Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

càrcara , nf Definitzione forru po còere sa pedra carcària de fàere a crachina Tradutziones Frantzesu four à chaux Ingresu limekiln Ispagnolu calera Italianu fornace per fare la calce Tedescu Kalkofen.

carrucàre , vrb: carrugare Definitzione portare a carruga, carrare o portare su trigu, su laore, a s'argiola po dhu treulare, a domo a dh'incungiare Sinònimos e contràrios assedare, isseidare Frases los bido carruchendhe in sas costeras cun sa màrghine a cúcuru ◊ bi cheriat su carru a carrugare trigu e lana ◊ carrucat a s'arzola sos mannucros de su tricu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu porter les graines à l'aire Ingresu to carry grain to barnyard Ispagnolu rebañar el trigo en la era Italianu portare il grano all'àia per la trebbiatura Tedescu den Weizen auf den Dreschplatz bringen.

càsticu , avb: càstigu, càstiu 1 Definitzione a c. = po is die de festa / zipone, beste de càstigu, de càstiu = su bonu Sinònimos e contràrios | ctr. fitianu Frases custos pantalones mi los lasso a càstigu ◊ si ponias mente a mie lu tias portare a càstigu in sas dies bagadias, cussu pinzos ◊ su sartu mi tevet leare sas misuras pro unu bestire de càstigu ◊ a su tempus sa peta in sas domos fit a càstigu ◊ ti ses bestiu chin sa beste de càsticu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu réservé pour les grandes occasions Ingresu reserved for the feasts Ispagnolu para las fiestas Italianu riservato per le fèste Tedescu für die Festtage aufbewahrt.

cerbòni , nm Definitzione nae de linna (o fintzes canna) a frucagedhu chi si ponet a bide, a pisu, a tamatas e àteru po chi abbarrent in artu de terra, acapiaos, e no dhis fatzat dannu su bentu Sinònimos e contràrios fichete, fitura, palincioni, ràdica 1 Frases is óminis pudant e nosu passaus in sèssini, acapiaus sa carriadroxa a su cerboni Tradutziones Frantzesu échalas Ingresu vine stake Ispagnolu tutor, rodrigón Italianu palétto per le viti Tedescu Weinpfahl.

cerína , nf: cherina, chirina, chirrina, gerina Definitzione logu po pònnere su porcu; logu serrau, genia de acorru cumonale po dhue pònnere bestiàmene tenturau, aciapau faendho dannu; in is cuiles, aprigu ammontau po ammamare e seberare crabitos, angiones, bitellos; dhue at logu chi cherina dhu narant a sa pratza o cortina, su tretu totu asuta de una mata, o fintzes a sa crélica Sinònimos e contràrios acorru, ammamadorju, chirra, crina, irchile, seperadorju / bàgliu / coltina, pratzada Frases de cristianos no ant assimizu, si sunt fatos che porcos in cherina ◊ si est veru chi imbitzadu at a matzone, cunza bene s'anzone in sa cherina! ◊ che ant postu su sirbonedhu in d-una chirina de preda ◊ tenet sa corte cucugiada po as crabas e as cerinas po us crabitedhos 2. si betat custu bandhu: Chie li mancat su zú andhet a cherina ca bi ndhe at unu tenturadu! Sambenados e Provèrbios smb: Cerina, Cirina Terminologia iscientìfica srr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu enceinte, fourrière Ingresu corral Ispagnolu pocilga Italianu recinto per bestiame Tedescu Pferch.

chírra , nf: chírria, cirra, ghirra Definitzione logu ammontau, genia de acorru, po dhue pònnere angiones o crabitos abbandha de is mamas; in s'acorru po is procos, una parte prus pitica de s'àurra, inue si ponet abbandha sa màdria angiada; fintzes matzu o chirrione de pilos, su pilu atzutzudhiu de un'animale / erba de cirras = ispéliu (Plumbago europaea) Sinònimos e contràrios adile, àrula, cerina, cirradroxu Frases coment'e àbbile airada s'iscudet subra de sos anzones in sa chirra Sambenados e Provèrbios smb: Chirra Terminologia iscientìfica srr Ètimu ltn. cirra, cirrus Tradutziones Frantzesu enceinte Ingresu pen Ispagnolu corral para animales pequeños Italianu recinto per animali pìccoli Tedescu Gehege.

címbria , nf Definitzione síndria de bòveda, s'armadura chi si ponet po fàere una bòveda e s'arcu chi dhue arresurtat Sinònimos e contràrios chentina 2 Terminologia iscientìfica dmo Ètimu spn. cimbria Tradutziones Frantzesu cintre Ingresu centring Ispagnolu cimbra Italianu cèntina, armatura per sostenére la vòlta Tedescu Rüstbogen.

cimbússa , nf: cimussa, gimussa, tzimusa, zimussa Definitzione sa fasca de pònnere a su pipiu de naschidórgiu imbodhigada in chintzu (o de àtera genia po fascare un'arremu); genia de chintórgiu largu de pònnere in chintzu, in costúmene de fémina Sinònimos e contràrios chimusa, fasca / cdh. cimuxa Frases candu nasciat su pipiu serbiant is cimbussas, su triàngulu, su cuacedhu ◊ po sa fasciadura is cimbussas, unu poghedhu fragósidas, si dhas prestàt tziu Pietrinu Terminologia iscientìfica bst Ètimu ltn. cimussa Tradutziones Frantzesu lange, lisière Ingresu selvage Ispagnolu pañal Italianu fàscia per neonati Tedescu Windel.

civèra , nf: sivera, tzivera Definitzione genia de létia de is mastos de muru (e picaperderis) po portare o carrugiare perda o àteru chi dhis serbit trebballandho, o fintzes una genia de càscia de pònnere in su carru Terminologia iscientìfica stz Ètimu ctl. civera Tradutziones Frantzesu civière Ingresu handbarrow Ispagnolu angarillas de albañil Italianu sòrta di barèlla per materiali Tedescu Trage.

cochíntzu, cochínzu , nm: coghíngiu, coghinzu, coighinzu Definitzione su còere, su fàere sa cota de su pane; su tanti de sa cosa de còere po papare una borta; su s'imbriagare / unu coghinzu de fae, de basolu, e gai = unu tanti de fà, de fasolu chi bastat po ndi còi una borta (e po su tanti de personas chi dhui papant) Sinònimos e contràrios cochidura, cota, cotolza, cotua / imbreachera Frases tanno ite sont cussas lachedhas de lavontzu e su cochintzu e totu sas àteras fainas?! ◊ duus pòburus funt andaus a s’arxola po domandai unu coghingedhu de trigu 2. est andhadu a s'ortu e at batidu unu bellu coghinzu de fae 3. cussos sont contos de cochinzu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cuisson Ingresu cooking, cooking quantity Ispagnolu cocción, porción Italianu cottura, quantità cucinàbile quanto basta per una vòlta Tedescu Kochen, Quantität zum Kochen.

coilàrza, coilàtza , nf, nm: cubilarja, cuilàglia, cuilàrgia, cuilarza, cuilarzu, cuilarxa, cuilarxu, cuilatza, cuilaxa, curiatza Definitzione tretu, logu inue totu a fúrriu si dhue faet o ant fatu acorru po bestiàmene, passiale, cuile, e fintzes sa mindha ue si ponet su cuile; logu alladamingiau, grassu ca dhue fut su cuile; coilarza est fintzes sa tana de su lèpere / fàghere cuilarza = pònnere bestiàmene a pàschere, a crocare, po ingrassare sa terra Sinònimos e contràrios coibi, pastoritzale Frases cue est logu de pastoriu e de cuilarzos ◊ nche colaiat su tempus pulindhe sa cubilarja ◊ no t'ispundas atesu de cuilarxa ca cussu ti bolit ispitzulai! ◊ eus fatu s'abbisita de is cuilarxus de sa cussòrgia Terminologia iscientìfica pst Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu terrain où il y a des enceintes pour les animaux Ingresu corral Ispagnolu terreno donde hay apriscos Italianu terréno dóve insistono i recinti per il bestiame Tedescu Viehpferch.

còla 1 , nf: cora, cori Definitzione genia de surcu (solu su fossu) fatu po passare o arregòllere abba, logu ue passat abba currendho; nau de abba o suore, su chi calat coment'e chi siat passandho in cora / cora tastera, corixedha maista, cora maista = surcos chi in sas terras aradas collint sas abbas projanas, dae mesu a s'oru, pro che las bogare candho sunt a tropu Sinònimos e contràrios caraju, sucru Frases fiat orrutu in d-una cola e si fiat isciustu totu ◊ in su falare tanta abba aundhada at fatu coras in sos terrinos ◊ custa no est ora de lassai andai àcua de su cundutu, ca sa cora passat aranti de s'enna mia! ◊ s'abba in sa cora cheret abbiada pro coitare a colare ◊ abbendhe a surcu, s'abba si càssiat de sa cora a su surcu 2. su suore li falaiat a coras ◊ sas làgrimas li ant fatu sas coras ◊ candho bufat che li falat sa cosa a coras Tradutziones Frantzesu caniveau Ingresu drain Ispagnolu reguera, cuneta, cauce Italianu canalétto per tèrra, cunétta, ròggia Tedescu Rinnstein, Gerinne.

còlte , nf: corte, corti Definitzione logu serrau, in fora, apresu a sa domo in bidha o in su sartu ue si faet fúrriu, fatu adatu a pònnere animales, o fintzes po àtera cumbénia; tretu minore prus che àteru tundhu a inghíriu de su truncu de una mata (o fintzes solu síngia tundha a cricu, in terra, giogu de piciochedhos); organísimu de giustítzia, collégiu de giuighes chi faent is dibbatimentos de gradu superiore / min. cortita; corte/i de múrghere, de mulli = mandra Sinònimos e contràrios bachile, cerina, coltíglia, màndara, passiale / zirella / cortile Maneras de nàrrere csn: sa corte de sa Luna = zenia de cortina, bàlliu tundhu prus craru chi a notes si paret totu a inghíriu de sa Luna, a bortas astrintu e a bortas largu meda; fàghere sa corte a s'abba = mòere s'abba cun sa manu, inue est apojada, a frànghere s'arga a manera de no ndhe la umprire cun s'abba; colte reale = polatu, logu ue b'istat unu re; fai corti chena crabas = fàghere innantis su chi cheret fatu apustis, manera irballada de fàghere sas cosas Frases sas cortes sunt prenas de pudhas e gai sa zente tenet sos obos ◊ candho torrant sos pastores a sa serra, in màgiu, faghent torra sas cortes a múlghere 2. sa luna istanote zughet sa corte ◊ fàgheli sa corte, a s'abba, e umpri! 3. a sa pitzinna che l'at giuta a colte reale ◊ sunt pagos sos chi tenent santu in corte pro si pòdere catzare dogni gustu Sambenados e Provèrbios smb: Corte, Cortes, Corti, Cortis, (Decortes, Degortes) / prb: benint is de monti e ci bogant is de corti Terminologia iscientìfica srr Ètimu ltn. cohorte(m) Tradutziones Frantzesu enceinte Ingresu corral Ispagnolu corral, tribunal Italianu recinto per animali, córte, alóne Tedescu Viehpferch, Gericht, Hof.

contrapuntàre , vrb Definitzione èssere a paris de un'àteru, in su sensu chi, a su chi unu tenet, s'àteru podet nàrrere de tènnere cosa issu puru; chistionare faendhosi is partes, difendhendhosi e betandho curpas a s'àteru, arrespòndhere a truncadura Frases sa família de Fulanu oe contrapuntat cun calesisiat àtera família ◊ non bi at rejone, mancu sa piús manna de custu mundhu, chi potat cuntrapuntare cun sas fortzas de su padronu suridu (Z.Zazzu) 2. tue ses semper contrapuntendhe cun megus Ètimu spn. contrapunt(e)ar Tradutziones Frantzesu répondre du tac au tac Ingresu to compete, to give sharp answer Ispagnolu rivalizar Italianu gareggiare, rispóndere per le rime Tedescu wetteifern, gehörig Bescheid sagen.

córdula , nf: Definitzione s'istentina de unu pegus mescamente piticu filada, a imbodhigadura, cun àteros orrugos de matzàmene (bentre, cordule, orrugu de napa, àteru) e poi cota a orrostu o, si est pegus mannu, iscotada e apustis orrustia o fata a cassola / fai sa córdula a sa musca = èssere limidos, susuncus Sinònimos e contràrios codra Terminologia iscientìfica mng Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tresse de boyaux servant à faire rôtir Ingresu gut plait prepared to be roasted Ispagnolu trenza, madeja, revoltillo, mazo Italianu tréccia di intestini per arròsti Tedescu Darmflechte zum Braten.

corrorinài , vrb Definitzione cricare e arregòllere codrolinu Sinònimos e contràrios cugumedhare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cueillir des champignons Ingresu to look for mushrooms Ispagnolu buscar hongos Italianu andare per funghi Tedescu Pilze suchen gehen.

covacúra , nf Definitzione totu su chi si podet pònnere a covecu, po ammontu a calecuna cosa Sinònimos e contràrios acavannu, ammantadroxu, assacarru, carrarzura, coberta, coguzu, cubutóngiu, cucutzura, cugutzadorza Frases betare una cosa a covacura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couverture, tout ce qui sert à couvrir Ingresu coverings Ispagnolu todo lo que cubre Italianu tutto ciò che può servire per coprire Tedescu Decke.

cóvinu , nm Definitzione arretza po piscare ambidha, nassa fata cun pértiga Terminologia iscientìfica pscd Ètimu ltn. cophinus Tradutziones Frantzesu nasse pour pêcher l'anguille Ingresu eel basket Ispagnolu nasa para anguilas Italianu nassa per anguille Tedescu Aalreuse.

crispésu , nm Definitzione genia de móriga, baculedhu a tres puntas, po murigare cosa in istrégiu; a logos est s'ispinatzu de ogiastu o de àtera linna po ifrichire figu a sicare; a logos est una genia de pasta chi si faet po augúriu candho si che leat s'asciugàriu a domo de sa cojuada noa, fata cun s'iscete e posta in calecuna figura de crésia fata a filuverru cun animaledhos e maginedhas de santos apicadas Terminologia iscientìfica ans Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fouet (cuis.) Ingresu whisk Ispagnolu batidora Italianu frusta per miscelazióne Tedescu Schneeschläger.

cucutzúra , nf: cucuzura, cugugiura, cugutzura, cuguzura Definitzione totugantu su chi serbit po carragiare, de ammontu Sinònimos e contràrios acavannu, ammantadroxu, ammuntolzu, assacarru, carralzamenta, carrarzura, coguzu, covacura, cubutóngiu, cugutzadorza, cuzicadura, cuzicura, incarralzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tout ce qui sert à couvrir Ingresu covering Ispagnolu cobertura Italianu tutto ciò che serve per coprire Tedescu Decke.