisàre , vrb: pilissai,
pilissare,
pilisciare,
pilixai,
pilusare Definitzione
murigare a pilisu, murigare de mala manera, pònnere a tréulu, in avolotu, istare a su crica crica murigandho e betandho apare totu; nau de persona, pònnere pilisu, in pentzamentu, fàere pèrdere sa trancullidade / pilisàresi a unu = pigare a boghes male arrennegaos
Sinònimos e contràrios
chiriolare,
istriulare,
moricare,
trogomingiai,
trumbugliai
| ctr.
assebiai
Frases
at preparau sos pilisos pro pilisare su late cracau de fàchere a casu ◊ su mare est totu pilisau dae su bentu ◊ a iscutinare s'olia a mazadorza pilisat sas àrbures a tropu ◊ a s'istribitu sa robba si pilisat e si fachet a unu bubburustu ◊ ite nachi li pilisas a cussu minestrone: est bonu totu su chi bi est! ◊ si pilisat su re assirianu contr'a sos fizos de Gerusalè ◊ su bentu forte at pilisadu sas àrbures e ndhe lis at betadu foza e frutu ◊ sos carabbineris ant pilusadu totue a fine a fine, ponindhe totu a bórtulu
2.
fit pilisada dae su nannicadorju de su cabadhu ◊ po su chi mi abarrat de campai no ndi balit sa pena de mi pilisai meda meda! ◊ fia cuntenta fintzas chi no ses ghirau tue a mi pilisare sa conca! ◊ bi at àteras gherras chi pilisant s'esisténtzia
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mélanger,
bouleverser,
troubler
Ingresu
to mix,
to upset
Ispagnolu
mezclar,
remover,
revolver
Italianu
mescolare,
sconvòlgere,
turbare
Tedescu
vermengen,
durcheinanderbringen,
durcheinanderwerfen,
verwirren.
salargiàre , vrb: assalarzare,
salarjare,
salarzare Definitzione
fàere mòvere, istesiare, cúrrere o fuire de mala manera pigandho a boghes o fintzes iscudendho, coment’e faendho assicare o tímere: si narat fintzes po cosa (dannu, ammeletzu, perígulu) chi ponet pistighíngiu forte, mannu, apretosu
Sinònimos e contràrios
agegherai,
assuidari,
assulurgiare,
isciuliai,
ispabuciare,
istrajare,
istratallai,
isvalostiare,
surrullai,
trambuscare,
ussiare
/
grisai
| ctr.
achedare,
asserenare,
assussegai
Frases
no salarzes sas berbeghes ca sunt próssimas e lis faghet male a cúrrere! ◊ a s'isparu su bestiàmine si est totu salarzadu ◊ ehi oe, si leo cussu fuste ti salarzo! ◊ salàrzache sas pudhas ca sunt bichendhe sos fiores! ◊ a sos furones los at salarzados e fuidos sunt rajendhe ◊ cussu dannu at salarzadu totu sa bidha
2.
m'intendho su coro salarzadu: depet èssere cussu gafè chi apo bufadu
Tradutziones
Frantzesu
agiter,
troubler,
mettre en deroute
Ingresu
to cause a turmoil
Ispagnolu
alborotar,
ahuyentar,
dispersar
Italianu
subbugliare,
esagitare,
méttere in fòrte agitazióne,
sgominare,
sbaragliare
Tedescu
in Aufruhr versetzen,
erschüttern,
aufregen.
stramudíri , vrb: istramudire* Definitzione
cambiare colore in cara po arrennegu, assíchidu, ispantu
Sinònimos e contràrios
incerai,
irgrisire,
stramudiai
Tradutziones
Frantzesu
se troubler
Ingresu
to get upset
Ispagnolu
demudarse
Italianu
turbarsi
Tedescu
sich beunruhigen,
sich verwirren.
sudhíre , vrb: assudhire Definitzione
su si acatare de ccs., pruschetotu nau in su sensu de abbarrare dispràxios, tènnere sudhu po su male fatu, istare impentzamentaos, timendho; fintzes pentzare, intzertare coment'e po cossígiu, agiudu de ccn. / sudhíresi de una cosa = interessaisí, tenni pentzamentu po calincuna cosa, coment'e timendi
Sinònimos e contràrios
arrepentire,
impudare,
penètere
/
consigiai,
indetare
Frases
sudhi sudhi e a s'abboja abboja apo, prima ch'inserrent sas aeras, su torradorzu bostru assebertadu (G.Marras)◊ tiu Raga si la sudhiat de àere annada mala ◊ mi sudho in s'ànima coment'e chi no ape mancu comintzadu
2.
mancu male no apo curadu in binza, deris, paret chi mi l'at sudhidu calicunu chi oe deviat pròere!
Tradutziones
Frantzesu
se troubler,
avoir des remords
Ingresu
to get upset,
to feel remorse
Ispagnolu
turbarse,
tener remordimientos
Italianu
turbarsi,
impensierirsi,
aver rimòrso
Tedescu
sich beunruhigen,
Gewissensbisse haben.
surrulài , vrb: surrullai Sinònimos e contràrios
mòere,
salargiare,
trambuscare,
trumbugliai
Frases
andu anch'est Arrosica a mi dha surrullai bèni bèni: oi dhi cantu s'alleluja! ◊ custus óminis funt surrullendi sa citadi ◊ nadendu surrullat s'àcua prus a lestru ◊ surrulit is brebeis! ◊ at agatau totu su logu infoxau e surrulau
Tradutziones
Frantzesu
troubler,
bouleverser
Ingresu
to shake
Ispagnolu
agitar,
revolver
Italianu
agitare,
sconvòlgere
Tedescu
erregen,
verwirren.
trubulàre , vrb: trugulare,
truvulai,
truvulare Definitzione
fàere trullu, trúvulu, avolotare cosa (abba o àteru deasi) pausada
Sinònimos e contràrios
abbolojare,
abbuligiai 1,
introvulare,
intruai,
istrulare,
trullare,
trumbugliai
Tradutziones
Frantzesu
troubler
Ingresu
to make turbid
Ispagnolu
enturbiar
Italianu
intorbidire
Tedescu
trüben.
trumbugliài , vrb: trumbullai,
trumbuxai Definitzione
nau de abba o cosas deasi (ma fintzes de su tempus) mòvere a iscutuladura forte a manera de pònnere in avolotu sa cosa faendhodha mòvere, pesare su fundhurúgiu, su búdhidu, imbrutare: nau de gente (e fintzes de sa mente, de s'ànima), su dha pònnere in pentzamentu e avolotu po calecuna chistione de una manera chi no si cumprendhet comente podet acabbare; pesare burdellu, avolotu, pònnere in pentzamentu
Sinònimos e contràrios
abbuligiai 1,
abbussiare,
arrebbulliai,
intrullai,
istriulare,
sciambullai
/
agiolotare,
atrepillai,
scambillai,
stragamullai,
studugai,
trogomingiai,
trumuinare
| ctr.
assantai,
pasai
Frases
tzia Anna ndi portat su matzamedhu trumbullau ◊ callentamí unu tzichedhu de gafei, ca mi ses fendi trumbullai s'istògumu cun cussas chistionis ◊ sceti ca mi arragodat su sannori… mi trumbullat s'istògumu, mi trumbullat! (E.V.Melis)
2.
chi sa cosa si trumbullat, gei si fatzu s'atzinnu dèu! ◊ sonnu trumbullau chei custu no nd'iu fatu ancora ◊ oi est totu trumbullau in custa terra nosta: sa família, sa bidha, su fuedhu ◊ chi dh'agatu gei mi dhu trumbullu dèu etotu, a sou a sou, a su sannori!
Tradutziones
Frantzesu
troubler,
bouleverser,
agiter
Ingresu
to make turbid,
to stir,
to upset
Ispagnolu
enturbiar,
alborotar
Italianu
intorbidare,
sconvòlgere,
agitare
Tedescu
trüben,
stören,
aufregen.
trumbulladúra , nf Definitzione
su trumbullai
Sinònimos e contràrios
abbaunzamentu,
intrullamentu,
trumbullamentu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
action de troubler
Ingresu
muddiness
Ispagnolu
enturbiamiento
Italianu
intorbidaménto,
intorbidazione
Tedescu
Trübung.
trumbullaméntu , nm Definitzione
su trumbullai
Sinònimos e contràrios
abbaunzamentu,
intrullamentu,
trumbulladura
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
action de troubler
Ingresu
turbidity
Ispagnolu
enturbiamiento
Italianu
intorbidaménto,
intorbidazione
Tedescu
Trübung.