Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbovài, abbovàre , vrb Definitzione fàere bovu, pigare po bovu a unu; meravigliare, lassare ispantasiaos, fintzes foedhare a s'afaiu chentza cabu e ne coa Sinònimos e contràrios abbuvonare, coglionai, coluvronare, imbovai, imbusterai, improsae, ingannai, piocai, scafai, trampai / transire, trassicare Frases furriotos cun arte, bellos pro abbovare zente menga! ◊ custa fémina dh'abbovant cun cosa fata ◊ de candu ti ses abbitendi cun cussus ti ses abbovau ◊ si bides cussa pianta ti ndhe abbovas! 2. Deus criesit logos e cosas pretziadas tantu chi ndhe abbovant su nostru pensamentu! (P.Serra)◊ deo ne seo abbarradu abbovadu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire l'idiot, prendre pour un idiot Ingresu to mock Ispagnolu abobar Italianu prèndere per scémo Tedescu taüschen, verdummen, erstaunen.

adderétu , avb, nm Definitzione a deretu: bene, de una manera chi andhat bene (si narat fintzes in adderetu); capacidade de fàere bene sa cosa Sinònimos e contràrios afilu, bene / gheretzu, grabbu Frases no ndhe faghet una adderetu! ◊ cussu paghennennudha de cosa in adderetu no ndhe faghet ◊ a medas annos cun fatueretu e totu bos andhet in adderetu! (G.Ruju) 2. a ndhe tenes de adderetu!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu avec ordre, en ordre Ingresu tidily Ispagnolu con orden, bien Italianu ordinataménte, per bène Tedescu ordentlich.

aferradórzu, aferradróxu , nm Definitzione tretu a ue si leat una cosa; aina po aferrare e istrínghere calecuna cosa Sinònimos e contràrios picadorzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu poignée Ingresu handle Ispagnolu agarradero Italianu impugnatura, struménto per afferrare Tedescu Handgriff.

afílu , avb Definitzione a filu: comente si tocat, comente andhat bene, a dovere, de sa manera giusta / essire afilu = bene, zustu, dritu Sinònimos e contràrios adderetu, bene Frases no ndhe faghet una afilu ◊ custa lepa seghendhe no bi andhat afilu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bien, comme il faut Ingresu well Ispagnolu bien, debidamente Italianu per bène Tedescu gut.

aggangusàre , vrb Definitzione pònnere s’atzavoga, sa puligada, istrínghere in su tzugu cun ambas manos a unu de no dhi lassare torrare àlidu ne passare sàmbene Sinònimos e contràrios aggangae, aggrangugliare, aggangulitare, apuligare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu étrangler Ingresu to strangle Ispagnolu estrangular Italianu prèndere per la góla Tedescu würgen.

aggrillàu , agt Definitzione nau de ccn., chi portat bibbigorrus, ideas istrambecas in conca Sinònimos e contràrios acascabellau, dengosu, schinitzosu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui est plein de lubies Ingresu to be full of whims Ispagnolu soliviantado Italianu che ha grilli per la tèsta Tedescu wer Grillen im Kopf hat.

agioroscàre , vrb Tradutziones Frantzesu se jetter en grondant (chien qui gronde) Ingresu jumping of a growling dog with the intention of biting Ispagnolu acometer los perros en la caza Italianu l'avventarsi del cane ringhiando per mòrdere Tedescu sich knurrend auf jdn, stürzen.

alimèta , nf: animeta 1, limeta 1 Definitzione bículu de tela tètera, bianca nida, pus che àteru a forma cuadrada, de pònnere po ammontare su càlighe naendho sa missa Terminologia iscientìfica prdc Tradutziones Frantzesu pale Ingresu pall Ispagnolu palia Italianu palla, quadrato di téla per coprire il càlice nella méssa Tedescu Tuch, das den Messkelch zudeckt.

alluscài , vrb: alluscare Definitzione fàere luscu, tzurpu in sensu morale puru, no bíere o cumprèndhere prus nudha de sa gana o disígiu de calecuna cosa (mescamente de fémina o de ómine) e fintzes po su bufóngiu a tropu; a logos, fintzes atzitzare is canes, pigare a boghes, alliare a ccn. Sinònimos e contràrios alluscorare, inganatzire, insutzuligai, suare / alliare Frases dónnia borta chi intendit sa boxi de issa dhu fait alluscai 2. su cane de catza, alluscadu, si at mannigadu su puzone chi at buscadu ◊ si li sunt alluscados sos canes no resessiat a si los catzare! ◊ a sa pitzinna si li est alluscadu su babbu e che l'at fata torrare a domo Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu aveugler Ingresu to blind Ispagnolu cegar (una pasión) Italianu allampare, accecare per passióne amorósa Tedescu vor leidenschaftliche Liebe blind werden.

allústra , nf, nm: allústriu, allustru, lustra* Definitzione genia de pasta o crema chi si frigat po fàere lúghida calecuna cosa (mescamente pedhe) Sinònimos e contràrios illustru Frases teniat allústriu de butinus po bendi ◊ po giogai a peincaredhu si ghetat una perda ciata o un'iscàtula de allustru Tradutziones Frantzesu cirage Ingresu shoe-polish Ispagnolu betún, crema para el calzado Italianu lùcido per scarpe Tedescu Schuhcreme.

ammantadórzu, ammantadróxu , nm: ammuntadorzu Definitzione totu su chi serbit po ammontare, mescamente in su letu: ammantadorzu est fintzes sa de duas partes de unu mutetu Sinònimos e contràrios ammontu, ammuntolzu, assacarru, carralzamenta, carrarzura, cobertógliu, coguzu, cubutóngiu, cucutzura, cugutzadorza, incarralzu / torrada Frases àtzia is ammantadroxus e làssami biri sa brentixedha po biri ita tenis! ◊ addaghi si corcat, sas nues li faghent de ammuntadorzu Terminologia iscientìfica ts Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tout ce qui sert à couvrir Ingresu covering Ispagnolu mantas Italianu tutto ciò che serve per coprirsi, le copèrte del lètto Tedescu Decken.

ammóntu , nm: ammuntu Definitzione su ammontare; calesiògiat cosa chi serbit po carragiare, a bestire / cotzare sos ammuntos in su letu = pinnigare sos oros a parte de fora, a s'ala de cabita Sinònimos e contràrios afiagnu, ammantu, assacarru, carrarzura, coguzu, cucutzura, cugutzadorza Frases a su piciochedhu ndhe dhi leat is ammontos po ndhe dhu fàere pesare! ◊ si est imboligau menzus in sos ammuntos e torrau a ormire ◊ a Cristos l'ant postu in sa rughe sen'ammuntu ◊ falaiat su lentore e deo sen'ammuntu! ◊ sa pinneta giughiat s'ammuntu de fenu e sida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couverture, tout ce qui sert à couvrir Ingresu everything useful to cover Ispagnolu ropa Italianu tutto ciò che serve per coprire, vestiàrio Tedescu Kleiderbestand.

apesórzu , nm Definitzione cordedha, codriola, giuncu o àteru (css. acàpiu) po aguantare cosa apicada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu corde Ingresu slipknot Ispagnolu ligadura Italianu càppio per cui si appende qls. Tedescu Schlaufe.

arratonèra , nf: arretonera, ratonera Definitzione aparíciu po cassare is sórighes / parai o pònniri s'arretonera Sinònimos e contràrios altana, arratera, cassadopis, soricàrgiu Frases custa est un'arretonera preparada po si cassai a totus coment'e merdonas! ◊ is topis cassaus de s'arretonera casi mai si papant su casu ◊ in mangasinu dhui manígiat topis: subeni de ponni s'arretonera! Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu ratière Ingresu mousetrap Ispagnolu ratonera Italianu tràppola per tòpi Tedescu Mausefalle.

assetiài, assetiàre , vrb Definitzione istare in assentu, in asséliu, firmos; pònnere a postu, assentare sa cosa in logu suo, bene, agiustare, giare sétiu Sinònimos e contràrios abarrai, acabidae, acodomai, acollocare, adaretzai, assantai, assebiai / allichidie, arremonire | ctr. isordulare Maneras de nàrrere csn: assetiare su logu = remonire su logu, pònnere su logu a sétiu; assetiai su bestiàmini = ammaniare, furriare a manera chi paschindhe istet o andhet de una tzerta manera Frases ti mandho a sa tanca e inibe assétias e azudas ◊ assétia cue! ◊ assétia, no sias che pitzinnalla chi no l'interessat nudha! ◊ no assétiat, est semper a furriebborta ◊ sos tronos si fint assetiaos 2. su re si at assetiadu sa corona in conca ◊ aderetzant sa perda e dh'assétiant cun is àtaras ◊ assetiadí sa camisa, ca dha portas ammurigonada! ◊ si funt assetiadas is mortis e no si agiustant is fesserias?! ◊ mi ant azudau a assetiare medas peràulas e càntidos ◊ si seus firmaus a si assetiai is cambas ca dhas portaiaus cancaradas a fortza de abarrai sétzius in màchina 3. is brebeis mi dhas apu assetiadas e immoi funt tirendi a su bacu Ètimu ctl. assetiar Tradutziones Frantzesu arranger, ranger, placer Ingresu to arrange, to set Ispagnolu arreglar Italianu assettare, collocare per bène Tedescu in Ordnung bringen.

bruscàu , nm Definitzione tina o cobedina a fundhu cuadrau, de linna, po catzigare s'àghina e fintzes genia de mola a rullos móvios a orroda a manu (como a motore, fatu cun àteru materiale), sèmpere po mòlere s'àghina po dh'incubonare Sinònimos e contràrios cracadolza Frases po mòliri s'àxina manigiaus su bruscau, po dha prenciai sa prència Terminologia iscientìfica ans Tradutziones Frantzesu meule à écraser le raisin Ingresu grindstone Ispagnolu moledora Italianu màcina per uva Tedescu Traubenmühle.

cadredhài , vrb: cadredhare, cardedhai, cardidhari, cradedhare Definitzione fàghere de ancas, mòvere is cambas iscudendho is peis a terra, prus che àteru po tostorrudéntzia o protesta o dolore; istare a su brínchida brínchida Sinònimos e contràrios catrichidhare, ispeinchinare, istrumpidare, matanare, scadronai / iscradedhiare Frases si ndhe pesat calchidendhe e andhat cadredha cadredha ◊ chi dhi ponit sabi, a sa ferida, su sannori gei cadredhat! ◊ dh'at aferrau a sa braba e dh'at fatu cadredhai: fiat acanta a s'imbrutai puru! ◊ su porcu fit male trobeidu e cadredhendhe s'est isortu ◊ is animalis arestis cadridhant si dhus aferras ◊ axiu tenit sa croxueta cardedhendi candu est cassara a soga a conca!… 2. candu su craboni est malu a tenni tocat a cardedhai cun su sulavogu ◊ chi is predis si podiant cojai, cussu no iat a cardedhai meda po agatai fémina Tradutziones Frantzesu se démener Ingresu to fidget Ispagnolu agitar Italianu agitarsi, dimenarsi con i pièdi per insofferènza di qlcs Tedescu sich hin und her bewegen.

cadredhaméntu , nm Definitzione su atripare is peis a terra comente faet chie no bolet abbarrare o no bolet calecuna cosa Sinònimos e contràrios acuadhinadura, cadredhada, cadredhadura, cadredhu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu remuement de pieds par souffrance Ingresu fidgeting Ispagnolu forcejeo de los pies Italianu dimenìo con i pièdi per insofferènza di qlcs Tedescu Schlenkern.

cadrédhu , nm, agt Definitzione su cadredhare, fintzes una genia de tostorrudéntzia, de murrúngiu Sinònimos e contràrios cadredhada, cadredhadura, cadredhamentu 2. lassàdemi su cadredhu, no est comente nades bois! 3. custa teraca fit cadredha Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu remuement des pieds par souffrance Ingresu fidgeting Ispagnolu forcejeo de los pies Italianu dimenìo con i pièdi per insofferènza di qlcs Tedescu Schlenkern.

cannutígliu , nm: canotígliu Definitzione filu de prata o de oro po borderia Ètimu spn. canutillo Tradutziones Frantzesu fil d'argent ou d'or à broder Ingresu silver or gold yarn for imbroidery Ispagnolu canutillo Italianu filo d'argènto o d'òro per ricami Tedescu Silber-oder Goldstickgarn.