càrcara , nf Definizione
forru po còere sa pedra carcària de fàere a crachina
Traduzioni
Francese
four à chaux
Inglese
limekiln
Spagnolo
calera
Italiano
fornace per fare la calce
Tedesco
Kalkofen.
carrucàre , vrb: carrugare Definizione
portare a carruga, carrare o portare su trigu, su laore, a s'argiola po dhu treulare, a domo a dh'incungiare
Sinonimi e contrari
assedare,
isseidare
Frasi
los bido carruchendhe in sas costeras cun sa màrghine a cúcuru ◊ bi cheriat su carru a carrugare trigu e lana ◊ carrucat a s'arzola sos mannucros de su tricu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
porter les graines à l'aire
Inglese
to carry grain to barnyard
Spagnolo
rebañar el trigo en la era
Italiano
portare il grano all'àia per la trebbiatura
Tedesco
den Weizen auf den Dreschplatz bringen.
càsticu , avb: càstigu,
càstiu 1 Definizione
a c. = po is die de festa / zipone, beste de càstigu, de càstiu = su bonu
Sinonimi e contrari
| ctr.
fitianu
Frasi
custos pantalones mi los lasso a càstigu ◊ si ponias mente a mie lu tias portare a càstigu in sas dies bagadias, cussu pinzos ◊ su sartu mi tevet leare sas misuras pro unu bestire de càstigu ◊ a su tempus sa peta in sas domos fit a càstigu ◊ ti ses bestiu chin sa beste de càsticu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réservé pour les grandes occasions
Inglese
reserved for the feasts
Spagnolo
para las fiestas
Italiano
riservato per le fèste
Tedesco
für die Festtage aufbewahrt.
cerbòni , nm Definizione
nae de linna (o fintzes canna) a frucagedhu chi si ponet a bide, a pisu, a tamatas e àteru po chi abbarrent in artu de terra, acapiaos, e no dhis fatzat dannu su bentu
Sinonimi e contrari
fichete,
fitura,
palincioni,
ràdica 1
Frasi
is óminis pudant e nosu passaus in sèssini, acapiaus sa carriadroxa a su cerboni
Traduzioni
Francese
échalas
Inglese
vine stake
Spagnolo
tutor,
rodrigón
Italiano
palétto per le viti
Tedesco
Weinpfahl.
cerína , nf: cherina,
chirina,
chirrina,
gerina Definizione
logu po pònnere su porcu; logu serrau, genia de acorru cumonale po dhue pònnere bestiàmene tenturau, aciapau faendho dannu; in is cuiles, aprigu ammontau po ammamare e seberare crabitos, angiones, bitellos; dhue at logu chi cherina dhu narant a sa pratza o cortina, su tretu totu asuta de una mata, o fintzes a sa crélica
Sinonimi e contrari
acorru,
ammamadorju,
chirra,
crina,
irchile,
seperadorju
/
bàgliu
/
coltina,
pratzada
Frasi
de cristianos no ant assimizu, si sunt fatos che porcos in cherina ◊ si est veru chi imbitzadu at a matzone, cunza bene s'anzone in sa cherina! ◊ che ant postu su sirbonedhu in d-una chirina de preda ◊ tenet sa corte cucugiada po as crabas e as cerinas po us crabitedhos
2.
si betat custu bandhu: Chie li mancat su zú andhet a cherina ca bi ndhe at unu tenturadu!
Cognomi e Proverbi
smb:
Cerina, Cirina
Terminologia scientifica
srr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enceinte,
fourrière
Inglese
corral
Spagnolo
pocilga
Italiano
recinto per bestiame
Tedesco
Pferch.
chírra , nf: chírria,
cirra,
ghirra Definizione
logu ammontau, genia de acorru, po dhue pònnere angiones o crabitos abbandha de is mamas; in s'acorru po is procos, una parte prus pitica de s'àurra, inue si ponet abbandha sa màdria angiada; fintzes matzu o chirrione de pilos, su pilu atzutzudhiu de un'animale / erba de cirras = ispéliu (Plumbago europaea)
Sinonimi e contrari
adile,
àrula,
cerina,
cirradroxu
Frasi
coment'e àbbile airada s'iscudet subra de sos anzones in sa chirra
Cognomi e Proverbi
smb:
Chirra
Terminologia scientifica
srr
Etimo
ltn.
cirra, cirrus
Traduzioni
Francese
enceinte
Inglese
pen
Spagnolo
corral para animales pequeños
Italiano
recinto per animali pìccoli
Tedesco
Gehege.
címbria , nf Definizione
síndria de bòveda, s'armadura chi si ponet po fàere una bòveda e s'arcu chi dhue arresurtat
Sinonimi e contrari
chentina 2
Terminologia scientifica
dmo
Etimo
spn.
cimbria
Traduzioni
Francese
cintre
Inglese
centring
Spagnolo
cimbra
Italiano
cèntina,
armatura per sostenére la vòlta
Tedesco
Rüstbogen.
cimbússa , nf: cimussa,
gimussa,
tzimusa,
zimussa Definizione
sa fasca de pònnere a su pipiu de naschidórgiu imbodhigada in chintzu (o de àtera genia po fascare un'arremu); genia de chintórgiu largu de pònnere in chintzu, in costúmene de fémina
Sinonimi e contrari
chimusa,
fasca
/
cdh. cimuxa
Frasi
candu nasciat su pipiu serbiant is cimbussas, su triàngulu, su cuacedhu ◊ po sa fasciadura is cimbussas, unu poghedhu fragósidas, si dhas prestàt tziu Pietrinu
Terminologia scientifica
bst
Etimo
ltn.
cimussa
Traduzioni
Francese
lange,
lisière
Inglese
selvage
Spagnolo
pañal
Italiano
fàscia per neonati
Tedesco
Windel.
civèra , nf: sivera,
tzivera Definizione
genia de létia de is mastos de muru (e picaperderis) po portare o carrugiare perda o àteru chi dhis serbit trebballandho, o fintzes una genia de càscia de pònnere in su carru
Terminologia scientifica
stz
Etimo
ctl.
civera
Traduzioni
Francese
civière
Inglese
handbarrow
Spagnolo
angarillas de albañil
Italiano
sòrta di barèlla per materiali
Tedesco
Trage.
cochíntzu, cochínzu , nm: coghíngiu,
coghinzu,
coighinzu Definizione
su còere, su fàere sa cota de su pane; su tanti de sa cosa de còere po papare una borta; su s'imbriagare / unu coghinzu de fae, de basolu, e gai = unu tanti de fà, de fasolu chi bastat po ndi còi una borta (e po su tanti de personas chi dhui papant)
Sinonimi e contrari
cochidura,
cota,
cotolza,
cotua
/
imbreachera
Frasi
tanno ite sont cussas lachedhas de lavontzu e su cochintzu e totu sas àteras fainas?! ◊ duus pòburus funt andaus a s’arxola po domandai unu coghingedhu de trigu
2.
est andhadu a s'ortu e at batidu unu bellu coghinzu de fae
3.
cussos sont contos de cochinzu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cuisson
Inglese
cooking,
cooking quantity
Spagnolo
cocción,
porción
Italiano
cottura,
quantità cucinàbile quanto basta per una vòlta
Tedesco
Kochen,
Quantität zum Kochen.
coilàrza, coilàtza , nf, nm: cubilarja,
cuilàglia,
cuilàrgia,
cuilarza,
cuilarzu,
cuilarxa,
cuilarxu,
cuilatza,
cuilaxa,
curiatza Definizione
tretu, logu inue totu a fúrriu si dhue faet o ant fatu acorru po bestiàmene, passiale, cuile, e fintzes sa mindha ue si ponet su cuile; logu alladamingiau, grassu ca dhue fut su cuile; coilarza est fintzes sa tana de su lèpere / fàghere cuilarza = pònnere bestiàmene a pàschere, a crocare, po ingrassare sa terra
Sinonimi e contrari
coibi,
pastoritzale
Frasi
cue est logu de pastoriu e de cuilarzos ◊ nche colaiat su tempus pulindhe sa cubilarja ◊ no t'ispundas atesu de cuilarxa ca cussu ti bolit ispitzulai! ◊ eus fatu s'abbisita de is cuilarxus de sa cussòrgia
Terminologia scientifica
pst
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
terrain où il y a des enceintes pour les animaux
Inglese
corral
Spagnolo
terreno donde hay apriscos
Italiano
terréno dóve insistono i recinti per il bestiame
Tedesco
Viehpferch.
còla 1 , nf: cora,
cori Definizione
genia de surcu (solu su fossu) fatu po passare o arregòllere abba, logu ue passat abba currendho; nau de abba o suore, su chi calat coment'e chi siat passandho in cora / cora tastera, corixedha maista, cora maista = surcos chi in sas terras aradas collint sas abbas projanas, dae mesu a s'oru, pro che las bogare candho sunt a tropu
Sinonimi e contrari
caraju,
sucru
Frasi
fiat orrutu in d-una cola e si fiat isciustu totu ◊ in su falare tanta abba aundhada at fatu coras in sos terrinos ◊ custa no est ora de lassai andai àcua de su cundutu, ca sa cora passat aranti de s'enna mia! ◊ s'abba in sa cora cheret abbiada pro coitare a colare ◊ abbendhe a surcu, s'abba si càssiat de sa cora a su surcu
2.
su suore li falaiat a coras ◊ sas làgrimas li ant fatu sas coras ◊ candho bufat che li falat sa cosa a coras
Traduzioni
Francese
caniveau
Inglese
drain
Spagnolo
reguera,
cuneta,
cauce
Italiano
canalétto per tèrra,
cunétta,
ròggia
Tedesco
Rinnstein,
Gerinne.
còlte , nf: corte,
corti Definizione
logu serrau, in fora, apresu a sa domo in bidha o in su sartu ue si faet fúrriu, fatu adatu a pònnere animales, o fintzes po àtera cumbénia; tretu minore prus che àteru tundhu a inghíriu de su truncu de una mata (o fintzes solu síngia tundha a cricu, in terra, giogu de piciochedhos); organísimu de giustítzia, collégiu de giuighes chi faent is dibbatimentos de gradu superiore / min. cortita; corte/i de múrghere, de mulli = mandra
Sinonimi e contrari
bachile,
cerina,
coltíglia,
màndara,
passiale
/
zirella
/
cortile
Modi di dire
csn:
sa corte de sa Luna = zenia de cortina, bàlliu tundhu prus craru chi a notes si paret totu a inghíriu de sa Luna, a bortas astrintu e a bortas largu meda; fàghere sa corte a s'abba = mòere s'abba cun sa manu, inue est apojada, a frànghere s'arga a manera de no ndhe la umprire cun s'abba; colte reale = polatu, logu ue b'istat unu re; fai corti chena crabas = fàghere innantis su chi cheret fatu apustis, manera irballada de fàghere sas cosas
Frasi
sas cortes sunt prenas de pudhas e gai sa zente tenet sos obos ◊ candho torrant sos pastores a sa serra, in màgiu, faghent torra sas cortes a múlghere
2.
sa luna istanote zughet sa corte ◊ fàgheli sa corte, a s'abba, e umpri!
3.
a sa pitzinna che l'at giuta a colte reale ◊ sunt pagos sos chi tenent santu in corte pro si pòdere catzare dogni gustu
Cognomi e Proverbi
smb:
Corte, Cortes, Corti, Cortis, (Decortes, Degortes)
/
prb:
benint is de monti e ci bogant is de corti
Terminologia scientifica
srr
Etimo
ltn.
cohorte(m)
Traduzioni
Francese
enceinte
Inglese
corral
Spagnolo
corral,
tribunal
Italiano
recinto per animali,
córte,
alóne
Tedesco
Viehpferch,
Gericht,
Hof.
contrapuntàre , vrb Definizione
èssere a paris de un'àteru, in su sensu chi, a su chi unu tenet, s'àteru podet nàrrere de tènnere cosa issu puru; chistionare faendhosi is partes, difendhendhosi e betandho curpas a s'àteru, arrespòndhere a truncadura
Frasi
sa família de Fulanu oe contrapuntat cun calesisiat àtera família ◊ non bi at rejone, mancu sa piús manna de custu mundhu, chi potat cuntrapuntare cun sas fortzas de su padronu suridu (Z.Zazzu)
2.
tue ses semper contrapuntendhe cun megus
Etimo
spn.
contrapunt(e)ar
Traduzioni
Francese
répondre du tac au tac
Inglese
to compete,
to give sharp answer
Spagnolo
rivalizar
Italiano
gareggiare,
rispóndere per le rime
Tedesco
wetteifern,
gehörig Bescheid sagen.
córdula , nf: Definizione
s'istentina de unu pegus mescamente piticu filada, a imbodhigadura, cun àteros orrugos de matzàmene (bentre, cordule, orrugu de napa, àteru) e poi cota a orrostu o, si est pegus mannu, iscotada e apustis orrustia o fata a cassola / fai sa córdula a sa musca = èssere limidos, susuncus
Sinonimi e contrari
codra
Terminologia scientifica
mng
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tresse de boyaux servant à faire rôtir
Inglese
gut plait prepared to be roasted
Spagnolo
trenza,
madeja,
revoltillo,
mazo
Italiano
tréccia di intestini per arròsti
Tedesco
Darmflechte zum Braten.
corrorinài , vrb Definizione
cricare e arregòllere codrolinu
Sinonimi e contrari
cugumedhare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cueillir des champignons
Inglese
to look for mushrooms
Spagnolo
buscar hongos
Italiano
andare per funghi
Tedesco
Pilze suchen gehen.
covacúra , nf Definizione
totu su chi si podet pònnere a covecu, po ammontu a calecuna cosa
Sinonimi e contrari
acavannu,
ammantadroxu,
assacarru,
carrarzura,
coberta,
coguzu,
cubutóngiu,
cucutzura,
cugutzadorza
Frasi
betare una cosa a covacura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
Inglese
coverings
Spagnolo
todo lo que cubre
Italiano
tutto ciò che può servire per coprire
Tedesco
Decke.
cóvinu , nm Definizione
arretza po piscare ambidha, nassa fata cun pértiga
Terminologia scientifica
pscd
Etimo
ltn.
cophinus
Traduzioni
Francese
nasse pour pêcher l'anguille
Inglese
eel basket
Spagnolo
nasa para anguilas
Italiano
nassa per anguille
Tedesco
Aalreuse.
crispésu , nm Definizione
genia de móriga, baculedhu a tres puntas, po murigare cosa in istrégiu; a logos est s'ispinatzu de ogiastu o de àtera linna po ifrichire figu a sicare; a logos est una genia de pasta chi si faet po augúriu candho si che leat s'asciugàriu a domo de sa cojuada noa, fata cun s'iscete e posta in calecuna figura de crésia fata a filuverru cun animaledhos e maginedhas de santos apicadas
Terminologia scientifica
ans
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fouet (cuis.)
Inglese
whisk
Spagnolo
batidora
Italiano
frusta per miscelazióne
Tedesco
Schneeschläger.
cucutzúra , nf: cucuzura,
cugugiura,
cugutzura,
cuguzura Definizione
totugantu su chi serbit po carragiare, de ammontu
Sinonimi e contrari
acavannu,
ammantadroxu,
ammuntolzu,
assacarru,
carralzamenta,
carrarzura,
coguzu,
covacura,
cubutóngiu,
cugutzadorza,
cuzicadura,
cuzicura,
incarralzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tout ce qui sert à couvrir
Inglese
covering
Spagnolo
cobertura
Italiano
tutto ciò che serve per coprire
Tedesco
Decke.