derràma , nf Definitzione
parte de unu pagamentu; cosa chi si acàbidat po dha giare a ccn. bisongiosu; cosa chi si narat in giru a bodheta; fintzes dannu
Sinònimos e contràrios
rata
/
bodheta,
naravèglia,
narinzu
Maneras de nàrrere
csn:
a derramas secadas = fatuvatu, dae pagu in pagu; fàghere una d. = collire dinari pro azuare a ccn.
Frases
in d-una domu dhue tenet sèmpere derramas de pagai
2.
cudha derrama chi fit acoglida peri sa bidha che as torradu a istèrrere
3.
est in giru sa derrama chi Fulanu est in malas abbas ◊ ant a fàghere sa derrama in bidha, Lussó, già l’ischis chi totu ti cherent bene!
4.
su focu batit derramas, disisperu, niedhore e morte (L.Pusceddu)
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
impôt,
quête
Ingresu
tax,
share,
begging
Ispagnolu
derrama,
colecta
Italianu
gabèlla,
divisióne per quòte,
quèstua
Tedescu
Steuer,
anteilmäßige Verteilung,
Almosensammlung.
disigàre , vrb Definitzione
bènnere a malu puntu de is dispraxeres, de s'afrigimentu, agummai coment'e consumàresi de sa tisichéntzia
Sinònimos e contràrios
indisicare,
indisichire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se consumer de douleur,
avoir de la peine
Ingresu
to grow sad,
to pine away
Ispagnolu
debilitarse por el dolor
Italianu
intristire,
consumarsi per dolóre
Tedescu
sich verzeheren.
escabítu , nm Definitzione
cosighedha fine bona a tènnere po allumiare su fogu
Sinònimos e contràrios
chimuza,
frustigalla,
pampuzia
Tradutziones
Frantzesu
substance pour allumer le feu
Ingresu
tinder
Ispagnolu
yesca
Italianu
ésca per accèndere il fuòco
Tedescu
Zunder.
fiàcu , agt: flacu,
fracu Definitzione
chi est a debbilesa, débbile mescamente de maladia
Sinònimos e contràrios
débbile,
flúsciu,
istasidu,
infrachiu,
modhi
| ctr.
crispu,
folte,
téteru
Maneras de nàrrere
csn:
èssiri f. de cerbedhu = conchivracu, mancai sa mellus dí de s'annu, a unu, èssere tocadu a conca; èssiri de memória flaca = chi s'irméntigat totu; rídere a fiacu = arriri poita is àterus funt arriendi, ma sentza cumprèndiri bèni ita dhus at fatus a arriri; ríere a fiacu = arriri ca is àterus funt arriendi ma sentza cumprèndiri poita
Frases
seu fadiau fracu ◊ bandas fracu, solu in sa bia, e atruessas e imburchinas ◊ s'ifruentza che aiat leadu sos betzos piús fracos
2.
ite pessone illusa e conchi fraca!…◊ si depit èssi acabbau de ammachiai, custu: est locu fracu ◊ sos de Foranu fint cussiderados unu pagu fracos de crevedhu
Ètimu
ltn.
flaccus
Tradutziones
Frantzesu
faible
Ingresu
weak
Ispagnolu
flojo,
flaco
Italianu
fiacco,
débole per malattia
Tedescu
schwach,
kraftlos,
geschwächt.
frégua, freguèdha, frégula , nf: frélua,
freuledha,
frígula Definitzione
ispétzia de fianda po usu de minestra: macarrones a farinedhos chi si faent istidhigandho abba a sa símbula e girandho a lébiu sa punta de is pódhighes apitzu, aintru de su tianu: sa símbula essit totu aranedhada, a farinedhos minudos che gràndhine e si faet sicare po durare / a./c. a logos narant freguledha a su frutu de su samucu / f. incasada = cundhida cun bagna e casu ratadu; frégula istufada, istuvada = sucu cotu a budhidu, cundhidu che a sos macarrones, postu in lama cun ozu budhidu betadu subra e postu in su furru fintzas a fàghere sa crosta cun casu ratadu subra puru
Sinònimos e contràrios
ambu,
pistizone,
sucu
Frases
beniat a bidha a portai sa frégua manna de incasai ◊ custu botixedhu est prenu de freguedha ◊ sa frégula si fait de símbula, a pibionedhus
Sambenados e Provèrbios
smb:
Fregula
Ètimu
itl.
frégolo
Tradutziones
Frantzesu
pâtes alimentaires granulées pour soupe
Ingresu
typical sardinian pasta for soups
Ispagnolu
pastas sardas para sopas
Italianu
tipo di pasta sarda per minèstre
Tedescu
sardische Suppennudeln (Pl.).
frucàrgiu, frucàrzu , nm, nf: fulcalzu,
furcàglia,
furcàgliu,
furcalzu,
furcarju,
furcarzu,
furcazu Definitzione
cambu mannu de mata limpiau lassandhodhi un’orrugu (rocu) de is cambos prus piticos po dhue apicare cosas o fintzes po dhu pònnere a puntedhu e mantènnere naes de mata o bide in artu chi no tochent in terra o no si ndhe seghent; a logos dhu narant a su tragu de sida po carrare pedra
Sinònimos e contràrios
iltatu,
nàica,
pontedhu,
puntale,
trumponi,
údulu,
uduri
/
trazu
Frases
a sas naes de péssighe chi pendhent tropu ca sunt barriadas lis cheret postu unu furcarzu ◊ a domo ndhe intrat a furcalzu reu cun sa chiza improntada a fagher morte (A.Dettori)◊ sa bértula est apicada in su furcarzu ◊ pro letu bi tenet una rete posta in furcàglias de ozastru
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tige,
échalas
Ingresu
stake
Ispagnolu
tutor,
rodrigón
Italianu
tutóre (sostégno per àlberi)
Tedescu
Baumstütze.
imbrúciu , nm Sinònimos e contràrios
passérica
Tradutziones
Frantzesu
indisposition,
malaise
Ingresu
slight illness
Ispagnolu
indisposición,
turbación
Italianu
indisposizióne fìsica,
turbaménto per malèssere
Tedescu
Unwohlsein.
irfrissuràre , vrb: isfressurare,
isfrisciurai,
isfrissurare,
sfrisciurai Definitzione
bogare, segare sa frisciura de sa bentre de unu pegus pangau; in cobertantza e nau de gente, fàere css. cosa o ifortzu mannu po un'iscopu, po agiudare a unu
Sinònimos e contràrios
irmatare
/
matanare,
ischissimignare,
smerai
2.
su tzeracu totu sa die si fachiat a cantos irfrissurànnesi a travàgliu cràtiu ◊ si sunt isfressurados fatendhe inchinos a noranta grados! ◊ apas pascéntzia: no t'isfrissures! ◊ unu tempus sa laorera fit totu a fortza de bratzos, a s'isfrissura isfrissura cun sos boes
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en quattre pour qqn.
Ingresu
to leave no stone unturned
Ispagnolu
echar los hígados,
desvivirse por
Italianu
farsi in quattro per qlc. o qls.
Tedescu
sich vierteilen.
iscaldíre , vrb: iscardire,
scardiri Definitzione
giare o fàere caente in ccn. logu o a calecuna cosa; ispitzulare, freare sa pedhe a fortza de frigare cun cosa tostada
Sinònimos e contràrios
acalorire,
caentare,
caglientai,
cheghentare,
iscaentare,
iscardillare
/
friai,
malandrare
| ctr.
ifridare
Frases
in cudhas dies malas de ierru rechedit su fogu a s'iscaldire ◊ acúrtzia a su fogu a t'iscardire! ◊ cun cussa linna faghimis su fogu e nos iscardimis
2.
cussa robba tètera mi at totu iscardidu comente tocat sa carre ◊ sas iscarpas noas mi ant iscardidu su cambutzu e pitigadu puru, a su friga friga
3.
iscardi custos coros fritos!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
chauffer,
rougir la peau sous l'effet du frottement
Ingresu
to heat,
to redden the skin by rubbing
Ispagnolu
calentar,
enrojecer
Italianu
scaldare,
arrossare la pèlle per sfregaménto
Tedescu
erwärmen,
durch Reiben röten.
iscalmentàre , vrb: iscammentare,
iscarmentai,
iscarmentare,
isclamentare,
iscramentai,
iscrammentai,
iscrammentare,
isgramentare,
scramentai Definitzione
currègere su cumportamentu imparandho de unu male, de cosa chi est costada meda, de unu dannu po dh’àere provau; pigare assíchidu
Sinònimos e contràrios
iscadhai,
spriai
/
asciuconare
Frases
onzi die a campu che lu leo: daghi iscarmentat a triballu as a bis chi li benit sa gana de istudiare!
2.
intendhimus chi s'iscrammentat sa robba: currimos e agatamos s'anzone iscannadu dae su grodhe
Sambenados e Provèrbios
prb:
chini est iscrammentau de s'àcua budhia timit sa frida puru
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
décourager
Ingresu
to discourage,
to desist
Ispagnolu
escarmentar
Italianu
scoraggiare,
desístere per effètto di esperiènza forteménte negativa
Tedescu
entmütigen,
ablassen.
ischèra , nf Definitzione
su tziringone chi si ponet po anniscai su pische, is nassas
Sinònimos e contràrios
tzirringoni
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lombric pour amorcer le poisson
Ingresu
bait
Ispagnolu
lombriz puesto para cebo
Italianu
lombrico per ésca
Tedescu
Köderwurm.
isconcassòne , nm: sconcassori Definitzione
genia de molinu po pistare pedra a fàere a giarra
Tradutziones
Frantzesu
broyeur à gravier
Ingresu
crusher
Ispagnolu
trituradora para grava
Italianu
frantóio per ghiàia
Tedescu
Steinbrecher für Kies.
iscónchinu , nm: iscónchiu Definitzione
móvia de sa conca a cropu, mescamente candho unu no est de acórdiu cun su chi est intendhendho
Sinònimos e contràrios
conchinada,
isconchinada,
isconchizada,
isconchizu,
sconchiada
Frases
cudhu andai pistabista, feriveri, arrósciu oi de custus, cras de cudhus, a iscónchius, a murrúngius ◊ candho dhi narant cosa istat a iscónchios de conca ma no arrespondhet
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
désapprobation d'un signe de tête
Ingresu
headshake to dissent
Ispagnolu
negación con la cabeza
Italianu
mòssa del capo per dissènso
Tedescu
mit dem Kopf ablehnen.
isterricorjàre , vrb: isterrigolzare,
isterrigorzare Definitzione
su si pònnere coment'e crocaos o fuliaos in terra, ma nau prus che àteru cun fortza, cun tzacu, cun arrennegu
Sinònimos e contràrios
aterrai
/
imbrossinare,
isterricrare,
isterrighinare,
isterrinai,
isterrorzare,
istragorzare,
sterrionai
Frases
pesadindhe ca t'imbrutas: mugosu, sempre isterrigorzendhe in terra t'istas! ◊ si iscrafiaiant sa sue in bentre, sa béstia s'isterrigorzaiat in terra
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'étendre par terre
Ingresu
to lie down
Ispagnolu
tumbarse,
echarse al suelo
Italianu
distèndersi per tèrra
Tedescu
sich niederlegen.
isterricràre , vrb: isterrigai,
isterrigare,
isterrigiare,
isterrigrare,
isterrijare,
isterrugiare,
isterrujare Definitzione
betare, istrumpare a terra, crocare istérrios in terra
Sinònimos e contràrios
aterrai,
aterrighinare,
imbrortzinare,
isterricorjare,
isterrighinare,
isterrinai,
istragorzare,
sterrionai
Frases
giòvunus mannus… isterrigaus siant! ◊ in Osposidha bido chimbe ómines isterrujados: a balla los ant fertos che sirbones (C.Mura)◊ sa muzere de su zigante, atachendhe cun grandhe fúria sos soldados de su re, ndh'isterrijeit trinta ses ◊ at agatadu sa pobidha isterrigada in terra che àinu, imbriaga ◊ si est isterrigadu in s'erva ◊ candho pensas de isterrujare su male cun sa vindita, ndhe faghes nàschere un'àteru!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
abattre,
renverser à terre
Ingresu
to lay out,
to pull down
Ispagnolu
derribar,
tumbar
Italianu
abbàttere,
stèndere per tèrra
Tedescu
niederwerfen.
màndara , nf: mandra,
màndria Definitzione
corte de múrghere bestiàmene, loghighedhu, tretu serrau, prus che àteru curtzu, po pònnere bestiàmene (a múrghere, a crocare); in cobertantza, css. logu serrau bistu coment'e límite a sa libbertade / genias de m.: tundha, longa, a cresura, a muru; min. mandrighedha, mandriola, mandriolu
Sinònimos e contràrios
apassiadorzu,
pasciale,
passili
Maneras de nàrrere
csn:
bestire o trubbare su bestiàmine a sa mandra = acorrai su bestiàmini; essíreche in costas de mandra = cambiare chistionu, rispòndhere ma no a tonu, chirchendhe àteru a zisa de iscusa pro cambiare chistionu; sa Mandra Cràbina = sos Sete Frades, sos sete istedhos postos a zisa de carru
Frases
cheret fatu mandra noa e prus manna ca sos fiados de múrghere sunt medas ◊ su pastori at acorrau s'arrobba in sa màndara po múlliri
2.
a sos pisedhos a istare in mandra, in iscola, no lis piaghet
3.
si caligunu mentuait su chi fuit sutzessu, deo ch’essia in costas de mandra: mi pariat chi dognunu mi legiat in cara sa mancánsia
Sambenados e Provèrbios
smb:
Mandra, Mandras
Terminologia iscientìfica
pst
Ètimu
ltn.
mandra
Tradutziones
Frantzesu
enceinte,
clôture
Ingresu
corral
Ispagnolu
aprisco
Italianu
recinto,
chiuso per bestiame
Tedescu
Pferch.
marrúfu , nm Definitzione
nassa e logu inue tenent e pesant s'aliusta bia
Terminologia iscientìfica
pscd
Tradutziones
Frantzesu
vivier pour langoustes
Ingresu
lobster hatchery
Ispagnolu
criadero para langostas
Italianu
vivàio per aragòste
Tedescu
Langustenteich.
marturàre , vrb: ammarturai*,
marturiai,
marturiare Definitzione
orrúere a malàidu a tempos longos, màrture, chentza ndhe pòdere sanare; sufrire meda, che màrture, guastare, fintzes fàere sufrire o penare
Sinònimos e contràrios
irmalaidare
/
allizare
/
trumentai
| ctr.
sanai
/
bodire,
gosai
Frases
a isse lu martúriat su dolore ◊ gighiat sos ojos marturiados de su piantu ◊ tenet una fiza tunconida, marturiada in sa carena barant'annos ◊ sa Sardigna est marturiada de s'isfrutamentu
2.
custa prantaza cheret prantada prima chi si martúriet de su totu
3.
iscominigaus, no isceis comente marturiai is pòberos?!
Tradutziones
Frantzesu
souffrir
Ingresu
to suffer a long sickness (from)
Ispagnolu
enfermar,
sufrir mucho
Italianu
patire,
soffrire a lungo per malattìa
Tedescu
leiden.
paltèra , nf: pastera Definitzione
istrégiu, prus che àteru a bisura de cascita, a pònnere e mescamente a prantare o semenare frores: a logos est fintzes una filera de erbas de ortu prantadas, argiola de prantàgia puru
Sinònimos e contràrios
testu,
tula
Frases
sunt fiores de campu o de pastera? ◊ e pro chie preparo colóvuros e lizos, sa rosa vellutada in sa pastera? (A.Spano)◊ ite bellu fiore chi apo piantadu intro de una pastera! ◊ cherias tenta contu che fiore in paltera
Ètimu
ctl.
pastera
Tradutziones
Frantzesu
jardinière,
caisse à fleurs
Ingresu
flower box
Ispagnolu
florero
Italianu
vaschétta per fióri,
fiorièra
Tedescu
Blumenkasten.
po , prep: pro Definitzione
prep. chi s'impreat pruschetotu po inditare iscopu, ma fintzes càusa, favore, o precisare a ite, a chie, o cantu est limitada una cosa: cun su vrb. in sa forma de s'inf. tenet diferentes impreos no sèmpere bene distintos
Sinònimos e contràrios
ca
Maneras de nàrrere
csn:
pro me, po mene, po mimi = a pàrrere meu (o fintzes po fàere bene a mimi, po torracontu meu); pro a tie = pro te, po tui; pro cantu no… = sigomente, andhe chi no…; pro èssere chi…, pro chi no… (valore cuncessivu) = cun totu chi…, fintzes si no…; pro èssere chi… = própiu ca…; pro… (+ vrb.) = in arriscos, in perígulu de…; su pro = totu su chi si podit nàrriri o cunsiderai a favori (de ccn. cosa); unu po un'àteru = in càmbiu, a su postu o in parti de un'àteru; pro gai…, pro gai e pro gai… = po cussu e po cussu, prusaprestu…; est biu pro miràculu, semus salvos pro sa fide = itl. mediante, per mèzzo di
Frases
babbu tou ti mandhat a iscola pro istudiare ◊ si triballat pro campare ◊ po atendi un'ómini nci bollit sa pobidha ◊ seu innòi po dhi fai cumpangia
2.
po trassas assimbillat a su babbu, po bonugoru a sa mama ◊ pro bisonzos gai za mi arranzo a sa sola ◊ pro físsios za ndhe zughet, cussu! ◊ po cantu eis a bivi no dh'eis a iscaresci ◊ su chi apu fatu dèu, po Cíciu, no dh'at fatu mancu su fradi ◊ custu dhu fatzu po doveri ◊ ant brigadu pro chistiones de pàsculu ◊ mi seu dépia tupai is càrigas po su fragu mau ◊ ses istracu pro duos passos chi as postu ◊ cussu est su pràngiu po oi ◊ l'ant bantadu pro su bonu fàghere ◊ s'iscola, pro su chi bi fint pótidos andhare, no fit piàghida mancu a issos ◊ cumprendit allu po cibudha ◊ po mimi bai tui! ◊ si no fit istadu pro s'azudu sou no ndhe aias fatu de nudha a solu!
3.
pro chi + cong. = mancari, fintzas si: pro chi mi apat renusciadu tempus e sorte, so sempre cudhu cumpagnu afetzionadu (G.A.Cossu)◊ sos míseros de benes e de pannos, pro chi sient astutos, parent tontos (M.Murenu)◊ so isperanno chi dhi fete cuntentu lizenno custa cantilena, pro chi no siet una balentia ◊ si li dant peta, màndhigat, pro chi siat peta de cane! ◊ po chi portis sa conca murra, lah no ti acontessat de arregolli surra! ◊ fit fémina bella, pro chi no apat tentu bona sorte
4.
pro + inf. = si (ispantu), azummai: pro l'aer bidu a sa torrada, cun sos pes iscaldidos de suore!…◊ candho la fipo parturindhe l'apo penada duas dies: pro bi lassare sa vida, mama e fiza! ◊ pro mi ndhe pissiare, de su dolore! ◊ ndh'est rutu dae artu: pro bi lassare sa pedhe!
5.
pro + inf. = a su postu de…, cantu chi…, pro gai e pro gai, pro cussu e pro cussu: pro che pèrdere su puntu de s'onore menzus cherio pèrdere milli benes! ◊ pro tènnere a mimme, at nau su sóriche, sórico sa soca! ◊ pístadi sa limba, pro nàrrere machines! ◊ mòrrere pro mòrrere menzus a betzu ◊ dh'apu pigada po èssi una fémina de bixinau ◊ pro gai nos líbberas a Barabba! ◊ po pedra e pedra za che ndh’at in Terra chi carrare ndhe podes tota die (Sale)
6.
pro + inf. = càusa, ca: iscuru a chie pedit pro no àere! ◊ daghi si pesant, custos fogos mannos si movent pro no àere arresetu ◊ su mali parit mancu po tenni cumpangia ◊ cudhos chi de richesa fint dotados, pro èssere tontos sunt rutos a fundhu (G.Frassu)◊ su Sardu masedu no si est lamentau e po èssi masedu est sempri poboritu! ◊ si ti apo fatu un'averténtzia no l'apo fatu pro ti chèrrere male! ◊ po èsseres risortu, Deus meu, ghite regalu mannu chi mi as dau! (L.Loi)◊ piga custu, ma no po ti meritai, lah!
7.
pro + bi + inf. = si + verbu, pro inditare disizu o impudu: e ite pro bi l'ischire, chie est cussu chi mi at fatu dannu… banzu li tia dare! ◊ e ite pro fàghere a paris, candho si ndhe tzacant a inoghe a furare!…◊ pro bi l'àere ischidu chi fit gai tramposu!…… ◊ po dh'ai iscípiu ca fiat pagu riconoscenti aici!…
8.
meda cosa perdesi ma mi ndhe acunnortesi pro cantu no so mortu ◊ pro èssere chi ses mannu za ndh'as zutu de cabu!…◊ pro èssere chi so mannu mi depes rispetare de prus ◊ at tímiu po dh'arrestai ◊ pro chimbe francos chi tenimus che l'ispendhimus fora e chentza bisonzu puru!…◊ bosu ge fuedhais pagu, ma po tronai!…
Ètimu
ltn.
pro
Tradutziones
Frantzesu
pour
Ingresu
for
Ispagnolu
por,
para
Italianu
per
Tedescu
für,
zu,
um,
durch,
wegen.