padúle , nf, nm: paoi,
paule,
pauli Definizione
abba apojada, paule manna de abba, giubbu, mescamente in is errios mannos
Sinonimi e contrari
gurgu 1,
lacone,
lacuedha,
làcuna,
pógiu,
trógliu
Frasi
brintat in sa pauli, nci afundat e mortu! ◊ a unu poju mannu de su riu li namus "Paule lada"◊ cussa funtana paret unu padule de arana ◊ funt paois de àcuas mortas ◊ in sa paule bi at tzinnia ◊ adoru de su paoi est totu cannisoni
2.
bi est chie no si cunfundhet in custu paule de ódiu
Cognomi e Proverbi
smb:
Paulis
Etimo
ltn.
padule(m)
Traduzioni
Francese
point le plus profond (d'un fleuve)
Inglese
big pool
Spagnolo
gran poza de agua en los ríos
Italiano
grande pózza d'àcqua nei fiumi
Tedesco
große Wasserlache in Flüssen.
paradòra, paradòre , nf, nm: paradori Definizione
mobbília chi serbit a pònnere trastos, mescamente in sa sagristia; css. móbbile chi serbit a pònnere calecuna cosa de ammostare o fintzes sa candhela o àtera lughe acanta a su letu
Sinonimi e contrari
aparadore
Frasi
in su paradore bi at unu múculu
Etimo
ctl., spn.
aparador
Traduzioni
Francese
crédence de sacristie
Inglese
sacristy sideboard
Spagnolo
cajonera de sacristía
Italiano
credènza di sacrestìa
Tedesco
Schrank in der Sakristei.
passionèdha , nf Definizione
genia de erba, frori de passioni
Sinonimi e contrari
niedhone 2
Terminologia scientifica
rba, nigella damascena
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nigelle
Inglese
love-in-a-mist
Spagnolo
arañuela
Italiano
nigèlla
Tedesco
Türkischer Schwarzkümmel,
Braut in Haaren.
piliséri , agt, nm: pilisseri Definizione
chi o chie ponet pilisu, burdellu, tréulu
Sinonimi e contrari
cunfusionista,
insulladori,
pilisosu,
supuzeri,
trebuleri,
truvutzeri
| ctr.
pachiosu
Frasi
sas fémminas prus pilisseras si brigaiant
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
agitateur
Inglese
ringleader
Spagnolo
agitador
Italiano
agitatóre
Tedesco
wer etwas in Bewegung versetzt (Unruhe).
pletàre , vrb: pretai,
pretare 1,
pretari Definizione
èssere in pretu, andhare a cricare sa giustítzia; istare a briga, a murrúngiu pretendhendho calecuna cosa / pretare su dortu = pretèndiri de tènniri arrexoni chentza ndi tènniri
Sinonimi e contrari
certai,
curiai,
liticare
Frasi
chie pretat, unu restat in camixa, s'àteru nudu ◊ cussus funt pretendi po is bènis de su babbu
2.
su maridu fit pretendhe cun sa muzere ◊ semus sididos in sas funtanas pretendhe s'abba parimus ranas (P.Mereu)◊ cussu est pretendhe a li pagare su muru innanti de bi atacare muru sos de costazu ◊ custa cosa si la sunt pretendhe in medas: totu la cherent!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se disputer,
plaider
Inglese
to quarrel
Spagnolo
litigar,
pelear
Italiano
èssere in lite,
litigare,
contèndere
Tedesco
mit jdm. in Streit geraten,
streiten.
rimài, rimàre , vrb Definizione
fàere a rima, andhare in rima, iscríere o foedhare cun is versos
Frasi
los cheria ladinos e sardos, cun versos bene fatos e gustosos, misurados, rimados, zeniosos
Traduzioni
Francese
rimer
Inglese
to rhyme
Spagnolo
rimar
Italiano
rimare
Tedesco
sich reimen,
in Reime bringen.
salargiàre , vrb: assalarzare,
salarjare,
salarzare Definizione
fàere mòvere, istesiare, cúrrere o fuire de mala manera pigandho a boghes o fintzes iscudendho, coment’e faendho assicare o tímere: si narat fintzes po cosa (dannu, ammeletzu, perígulu) chi ponet pistighíngiu forte, mannu, apretosu
Sinonimi e contrari
agegherai,
assuidari,
assulurgiare,
isciuliai,
ispabuciare,
istrajare,
istratallai,
isvalostiare,
surrullai,
trambuscare,
ussiare
/
grisai
| ctr.
achedare,
asserenare,
assussegai
Frasi
no salarzes sas berbeghes ca sunt próssimas e lis faghet male a cúrrere! ◊ a s'isparu su bestiàmine si est totu salarzadu ◊ ehi oe, si leo cussu fuste ti salarzo! ◊ salàrzache sas pudhas ca sunt bichendhe sos fiores! ◊ a sos furones los at salarzados e fuidos sunt rajendhe ◊ cussu dannu at salarzadu totu sa bidha
2.
m'intendho su coro salarzadu: depet èssere cussu gafè chi apo bufadu
Traduzioni
Francese
agiter,
troubler,
mettre en deroute
Inglese
to cause a turmoil
Spagnolo
alborotar,
ahuyentar,
dispersar
Italiano
subbugliare,
esagitare,
méttere in fòrte agitazióne,
sgominare,
sbaragliare
Tedesco
in Aufruhr versetzen,
erschüttern,
aufregen.
scabeciài , vrb: iscabeciai* Definizione
pònnere o fàere su pische (o fintzes àteru) in bagna o in àtera cosa suciosa (ógiu, aghedu) po pigare sabore o fintzes po dha chistire; nau in cobertantza, furare a fura prana / tunina scabeciada = tonnina posta in ozu (budhida in abba salida, posta in isterzu, cuguzada cun ozu, tupada a sízigu e torrada a budhire)
Sinonimi e contrari
arpiai,
aungrare,
eritare,
furai
Frasi
papendi portada unu pratigliedhu cun cuatru olias scabeciaras ◊ si scabèciat sa tunina cun ollu
Traduzioni
Francese
mariner
Inglese
to pickle
Spagnolo
marinar,
escabechar
Italiano
marinare,
méttere sott'òlio
Tedesco
marinieren,
in Öl einlegen.
sciambullài , vrb: isciumbullai,
simbullare,
sumbullai,
sumbullare,
summullai Definizione
fàere sciumbullu, betare apare, pigare a tontonadas, a iscutuladura, mòvere a cropu, su si mòvere cun coidu po fàere faina, avolotu, fàere mòvere
Sinonimi e contrari
abbolojare,
abbuligiai 1,
arrebbulliai,
intruai,
issumbullare,
sachedhare,
streulai,
trumbugliai
/
agiolotare,
atrepillai,
pesai,
istrumbullai,
subuzare*
/
bacanare
Modi di dire
csn:
sciumbullai a chitzi = suguzare, ischidare, pesare chito; sumbullai de sa brenti = tzocos de mata, morigamentu de istentinas; sciumbullai su bestiàmini = essire a morigadorzu, mòere su bestiàmine a pàschere intro de note
Frasi
Coixedha sumbullat totugantu ◊ ant simbullau totu sa vidha cricandhe giovanedhas! ◊ su pastori chi tenit incuru a summullai essit a is duas de noti (F.Lai)◊ cussu commo cheret bènnede a sumbullare su logu!◊ sumbulla sa cedha ca depit pàsciri!
2.
mi ndi apu a èssiri pesada cuatru bortas po ndi dha sciumbullai de su letu ca depiat pigai su postali!…◊ su cantu de su caboni cumbidat sa genti a sciumbullai ◊ a mengianu a chitzi no boint sciumbullai!
Traduzioni
Francese
bouleverser,
secouer
Inglese
to ruffle,
to shake
Spagnolo
desarreglar,
sacudir
Italiano
scompigliare,
scuòtere
Tedesco
in Unordnung bringen,
schütteln.
sèdas , nf, pl Definizione
isperraduras o tzacaduras chi essint in is murros e in is tzimingiones de is allateras; ispécia de maladia de is cuadhos, in s'unga; a logos est una maladia de is animales a istentinas, is alisanzedhas o sédinas
Terminologia scientifica
mld
Traduzioni
Francese
rhagades
Inglese
mouth ragas (nipple)
Spagnolo
grietas
Italiano
ràgadi alla bócca,
ai capézzoli
Tedesco
Hautriß in der Mundgegend oder der Brustwarzen.
setziàda , nf: sitiada Definizione
cicia de su giuighe po iscurtare is imputados, is testimòngios; sa reunione de is giuighes de unu tribbunale apustis de su dibbatimentu po betare sa senténtzia
Traduzioni
Francese
séance du tribunal
Inglese
sitting of a court
Spagnolo
sesión
Italiano
seduta dei giùdici in càmera di consíglio
Tedesco
Sitzung der Richter in dem Beratungssaal.
sparafundài , vrb: isperevundai*,
sparavundai,
sperefundai,
sperevundai Definizione
betare o calare a s'isprefundhu, fuliare atesu; fintzes essire, andhare de no si bíere prus, atesu, a logu chi no s'ischit
Sinonimi e contrari
apussiare
Frasi
po sa timoria de sa scumíniga, s'allochiamentu nci dhus sparafundat in su disisperu ◊ tocat a nci sparavundai sa genti mala! ◊ anchi dhu sperevundit sa giustítzia! ◊ tremila passus sperevundau siat su tiau fora de mei! ◊ sperefundau siat in su mari sentz'e fundu!
Traduzioni
Francese
engouffrer,
sombrer
Inglese
to sink
Spagnolo
arrojar,
hundir
Italiano
sprofondare,
inabissare
Tedesco
in die Tiefe stürzen,
versenken,
versinken.
stramutíri , vrb Definizione
cambiare colore in cara po assíchidu o àtera timoria manna de comente si arretirat su sàmbene e fintzes coment'e immadoinare, pèrdere is atuamentos
Sinonimi e contrari
istrementire
/
irgrisire,
istramudire*
Traduzioni
Francese
pâlir,
assommer
Inglese
to turn white
Spagnolo
empalidecer,
demudarse
Italiano
sbiancare,
stramortire
Tedesco
blaß werden,
in Ohnmacht fallen.
sumbulladòri , agt, nm Definizione
chi o chie ponet sumbullu, avolotu
Sinonimi e contrari
insulladori,
piliseri,
supuzeri,
trebuleri
Frasi
no emu fatu nudha, ma femu contràriu a is fascistas e m'iant arrestau a su própiu, anca femu sumbulladori
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
agitateur
Inglese
stirrer
Spagnolo
agitador
Italiano
agitatóre
Tedesco
wer etwas in Bewegung versetzt.
ticàre , vrb Definizione
tastare, bufare unu tzicu, a tzicos (ma fintzes papare a orrughedhos); mòlere, betare trigu a su majolu e fintzes pagare su molíngiu
Sinonimi e contrari
assagiai,
atastare,
gustai,
inciuciare
/
bicai
/
mòlere
Frasi
chie est innanti ticat innanti
2.
tica, tica, pudhighina: a ti betare su ranu sa teraca de su prebanu est a dulore de ischina!
3.
su trigu in sa mola est tichendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
boire à petits coups,
picorer
Inglese
to sip,
to nibble
Spagnolo
paladear
Italiano
sorseggiare,
spilluzzicare
Tedesco
in kleinen Schlucken trinken,
picken an.
trambuscàre , vrb: trobbuscare,
trubbuscare,
trumbuscare,
trummuscare Definizione
pònnere avolotu, fàere murigu, pesaresindhe cun fortza po aferrare a ccn. o ccn. cosa, iscúdere, atumbare o àteru deasi; nau de su tempus, isconciare, cambiare in malu / oju trambuscadu = malu, malàidu
Sinonimi e contrari
agegherai,
assulurgiare,
isciuliai,
ispabuciare,
trumbugliai
/
afarcai,
salargiare,
trubare
Frasi
arribbaos a cara a unu tzilleri cumintzant a si trubbuscare: una tropa de zòvanos s'est iscudendhe e picandhe a predas ◊ su procu de pressorju trumbuscadu chin su tirju s'arràsciat su pojolu ◊ cust'atzorodhu at trambuscadu totu sas datas e no si cumprendhet prus nudha ◊ bentos de gherra si sunt trambuscados
2.
cust'ómine giughiat un'oju trambuscadu, ma no fit feu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mettre en émoi,
se jeter (sur)
Inglese
to cause a turmoil,
to throw oneself
Spagnolo
alborotar,
lanzarse,
arremeter
Italiano
subbugliare,
avventarsi
Tedesco
in Aufruhr versetzen,
sich stürzen.