assacài, assacàre , vrb Definizione
pònnere in su sacu, nau fintzes in su sensu de afallare, fàere tibbu; istare aguantandho, ingurtindho fele, tzacu, patimentu; intrare a calecunu logu
Sinonimi e contrari
arregolli,
insacai
/
assacheare
| ctr.
illichidare
Frasi
terra assacat e coro abbacat ◊ su trigu in s'argiola benit assacau
2.
seu assachendu, assachendu, ma ses acanta de piscai! ◊ su grajori de tantis buconis marigosus si fiat assacau asuba de is palas suas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ensacher
Inglese
to sack
Spagnolo
ensacar
Italiano
insaccare
Tedesco
in Säcke füllen.
assantàe, assantài , vrb: assentai,
assentare,
assentari Definizione
pònnere in assentu, cuncordare, pònnere bene; istare in assentu, cicios a s'assentada, firmos, pònnere sa conca apostu; nau de abba avolotada, pausare; fintzes iscríere, pònnere cosa iscrita in su paperi, passare a libbru, registrare / èssere pagu assentadu (nau de fémina, de ómine) = portai pagu giudítziu
Sinonimi e contrari
acabidae,
acampaniare,
acodomai,
acollocare,
adaretzai,
assebiai,
assentulae,
assetiai,
insabiai
/
arresentare,
firmai,
iscríere,
pònnere
/
pasare
| ctr.
isordulare,
avalotai
Frasi
in bratzos tuos mi assento che pitzinnu ◊ su pitzinnu sonnidu si ndh'est assentadu in coa mia ◊ assentare linna in su linnarzu, isterzu in sa piatera, imbóligos in s'iscàtula ◊ assento s'àinu a una preda pro mi che sere a cadhu ◊ Gesugristu, artziau a is celus, est assentau a sa dereta de Deus Babbu ◊ comenti est crésciu si est assentau, ma a piciochedhu fut unu dimóniu!
2.
assentadí ingunis! ◊ bufadí una limonada, si ti podit assentai s'istògumu ◊ brutu animale, ti fatzo bogare fogu dea nàrigas, chi no ti assentas! ◊ sant'Antoni at tocau su porcedhu e su porcedhu s'est assantau, ca fut faendho travessuras
3.
depit assentai is ungas de is manus ◊ Deus bos si dhu paghet: boso m'eis assentau sa famíglia! (R.Sardella)
4.
piga sa pinna e assentaidhoi "cincuanta"! ◊ so bénnidu pro dare cuerela: assentet die e mese! ◊ picinnas chi ascurtais, assentai custa lei! ◊ mi cheria assentare cudhas peràulas
5.
su binu in sa carrada si est assentau ◊ s'àcua trúvula boit posta a assentai
Etimo
ctl., spn.
assentar, asentar
Traduzioni
Francese
mettre en ordre
Inglese
to tidy up
Spagnolo
arreglar,
asentar
Italiano
méttere in órdine,
sistemare,
incolonnare
Tedesco
ordnen,
in Kolonnen schreiben.
assetiài, assetiàre , vrb Definizione
istare in assentu, in asséliu, firmos; pònnere a postu, assentare sa cosa in logu suo, bene, agiustare, giare sétiu
Sinonimi e contrari
abarrai,
acabidae,
acodomai,
acollocare,
adaretzai,
assantai,
assebiai
/
allichidie,
arremonire
| ctr.
isordulare
Modi di dire
csn:
assetiare su logu = remonire su logu, pònnere su logu a sétiu; assetiai su bestiàmini = ammaniare, furriare a manera chi paschindhe istet o andhet de una tzerta manera
Frasi
ti mandho a sa tanca e inibe assétias e azudas ◊ assétia cue! ◊ assétia, no sias che pitzinnalla chi no l'interessat nudha! ◊ no assétiat, est semper a furriebborta ◊ sos tronos si fint assetiaos
2.
su re si at assetiadu sa corona in conca ◊ aderetzant sa perda e dh'assétiant cun is àtaras ◊ assetiadí sa camisa, ca dha portas ammurigonada! ◊ si funt assetiadas is mortis e no si agiustant is fesserias?! ◊ mi ant azudau a assetiare medas peràulas e càntidos ◊ si seus firmaus a si assetiai is cambas ca dhas portaiaus cancaradas a fortza de abarrai sétzius in màchina
3.
is brebeis mi dhas apu assetiadas e immoi funt tirendi a su bacu
Etimo
ctl.
assetiar
Traduzioni
Francese
arranger,
ranger,
placer
Inglese
to arrange,
to set
Spagnolo
arreglar
Italiano
assettare,
collocare per bène
Tedesco
in Ordnung bringen.
assobinài , vrb: assolinari Definizione
pònnere a pigare sole, pigare sole
Sinonimi e contrari
assoliae,
assorinai
Frasi
assobinai su trigu in s'argiola ◊ cuss'animabedhu ariseu fut assobinendu in su pranu ◊ lah is calixertas assolinendi!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
exposer au soleil
Inglese
to sun-dry
Spagnolo
solear,
asolear
Italiano
soleggiare
Tedesco
in die Sonne legen.
assoliàe, assoliài , vrb: assoliare Definizione
pònnere a pigare sole, pigare sole
Sinonimi e contrari
assobinai,
assorinai,
soghiai
Frasi
sas tilichertas sunt frimmas assoliàndhesi ◊ a assoliare trematas, fàunas e mantas lis faghet bene ◊ fasolu, moriscu, nughe, méndhula e àteru gai cheret assoliadu innantis de lu remonire ◊ assóliati sa carena in custu sole! ◊ cussu traste frundhidu bi est annos assoliendhe fora!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
exposer au soleil
Inglese
to dry in the sun
Spagnolo
solear
Italiano
soleggiare
Tedesco
in die Sonne legen.
assorinài , vrb Definizione
pònnere in su sole, assoliare, pigare sole
Sinonimi e contrari
assobinai,
assoliae
Frasi
ispànigat, su soli si àrtziat e sa caluxértula essit po assorinai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
exposer au soleil
Inglese
to expose to sunlight
Spagnolo
solear
Italiano
espórre al sóle
Tedesco
in die Sonne legen.
atitulàu , agt Definizione
chi est fatu a títulas, a silibbas, a isprigos es. aràngiu, àgiu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
composé de caïeux,
de gousses,
de quartiérs
Inglese
sliced
Spagnolo
en gajos
Italiano
fatto a spìcchi
Tedesco
in Scheiben aufgeteilt.
ativài, ativàre , vrb Definizione
pònnere a fàere, pònnere in movimentu
Sinonimi e contrari
fàchere,
traballare
Frasi
tantos impitzos, tantu traballare tempus no lassant a su disaogu: die e note mi tocat de ativare (M.Dore)◊ su ativare est dovere in zovania! ◊ si ativeint a istudare su fogu
Traduzioni
Francese
activer
Inglese
to activate
Spagnolo
activar
Italiano
attivare
Tedesco
in Betrieb setzen.
atzoladúra , nf Definizione
su fàere is atzolas, is madassas, sa lana filada o àteru filu a lobos mannos a matzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
action de faire des écheveaux
Inglese
skeining
Spagnolo
el aspar el hilo
Italiano
matassatura
Tedesco
Legen in Strähnen.
avalotài , vrb: avolotai,
avolotare Definizione
pònnere tréulu, burdellu, fàere movimentu de betare apare, morigare sa cosa, fintzes pònnere s'unu contras a s'àteru
Sinonimi e contrari
abbolotai,
abborotai,
buliare 1,
sciambullai,
streulai
| ctr.
apachiare,
apasaogare,
assantai,
assebiai,
assentulae
Frasi
avolotaus che is macarronis de Pauli
Etimo
ctl.
avalotar
Traduzioni
Francese
bouleverser,
brouiller
Inglese
to upset
Spagnolo
alborotar
Italiano
scompigliare
Tedesco
in Unordnung bringen,
durcheinander bringen.
barigàdu , pps, nm, avb: barigau Definizione
de barigare; sa die apustis de pustigràs o fintzes sa die apustis de cras: 1. oe, 2. cras, 3. pusticràs, 4. barigadu, o, in àteru logu: 1. oe, 2. cras, 3. barigadu
Sinonimi e contrari
abbarigau,
imbarigadu
/
colau,
passadu
Frasi
su mastru in sa vida ndhe aiat bidu e barigadu de onzi colore ◊ isse si ammandroneit, ch'est barigadu su tempus e abbarradu est chena patente e como est betzu pro cosas gai
2.
oe cantos de gioja e de amore, boghes cras de miséria e dolore e barigadu in d-unu muntonalzu! (A.Casula)◊ nos amos a bíere barigadu, candho torro ◊ oe est carrasegare, cras est barantinu e barigadu est Pasca…
Terminologia scientifica
tpc
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
après-demain
Inglese
in three days
Spagnolo
dentro de tres días
Italiano
fra tre giórni
Tedesco
in drei Tagen.
brassèto , avb: abbratzeta,
bratzeta,
bratzeto,
bratzetu Definizione
manera de si pigare duos camminandho a fiancu de pare ponendho is duos bratzos acanta agganciaos a manera de si tocare in sa parte de aintru de su cuidu / leare a bratzeta, a bratzete, a su bratzetu = abbratzetare, cun su bratzu intradu suta de su bratzu de un'àteru
Frasi
est passau unu, totu allichidiu, in bistiri de festa, a su bratzetu cun sa mulleri ◊ fint ispassizendhe leados a sa bratzeta ◊ la leo a sa bratzeta, ma però inchieta si est mustrada
Traduzioni
Francese
bras dessus,
bras dessous
Inglese
arm in arm
Spagnolo
del brazo
Italiano
sottobràccio
Tedesco
Arm in Arm.
canzolàre , vrb rfl Definizione
abbarrare mighirimíghiri, istentare, istare a irmasionu, pigaresidha tropu abbellu
Frasi
si ti canzolas, sa cosa che l'agatas totu leada, in butega ◊ si ti canzolas però calchi bículu ti do chi m'insàmbinat su bicu (P.Mossa)◊ canzòladi gai a irmasionu, tue, ca za ndhe atúlias de cosa!…
Traduzioni
Francese
lambiner
Inglese
to act or do things slowly
Spagnolo
demorar,
entretenerse,
tardar
Italiano
prèndersela con tròppa calma,
a rilènto
Tedesco
in aller Ruhe handeln.
cartabbellàre , vrb Definizione
cundennare a unu chentza dhu'èssere presente
Etimo
itl.
cartabello
Traduzioni
Francese
condamner par contumace
Inglese
to sentence by default
Spagnolo
contumacia
Italiano
condannare in contumàcia
Tedesco
in Abwesenheit verurteilen.
cerrixèrri , avb, nm: cerruxerru Definizione
manera de camminare faendho ballare is nàdigas, comente faent is piciocas; genia de pigionedhu (cerruxerru solu pzn.)
Sinonimi e contrari
isculisiscúlisi,
scianchiscianchi
/
cherricherri
Frasi
gi est pagu afragellada, cussa picioca, totu tinta in faci, totu iscianchiscianchi, caminendi cerrixerri! ◊ est benendi cerrixerri, totu apomponissada, totu arrandas e frocus
2.
is pillonedhus bolant schiulendi de una mata a s’àtera: is cerruxerrus, is cruculeus, cadrellinas, calancuna meurra
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui se dandine
Inglese
walking with a wiggle
Spagnolo
balanceante
Italiano
sculettante
Tedesco
sich in den Hüften wiegend.
ciarizàre , vrb: crarizare Definizione
castiare de unu tretu artu, de ue si podet bíere craru su logu totu a inghíriu o ccn. cosa chi si est cricandho / crarizaresila = abarrai castiendi bèni
Sinonimi e contrari
aciarizare,
disocrare,
isperare 1,
palmizare
Frasi
dae inoghe za faghet, mih, a crarizare, artu comente est! ◊ so crarizendhe a bídere si poto sebertare su bestiàmine meu in cussas costas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
scruter loin
Inglese
to scan far-off
Spagnolo
escrudriñar
Italiano
scrutare lontano
Tedesco
in der Ferne beobachten.
defàtu , cng: difatis Definizione
foedhu chi serbit po cunfirmare su chi si est nau
Sinonimi e contrari
énimis,
iteu
Frasi
Fulanu fit cojadu, difatis teniat fintzas carchi fizu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
en effet
Inglese
in fact
Spagnolo
en efecto
Italiano
infatti
Tedesco
in der Tat.
derramài, derramàre , vrb: terramare Definizione
pèrdere; betare, giare a meda e a ispainadura (nau mescamente de sàmbene o de làgrimas) po calecunu iscopu / d. sa vida pro ccn., pro carchi cosa = donai sa vida
Sinonimi e contrari
besciare,
gessai,
sderramai
/
spratziri
Frasi
derramas de totus is venas sànguni innocenti ◊ làgrimas no mi balet derramare ◊ nos portant a risu e a coglionu derramendhe sa salude pro nudha!
2.
s’ollu chi si untat a su cunfirmau sinnificat sa gràtzia chi si derramat in s’ànima sua ◊ ses sole chi at derramadu sa lughe de su Signore! ◊ derramas benefíssios a sos pecadores
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
verser,
prodiguer,
échelonner
Inglese
to shed,
to lavish,
to divide by instalments
Spagnolo
derramar,
verter,
ratear
Italiano
versare,
effóndere,
profóndere,
rateizzare
Tedesco
vergießen,
verschwenden,
in Raten einteilen.
desfallíre , vrb Definizione
bènnere mancu, pèrdere is fortzas, orrúere
Sinonimi e contrari
abbadherigare,
ammortie,
dilmagiare,
disimainai,
ildimajare,
intostai,
istenteriai,
sdemmaniai
| ctr.
solbèschere
Etimo
ctl.
desfallir
Traduzioni
Francese
s'évanouir
Inglese
to faint
Spagnolo
desmayarse,
desfallecer
Italiano
venir méno,
svenire
Tedesco
in Ohnmacht fallen.
dilmagiàre , vrb: dimajai,
dimmajai,
dimmajare,
dirmajare,
dirmazare,
dismajai,
dismajare,
drimmajare,
drimmazare Definizione
pèrdere is atuamentos, coment'e candho unu si che ammusterchet e abbarrat immadoinau un’iscuta po dolore o dispraxere mannu
Sinonimi e contrari
abbadherigare,
addramainai,
addrimmagiare,
ammortie,
ammustèlchere,
dimaniai,
disimainai,
ildimajare,
ilmarinare,
sdimajai
| ctr.
solbèschere
Frasi
a intèndhere custa notíscia est arrivida a si dimmajare ◊ si est dismajadu de su dolore de sas feridas ◊ si fiat dismajau e candu fiat torrau in èssiri fiat corcau de longu ◊ est rutu dirmajatu ma apustis li sont torratos sos sentitos ◊ biendi su trigu furriendi in fogu, su sotzu si est dismajau ◊ cudha fit crebada de su fàmine acantu acantu a si dismajare!
2.
a sas boghes pesadas, féminas dilmagiadas e lacos dados volta si sunt bidos (A.D.Migheli)◊ proendhe a fumare, dego so abbarrau dirmajau, chene cunsentire: poi so torrau in trassa
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
s'évanouir
Inglese
to faint
Spagnolo
desmayar
Italiano
svenire
Tedesco
in Ohnmacht fallen.