chircàdu , pps, agt: chircau,
circau Definitzione
de chircare; chi est o chi dh'ant cricau, chi dhu cricant ca totus o medas dhu bolent, chi funt cricandhodhu
2.
su logu est totu chircadu: no si che agatat unu cocoi! ◊ pressi meda teniat: at serrau sa crésia, po nanca fai trabballus, sentza de tenni mancu su muraroi circau!
3.
sèmeno sa birdura e robba de iscialada, màssimu cudha chi est piús chircada ◊ isse fut un'inferchidore pretziadu e chircadu
Tradutziones
Frantzesu
demandé,
requis
Ingresu
looked for
Ispagnolu
buscado,
buscado,
apreciado
Italianu
cercato,
richièsto,
ricercato
Tedescu
gesucht,
begehrt.
corrorinài , vrb Definitzione
cricare e arregòllere codrolinu
Sinònimos e contràrios
cugumedhare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
cueillir des champignons
Ingresu
to look for mushrooms
Ispagnolu
buscar hongos
Italianu
andare per funghi
Tedescu
Pilze suchen gehen.
cubíre , vrb: cupire Definitzione
disigiare meda, forte
Sinònimos e contràrios
aputzare,
cúbere,
disigiai
Frases
dego m'isto a murmutu cupindhe bona fortuna ◊ innantis fis a lèpores e pudhas e como ses cupinne finas su serione de sa chipudha! ◊ ite semus cupindhe in custu tzecu andhare nostru? ◊ tandho ant a mòvere sos chi su ballu tundhu ant cubidu
2.
l'isco chi candho cubis sa trasferta sa mesada ti dat aficu lanzu (P.Giudice Marras)◊ sunt umbras cubidas in giuntas de terra
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie at facultade no cubit su pane
Ètimu
ltn.
cupire
Tradutziones
Frantzesu
convoiter
Ingresu
to long for
Ispagnolu
codiciar
Italianu
bramare
Tedescu
herbeisehnen.
frégua, freguèdha, frégula , nf: frélua,
freuledha,
frígula Definitzione
ispétzia de fianda po usu de minestra: macarrones a farinedhos chi si faent istidhigandho abba a sa símbula e girandho a lébiu sa punta de is pódhighes apitzu, aintru de su tianu: sa símbula essit totu aranedhada, a farinedhos minudos che gràndhine e si faet sicare po durare / a./c. a logos narant freguledha a su frutu de su samucu / f. incasada = cundhida cun bagna e casu ratadu; frégula istufada, istuvada = sucu cotu a budhidu, cundhidu che a sos macarrones, postu in lama cun ozu budhidu betadu subra e postu in su furru fintzas a fàghere sa crosta cun casu ratadu subra puru
Sinònimos e contràrios
ambu,
pistizone,
sucu
Frases
beniat a bidha a portai sa frégua manna de incasai ◊ custu botixedhu est prenu de freguedha ◊ sa frégula si fait de símbula, a pibionedhus
Sambenados e Provèrbios
smb:
Fregula
Ètimu
itl.
frégolo
Tradutziones
Frantzesu
pâtes alimentaires granulées pour soupe
Ingresu
typical sardinian pasta for soups
Ispagnolu
pastas sardas para sopas
Italianu
tipo di pasta sarda per minèstre
Tedescu
sardische Suppennudeln (Pl.).
iltàre , vrb: istai,
istare,
stai Definitzione
su èssere, su abbarrare, su sighire a èssere de sa matessi manera, imperau pruschetotu po sa salude, sa manera de campare, po bívere, tènnere domo a ue fàere fúrriu o fàere abbitu in ccn. logu fintzes a manera chi s’ischípiat, tènnere sa residéntzia; càbere de una cosa aintru de un’istrégiu, de unu logu (deosi pigat s’aus. àere); foedhandho de bestimentu, orrúere bene a chie si dhu ponet, dèghere; aporrire, giare in manu una cosa a un’àteru o fintzes lassare una cosa a préstidu (aus. àere)/ pps. istadu (chi est de su vrb. èssere puru); ind. pres. 1ˆ p. sing. isto, istau, 1ˆ p. pl. istadeus; ind.passau 3ˆ p. sing. istetit; ind. imp. 3ˆ p. sing. istetiat; istare + ger. de àteros vrb. = narat su sighire de s’atzione inditada de s’àteru vrb. (istare faghindhe = fàere, sighire a fàere, istare andhendhe = andhare, sighire a andhare, istare pessendhe = pentzare, sighire a pentzare, e totu deasi)
Sinònimos e contràrios
abarrai,
abertai,
aisetare,
arreare,
èssere
/
càbere
/
aporrire
/
imprestare
| ctr.
andai,
cambiai
Maneras de nàrrere
csn:
"si isto", mancari a su presente, s'impreat pro css. tempus passadu puru: s'isto deo!… = s'isto deo no lu faghia, s'isto deo no l'aia fatu; istaresindhe de carchi cosa = fai a mancu, aguantaisí de fai ccn. cosa chi s'iat a bolli fai; ista a bídere si…, ist'abbellu si… = abarra abbellu si…, bieus immoi si…; si no istat ca…, si no istat de… = mancu mali ca…, si no fit ca… (est unu cuncetu de càusa); lassare istare = lassai a pèrdiri, isbandonai, lassai in paxi; istare a s'allora allora = faghindhe e chentza fàghere, perdendi tempus; istare a or'a ora = abarrai a s'úrtimu momentu; istare duiddui = abarrai a su pentza e torra; no pòdere istare = istare male, intendirisí mali de no arrennèsciri a agatai asséliu; no ischire inue ndh'istare de sa cuntentesa = èssiri prexaus meda, no tenni asséliu de su prexu
Frases
gei mi bieis comenti istu ◊ e comente istant in domo tua? ◊ cussa famíllia che istaiat in contonera, ma como ndhe istat in bidha ◊ inue che istas, ca benzo a domo tua? ◊ semus istendhe male cun totu custos pidinos, unu muntone de cosas de fàghere ◊ bi at chie istat bene e bi at chie istat male ◊ e comente istas: sanighedhu ses? ◊ chie istat male si acotet! ◊ cussa cosa, posta gai, istat male: ndhe podet rúere ◊ istadeus bèni dèu e issus
2.
issos si sunt istados e deo mi ndhe so bénnidu ◊ andho a cumandhu e mi ndhe torro luego, no mi che isto inie! ◊ no istes chentza fàghere! ◊ si as bisonzu de lu faedhare, no istes a candho si ch'est andhendhe! ◊ candho lu mintzídiant, isse no istat duiddui a rispòndhere male! ◊ aundi est coru e vida istau cuntziderendi! ◊ si cheres annare bae: po me no istes! ◊ pro no istare a s'andha e torra a tantas bortas menzus gàrrigo de prus
3.
a candho istas a fàghere cussa faina?! ◊ no apo a istare meda a torrare ◊ si no ti seras prima de brincare, no as a istare meda a ti lu ninniare! ◊ cant'istas murghindhe, deo ammanitzo s'àtera cosa pro tucare a bidha ◊ istamus pagas dies a torrare
4.
bunnedha e falda de seda, imbustu, isciaca e giupone t'istant a perfessione ◊ mi apo fatu una bestimenta a prou: m'istat bene una meraviza!
5.
no sigas a betare mústiu a sa cuba ca no bi ndhe istat àteru! ◊ inue t'istat totu cust'ira de cosa chi ses manighendhe?! ◊ in cuchina bi aiat una ziminera manna chi bi istabant totus inintro ◊ cust'isterzu est minore e totu custa cosa no b'istat
6.
a su pisedhu l'isto sa forramenta, gai imparat a triballare ◊ a mi ndhe l'istas sa lepa, ca no bi lompo? ◊ a mi l'istas, como, sa màchina, ca guido deo? ◊ a mi l'istas, sa lepa, a mi segare casu? ◊ ístalu a mie, cussu tzapu, ca ndhe bides de terra furriada! ◊ a mi l'istas su cellulare tou, ca su meu est iscàrrigu, ca depo fàghere una telefonada como?
7.
aite mi la ses dendhe custa cosa, a istare o a lassare? ◊ bae a mammai Maria, si nos istat unu pane, za bi lu torramus a sa cota! ◊ s'ebba sua isse no l'istat a neune
8.
deo mi apo a iltare a su chi cheret Deu ◊ no mi ndhe isto chentza bídere comente est ◊ de cantu ti narant a promissas ndhe as àere unu corru e… ti ndh'istas! ◊ chircas, inventas dogni ingrediente: tue ti ndhe istas pro lu dare a mie! (G.Sini)◊ no si ndhe podent istare de fumare…◊ nara, Cubeddu, dae su vísciu prite no ti ndhe istas! (Còntene)◊ si babbu ti narat ca nono, a malaògia de mei ti ndhe istas! ◊ nois féminas nos istamus fintzas de allegros cuentos!
9.
istade, lassàdemi colare, ca tenzo presse! ◊ ista a bídere si bi resesso deo! ◊ làssami cussu cantu de fuste…: ist'abbellu si como ti ndhe impipas! ◊ si no istat ca l'apo bidu cun sos ogros mios no bi aia crétidu! ◊ si no istat de babbu tou ti aiant betadu sedha!◊ si fit istadu de andhare e torrare sa mantessi die ti aia fatu un'improvisada ◊ si no fit istadu gai, comente aimus fatu? ◊◊ lassémullos istare e sighemus su cantu! ◊ lassa istare su pitzinnu, no lu subéries! ◊ lassa istare cue sa cosa mia! ◊ cussu triballu l'amus lassadu istare ◊ no mi lessis istai incadenau cun su pecau! ◊ no mi chirches a fàghere cosa ca no poto istare! ◊ no poto istare de sos dolores
Sambenados e Provèrbios
prb:
àcua in su pistoni pistat: àcua fut, àcua est e àcua s'istat ◊ in su bonu onzunu b'ischit istare
Ètimu
ltn.
stare
Tradutziones
Frantzesu
être,
rester,
demeurer,
aller bien
Ingresu
to be,
to have room for,
to live,
to suit,
to stay
Ispagnolu
estar,
vivir,
caber,
sentar bien
Italianu
stare,
dimorare,
abitare,
risièdere
Tedescu
bleiben,
wohnen.
ispedhiài , vrb: spedhiae Definitzione
disigiare meda, àere a disígiu, apílliu mannu de calecuna cosa o de ccn.
Sinònimos e contràrios
apedhiae,
desizare,
renchènnere
Frases
portamí su pipiu a dhu biri, ca m'ispédhiat! ◊ funt binti annus chi ammancu e is de domu m'ispédhiant!
2.
torrau a innòi ses: m'ispedhiàst puru, lah, ca tanti ses pécula bella!…
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
désirer ardemment
Ingresu
to long for
Ispagnolu
anhelar,
codiciar
Italianu
bramare,
desiderare forteménte
Tedescu
begehren.
lemusinài , vrb: allimusinai,
limosinai,
limosinare,
limusinai,
limusinare Definitzione
pedire, domandhare s'alemúsina o àteru coment'e alemúsina, coment'e cosa chi no tocat de diritu
Sinònimos e contràrios
mendigai,
pedulianare
Frases
unu padre andhaiat a limosinare ◊ eo nudu e famidu so andhendhe a limusinare ◊ po gràtzia de su regnu biancu baxi in giru a lemusinai (Origa)
Tradutziones
Frantzesu
mendier
Ingresu
to beg for
Ispagnolu
mendigar,
limosnear
Italianu
elemosinare
Tedescu
betteln (um).
po , prep: pro Definitzione
prep. chi s'impreat pruschetotu po inditare iscopu, ma fintzes càusa, favore, o precisare a ite, a chie, o cantu est limitada una cosa: cun su vrb. in sa forma de s'inf. tenet diferentes impreos no sèmpere bene distintos
Sinònimos e contràrios
ca
Maneras de nàrrere
csn:
pro me, po mene, po mimi = a pàrrere meu (o fintzes po fàere bene a mimi, po torracontu meu); pro a tie = pro te, po tui; pro cantu no… = sigomente, andhe chi no…; pro èssere chi…, pro chi no… (valore cuncessivu) = cun totu chi…, fintzes si no…; pro èssere chi… = própiu ca…; pro… (+ vrb.) = in arriscos, in perígulu de…; su pro = totu su chi si podit nàrriri o cunsiderai a favori (de ccn. cosa); unu po un'àteru = in càmbiu, a su postu o in parti de un'àteru; pro gai…, pro gai e pro gai… = po cussu e po cussu, prusaprestu…; est biu pro miràculu, semus salvos pro sa fide = itl. mediante, per mèzzo di
Frases
babbu tou ti mandhat a iscola pro istudiare ◊ si triballat pro campare ◊ po atendi un'ómini nci bollit sa pobidha ◊ seu innòi po dhi fai cumpangia
2.
po trassas assimbillat a su babbu, po bonugoru a sa mama ◊ pro bisonzos gai za mi arranzo a sa sola ◊ pro físsios za ndhe zughet, cussu! ◊ po cantu eis a bivi no dh'eis a iscaresci ◊ su chi apu fatu dèu, po Cíciu, no dh'at fatu mancu su fradi ◊ custu dhu fatzu po doveri ◊ ant brigadu pro chistiones de pàsculu ◊ mi seu dépia tupai is càrigas po su fragu mau ◊ ses istracu pro duos passos chi as postu ◊ cussu est su pràngiu po oi ◊ l'ant bantadu pro su bonu fàghere ◊ s'iscola, pro su chi bi fint pótidos andhare, no fit piàghida mancu a issos ◊ cumprendit allu po cibudha ◊ po mimi bai tui! ◊ si no fit istadu pro s'azudu sou no ndhe aias fatu de nudha a solu!
3.
pro chi + cong. = mancari, fintzas si: pro chi mi apat renusciadu tempus e sorte, so sempre cudhu cumpagnu afetzionadu (G.A.Cossu)◊ sos míseros de benes e de pannos, pro chi sient astutos, parent tontos (M.Murenu)◊ so isperanno chi dhi fete cuntentu lizenno custa cantilena, pro chi no siet una balentia ◊ si li dant peta, màndhigat, pro chi siat peta de cane! ◊ po chi portis sa conca murra, lah no ti acontessat de arregolli surra! ◊ fit fémina bella, pro chi no apat tentu bona sorte
4.
pro + inf. = si (ispantu), azummai: pro l'aer bidu a sa torrada, cun sos pes iscaldidos de suore!…◊ candho la fipo parturindhe l'apo penada duas dies: pro bi lassare sa vida, mama e fiza! ◊ pro mi ndhe pissiare, de su dolore! ◊ ndh'est rutu dae artu: pro bi lassare sa pedhe!
5.
pro + inf. = a su postu de…, cantu chi…, pro gai e pro gai, pro cussu e pro cussu: pro che pèrdere su puntu de s'onore menzus cherio pèrdere milli benes! ◊ pro tènnere a mimme, at nau su sóriche, sórico sa soca! ◊ pístadi sa limba, pro nàrrere machines! ◊ mòrrere pro mòrrere menzus a betzu ◊ dh'apu pigada po èssi una fémina de bixinau ◊ pro gai nos líbberas a Barabba! ◊ po pedra e pedra za che ndh’at in Terra chi carrare ndhe podes tota die (Sale)
6.
pro + inf. = càusa, ca: iscuru a chie pedit pro no àere! ◊ daghi si pesant, custos fogos mannos si movent pro no àere arresetu ◊ su mali parit mancu po tenni cumpangia ◊ cudhos chi de richesa fint dotados, pro èssere tontos sunt rutos a fundhu (G.Frassu)◊ su Sardu masedu no si est lamentau e po èssi masedu est sempri poboritu! ◊ si ti apo fatu un'averténtzia no l'apo fatu pro ti chèrrere male! ◊ po èsseres risortu, Deus meu, ghite regalu mannu chi mi as dau! (L.Loi)◊ piga custu, ma no po ti meritai, lah!
7.
pro + bi + inf. = si + verbu, pro inditare disizu o impudu: e ite pro bi l'ischire, chie est cussu chi mi at fatu dannu… banzu li tia dare! ◊ e ite pro fàghere a paris, candho si ndhe tzacant a inoghe a furare!…◊ pro bi l'àere ischidu chi fit gai tramposu!…… ◊ po dh'ai iscípiu ca fiat pagu riconoscenti aici!…
8.
meda cosa perdesi ma mi ndhe acunnortesi pro cantu no so mortu ◊ pro èssere chi ses mannu za ndh'as zutu de cabu!…◊ pro èssere chi so mannu mi depes rispetare de prus ◊ at tímiu po dh'arrestai ◊ pro chimbe francos chi tenimus che l'ispendhimus fora e chentza bisonzu puru!…◊ bosu ge fuedhais pagu, ma po tronai!…
Ètimu
ltn.
pro
Tradutziones
Frantzesu
pour
Ingresu
for
Ispagnolu
por,
para
Italianu
per
Tedescu
für,
zu,
um,
durch,
wegen.
sortéri 1 , nm Definitzione
donniuna de is personas o cosas chi si depent fàere a billetes, a chie (o su chi) essit, a chie tocat
Tradutziones
Frantzesu
personnes ou choses à tirer au sort
Ingresu
drawing for (lots)
Ispagnolu
lo que va a ser sorteado
Italianu
sorteggiando
Tedescu
durch Los bestimmen.
subbacuài , vrb Definitzione
piscare asuta de s'abba
Tradutziones
Frantzesu
pêche sous-marine
Ingresu
to go in for underwater fishing
Ispagnolu
hacer pesca submarina
Italianu
fare pésca subàcquea
Tedescu
Unterwasserjagd treiben.
tiràgiu , nm: tirazu Definitzione
sa leva noa, sa festa de is de sa leva, sa tzerriada po fàere su servítziu militare
Sinònimos e contràrios
leva,
levada
Frases
mi ant avisau de andhare a su tirazu ◊ pro su tiràgiu andho a Núoro
Ètimu
itl.
tiraggio
Tradutziones
Frantzesu
passer le conseil de révision
Ingresu
medical examination for call up
Ispagnolu
quinta,
fiesta de los quintos
Italianu
vìsita di lèva
Tedescu
Musterung.
tzurumbecàre , vrb Definitzione
èssere cun sa conca a tontonadas, lassare orrúere sa conca dormindhosi cicios, tènnere sonnu meda de no poderare sa conca firma
Sinònimos e contràrios
abbiocare,
sconchiai,
sconcoinai,
tzilibbecare,
tzinghirinare,
tzumbecare
Frases
si tzurumbeco subra su piatu diventat sónniu finas su ricatu ◊ bae e corcadiche, chi ses tzurumbechendhe!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
hochement de tête à cause du sommeil
Ingresu
to lose one's head balance for the sleep
Ispagnolu
cabecear
Italianu
tracollare della tèsta per il sónno
Tedescu
Kippen des Kopfes aus Schlaf.