assacài, assacàre , vrb Definitzione
pònnere in su sacu, nau fintzes in su sensu de afallare, fàere tibbu; istare aguantandho, ingurtindho fele, tzacu, patimentu; intrare a calecunu logu
Sinònimos e contràrios
arregolli,
insacai
/
assacheare
| ctr.
illichidare
Frases
terra assacat e coro abbacat ◊ su trigu in s'argiola benit assacau
2.
seu assachendu, assachendu, ma ses acanta de piscai! ◊ su grajori de tantis buconis marigosus si fiat assacau asuba de is palas suas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ensacher
Ingresu
to sack
Ispagnolu
ensacar
Italianu
insaccare
Tedescu
in Säcke füllen.
assantàe, assantài , vrb: assentai,
assentare,
assentari Definitzione
pònnere in assentu, cuncordare, pònnere bene; istare in assentu, cicios a s'assentada, firmos, pònnere sa conca apostu; nau de abba avolotada, pausare; fintzes iscríere, pònnere cosa iscrita in su paperi, passare a libbru, registrare / èssere pagu assentadu (nau de fémina, de ómine) = portai pagu giudítziu
Sinònimos e contràrios
acabidae,
acampaniare,
acodomai,
acollocare,
adaretzai,
assebiai,
assentulae,
assetiai,
insabiai
/
arresentare,
firmai,
iscríere,
pònnere
/
pasare
| ctr.
isordulare,
avalotai
Frases
in bratzos tuos mi assento che pitzinnu ◊ su pitzinnu sonnidu si ndh'est assentadu in coa mia ◊ assentare linna in su linnarzu, isterzu in sa piatera, imbóligos in s'iscàtula ◊ assento s'àinu a una preda pro mi che sere a cadhu ◊ Gesugristu, artziau a is celus, est assentau a sa dereta de Deus Babbu ◊ comenti est crésciu si est assentau, ma a piciochedhu fut unu dimóniu!
2.
assentadí ingunis! ◊ bufadí una limonada, si ti podit assentai s'istògumu ◊ brutu animale, ti fatzo bogare fogu dea nàrigas, chi no ti assentas! ◊ sant'Antoni at tocau su porcedhu e su porcedhu s'est assantau, ca fut faendho travessuras
3.
depit assentai is ungas de is manus ◊ Deus bos si dhu paghet: boso m'eis assentau sa famíglia! (R.Sardella)
4.
piga sa pinna e assentaidhoi "cincuanta"! ◊ so bénnidu pro dare cuerela: assentet die e mese! ◊ picinnas chi ascurtais, assentai custa lei! ◊ mi cheria assentare cudhas peràulas
5.
su binu in sa carrada si est assentau ◊ s'àcua trúvula boit posta a assentai
Ètimu
ctl., spn.
assentar, asentar
Tradutziones
Frantzesu
mettre en ordre
Ingresu
to tidy up
Ispagnolu
arreglar,
asentar
Italianu
méttere in órdine,
sistemare,
incolonnare
Tedescu
ordnen,
in Kolonnen schreiben.
assetiài, assetiàre , vrb Definitzione
istare in assentu, in asséliu, firmos; pònnere a postu, assentare sa cosa in logu suo, bene, agiustare, giare sétiu
Sinònimos e contràrios
abarrai,
acabidae,
acodomai,
acollocare,
adaretzai,
assantai,
assebiai
/
allichidie,
arremonire
| ctr.
isordulare
Maneras de nàrrere
csn:
assetiare su logu = remonire su logu, pònnere su logu a sétiu; assetiai su bestiàmini = ammaniare, furriare a manera chi paschindhe istet o andhet de una tzerta manera
Frases
ti mandho a sa tanca e inibe assétias e azudas ◊ assétia cue! ◊ assétia, no sias che pitzinnalla chi no l'interessat nudha! ◊ no assétiat, est semper a furriebborta ◊ sos tronos si fint assetiaos
2.
su re si at assetiadu sa corona in conca ◊ aderetzant sa perda e dh'assétiant cun is àtaras ◊ assetiadí sa camisa, ca dha portas ammurigonada! ◊ si funt assetiadas is mortis e no si agiustant is fesserias?! ◊ mi ant azudau a assetiare medas peràulas e càntidos ◊ si seus firmaus a si assetiai is cambas ca dhas portaiaus cancaradas a fortza de abarrai sétzius in màchina
3.
is brebeis mi dhas apu assetiadas e immoi funt tirendi a su bacu
Ètimu
ctl.
assetiar
Tradutziones
Frantzesu
arranger,
ranger,
placer
Ingresu
to arrange,
to set
Ispagnolu
arreglar
Italianu
assettare,
collocare per bène
Tedescu
in Ordnung bringen.
assobinài , vrb: assolinari Definitzione
pònnere a pigare sole, pigare sole
Sinònimos e contràrios
assoliae,
assorinai
Frases
assobinai su trigu in s'argiola ◊ cuss'animabedhu ariseu fut assobinendu in su pranu ◊ lah is calixertas assolinendi!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
exposer au soleil
Ingresu
to sun-dry
Ispagnolu
solear,
asolear
Italianu
soleggiare
Tedescu
in die Sonne legen.
assoliàe, assoliài , vrb: assoliare Definitzione
pònnere a pigare sole, pigare sole
Sinònimos e contràrios
assobinai,
assorinai,
soghiai
Frases
sas tilichertas sunt frimmas assoliàndhesi ◊ a assoliare trematas, fàunas e mantas lis faghet bene ◊ fasolu, moriscu, nughe, méndhula e àteru gai cheret assoliadu innantis de lu remonire ◊ assóliati sa carena in custu sole! ◊ cussu traste frundhidu bi est annos assoliendhe fora!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
exposer au soleil
Ingresu
to dry in the sun
Ispagnolu
solear
Italianu
soleggiare
Tedescu
in die Sonne legen.
assorinài , vrb Definitzione
pònnere in su sole, assoliare, pigare sole
Sinònimos e contràrios
assobinai,
assoliae
Frases
ispànigat, su soli si àrtziat e sa caluxértula essit po assorinai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
exposer au soleil
Ingresu
to expose to sunlight
Ispagnolu
solear
Italianu
espórre al sóle
Tedescu
in die Sonne legen.
atitulàu , agt Definitzione
chi est fatu a títulas, a silibbas, a isprigos es. aràngiu, àgiu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
composé de caïeux,
de gousses,
de quartiérs
Ingresu
sliced
Ispagnolu
en gajos
Italianu
fatto a spìcchi
Tedescu
in Scheiben aufgeteilt.
ativài, ativàre , vrb Definitzione
pònnere a fàere, pònnere in movimentu
Sinònimos e contràrios
fàchere,
traballare
Frases
tantos impitzos, tantu traballare tempus no lassant a su disaogu: die e note mi tocat de ativare (M.Dore)◊ su ativare est dovere in zovania! ◊ si ativeint a istudare su fogu
Tradutziones
Frantzesu
activer
Ingresu
to activate
Ispagnolu
activar
Italianu
attivare
Tedescu
in Betrieb setzen.
atzoladúra , nf Definitzione
su fàere is atzolas, is madassas, sa lana filada o àteru filu a lobos mannos a matzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
action de faire des écheveaux
Ingresu
skeining
Ispagnolu
el aspar el hilo
Italianu
matassatura
Tedescu
Legen in Strähnen.
avalotài , vrb: avolotai,
avolotare Definitzione
pònnere tréulu, burdellu, fàere movimentu de betare apare, morigare sa cosa, fintzes pònnere s'unu contras a s'àteru
Sinònimos e contràrios
abbolotai,
abborotai,
buliare 1,
sciambullai,
streulai
| ctr.
apachiare,
apasaogare,
assantai,
assebiai,
assentulae
Frases
avolotaus che is macarronis de Pauli
Ètimu
ctl.
avalotar
Tradutziones
Frantzesu
bouleverser,
brouiller
Ingresu
to upset
Ispagnolu
alborotar
Italianu
scompigliare
Tedescu
in Unordnung bringen,
durcheinander bringen.
barigàdu , pps, nm, avb: barigau Definitzione
de barigare; sa die apustis de pustigràs o fintzes sa die apustis de cras: 1. oe, 2. cras, 3. pusticràs, 4. barigadu, o, in àteru logu: 1. oe, 2. cras, 3. barigadu
Sinònimos e contràrios
abbarigau,
imbarigadu
/
colau,
passadu
Frases
su mastru in sa vida ndhe aiat bidu e barigadu de onzi colore ◊ isse si ammandroneit, ch'est barigadu su tempus e abbarradu est chena patente e como est betzu pro cosas gai
2.
oe cantos de gioja e de amore, boghes cras de miséria e dolore e barigadu in d-unu muntonalzu! (A.Casula)◊ nos amos a bíere barigadu, candho torro ◊ oe est carrasegare, cras est barantinu e barigadu est Pasca…
Terminologia iscientìfica
tpc
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
après-demain
Ingresu
in three days
Ispagnolu
dentro de tres días
Italianu
fra tre giórni
Tedescu
in drei Tagen.
brassèto , avb: abbratzeta,
bratzeta,
bratzeto,
bratzetu Definitzione
manera de si pigare duos camminandho a fiancu de pare ponendho is duos bratzos acanta agganciaos a manera de si tocare in sa parte de aintru de su cuidu / leare a bratzeta, a bratzete, a su bratzetu = abbratzetare, cun su bratzu intradu suta de su bratzu de un'àteru
Frases
est passau unu, totu allichidiu, in bistiri de festa, a su bratzetu cun sa mulleri ◊ fint ispassizendhe leados a sa bratzeta ◊ la leo a sa bratzeta, ma però inchieta si est mustrada
Tradutziones
Frantzesu
bras dessus,
bras dessous
Ingresu
arm in arm
Ispagnolu
del brazo
Italianu
sottobràccio
Tedescu
Arm in Arm.
canzolàre , vrb rfl Definitzione
abbarrare mighirimíghiri, istentare, istare a irmasionu, pigaresidha tropu abbellu
Frases
si ti canzolas, sa cosa che l'agatas totu leada, in butega ◊ si ti canzolas però calchi bículu ti do chi m'insàmbinat su bicu (P.Mossa)◊ canzòladi gai a irmasionu, tue, ca za ndhe atúlias de cosa!…
Tradutziones
Frantzesu
lambiner
Ingresu
to act or do things slowly
Ispagnolu
demorar,
entretenerse,
tardar
Italianu
prèndersela con tròppa calma,
a rilènto
Tedescu
in aller Ruhe handeln.
cartabbellàre , vrb Definitzione
cundennare a unu chentza dhu'èssere presente
Ètimu
itl.
cartabello
Tradutziones
Frantzesu
condamner par contumace
Ingresu
to sentence by default
Ispagnolu
contumacia
Italianu
condannare in contumàcia
Tedescu
in Abwesenheit verurteilen.
cerrixèrri , avb, nm: cerruxerru Definitzione
manera de camminare faendho ballare is nàdigas, comente faent is piciocas; genia de pigionedhu (cerruxerru solu pzn.)
Sinònimos e contràrios
isculisiscúlisi,
scianchiscianchi
/
cherricherri
Frases
gi est pagu afragellada, cussa picioca, totu tinta in faci, totu iscianchiscianchi, caminendi cerrixerri! ◊ est benendi cerrixerri, totu apomponissada, totu arrandas e frocus
2.
is pillonedhus bolant schiulendi de una mata a s’àtera: is cerruxerrus, is cruculeus, cadrellinas, calancuna meurra
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui se dandine
Ingresu
walking with a wiggle
Ispagnolu
balanceante
Italianu
sculettante
Tedescu
sich in den Hüften wiegend.
ciarizàre , vrb: crarizare Definitzione
castiare de unu tretu artu, de ue si podet bíere craru su logu totu a inghíriu o ccn. cosa chi si est cricandho / crarizaresila = abarrai castiendi bèni
Sinònimos e contràrios
aciarizare,
disocrare,
isperare 1,
palmizare
Frases
dae inoghe za faghet, mih, a crarizare, artu comente est! ◊ so crarizendhe a bídere si poto sebertare su bestiàmine meu in cussas costas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
scruter loin
Ingresu
to scan far-off
Ispagnolu
escrudriñar
Italianu
scrutare lontano
Tedescu
in der Ferne beobachten.
defàtu , cng: difatis Definitzione
foedhu chi serbit po cunfirmare su chi si est nau
Sinònimos e contràrios
énimis,
iteu
Frases
Fulanu fit cojadu, difatis teniat fintzas carchi fizu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
en effet
Ingresu
in fact
Ispagnolu
en efecto
Italianu
infatti
Tedescu
in der Tat.
derramài, derramàre , vrb: terramare Definitzione
pèrdere; betare, giare a meda e a ispainadura (nau mescamente de sàmbene o de làgrimas) po calecunu iscopu / d. sa vida pro ccn., pro carchi cosa = donai sa vida
Sinònimos e contràrios
besciare,
gessai,
sderramai
/
spratziri
Frases
derramas de totus is venas sànguni innocenti ◊ làgrimas no mi balet derramare ◊ nos portant a risu e a coglionu derramendhe sa salude pro nudha!
2.
s’ollu chi si untat a su cunfirmau sinnificat sa gràtzia chi si derramat in s’ànima sua ◊ ses sole chi at derramadu sa lughe de su Signore! ◊ derramas benefíssios a sos pecadores
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
verser,
prodiguer,
échelonner
Ingresu
to shed,
to lavish,
to divide by instalments
Ispagnolu
derramar,
verter,
ratear
Italianu
versare,
effóndere,
profóndere,
rateizzare
Tedescu
vergießen,
verschwenden,
in Raten einteilen.
desfallíre , vrb Definitzione
bènnere mancu, pèrdere is fortzas, orrúere
Sinònimos e contràrios
abbadherigare,
ammortie,
dilmagiare,
disimainai,
ildimajare,
intostai,
istenteriai,
sdemmaniai
| ctr.
solbèschere
Ètimu
ctl.
desfallir
Tradutziones
Frantzesu
s'évanouir
Ingresu
to faint
Ispagnolu
desmayarse,
desfallecer
Italianu
venir méno,
svenire
Tedescu
in Ohnmacht fallen.
dilmagiàre , vrb: dimajai,
dimmajai,
dimmajare,
dirmajare,
dirmazare,
dismajai,
dismajare,
drimmajare,
drimmazare Definitzione
pèrdere is atuamentos, coment'e candho unu si che ammusterchet e abbarrat immadoinau un’iscuta po dolore o dispraxere mannu
Sinònimos e contràrios
abbadherigare,
addramainai,
addrimmagiare,
ammortie,
ammustèlchere,
dimaniai,
disimainai,
ildimajare,
ilmarinare,
sdimajai
| ctr.
solbèschere
Frases
a intèndhere custa notíscia est arrivida a si dimmajare ◊ si est dismajadu de su dolore de sas feridas ◊ si fiat dismajau e candu fiat torrau in èssiri fiat corcau de longu ◊ est rutu dirmajatu ma apustis li sont torratos sos sentitos ◊ biendi su trigu furriendi in fogu, su sotzu si est dismajau ◊ cudha fit crebada de su fàmine acantu acantu a si dismajare!
2.
a sas boghes pesadas, féminas dilmagiadas e lacos dados volta si sunt bidos (A.D.Migheli)◊ proendhe a fumare, dego so abbarrau dirmajau, chene cunsentire: poi so torrau in trassa
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
s'évanouir
Ingresu
to faint
Ispagnolu
desmayar
Italianu
svenire
Tedescu
in Ohnmacht fallen.