derràma , nf Definition
parte de unu pagamentu; cosa chi si acàbidat po dha giare a ccn. bisongiosu; cosa chi si narat in giru a bodheta; fintzes dannu
Synonyms e antonyms
rata
/
bodheta,
naravèglia,
narinzu
Idioms
csn:
a derramas secadas = fatuvatu, dae pagu in pagu; fàghere una d. = collire dinari pro azuare a ccn.
Sentences
in d-una domu dhue tenet sèmpere derramas de pagai
2.
cudha derrama chi fit acoglida peri sa bidha che as torradu a istèrrere
3.
est in giru sa derrama chi Fulanu est in malas abbas ◊ ant a fàghere sa derrama in bidha, Lussó, già l’ischis chi totu ti cherent bene!
4.
su focu batit derramas, disisperu, niedhore e morte (L.Pusceddu)
Etymon
spn.
Translations
French
impôt,
quête
English
tax,
share,
begging
Spanish
derrama,
colecta
Italian
gabèlla,
divisióne per quòte,
quèstua
German
Steuer,
anteilmäßige Verteilung,
Almosensammlung.
disigàre , vrb Definition
bènnere a malu puntu de is dispraxeres, de s'afrigimentu, agummai coment'e consumàresi de sa tisichéntzia
Synonyms e antonyms
indisicare,
indisichire
Etymon
srd.
Translations
French
se consumer de douleur,
avoir de la peine
English
to grow sad,
to pine away
Spanish
debilitarse por el dolor
Italian
intristire,
consumarsi per dolóre
German
sich verzeheren.
escabítu , nm Definition
cosighedha fine bona a tènnere po allumiare su fogu
Synonyms e antonyms
chimuza,
frustigalla,
pampuzia
Translations
French
substance pour allumer le feu
English
tinder
Spanish
yesca
Italian
ésca per accèndere il fuòco
German
Zunder.
fiàcu , agt: flacu,
fracu Definition
chi est a debbilesa, débbile mescamente de maladia
Synonyms e antonyms
débbile,
flúsciu,
istasidu,
infrachiu,
modhi
| ctr.
crispu,
folte,
téteru
Idioms
csn:
èssiri f. de cerbedhu = conchivracu, mancai sa mellus dí de s'annu, a unu, èssere tocadu a conca; èssiri de memória flaca = chi s'irméntigat totu; rídere a fiacu = arriri poita is àterus funt arriendi, ma sentza cumprèndiri bèni ita dhus at fatus a arriri; ríere a fiacu = arriri ca is àterus funt arriendi ma sentza cumprèndiri poita
Sentences
seu fadiau fracu ◊ bandas fracu, solu in sa bia, e atruessas e imburchinas ◊ s'ifruentza che aiat leadu sos betzos piús fracos
2.
ite pessone illusa e conchi fraca!…◊ si depit èssi acabbau de ammachiai, custu: est locu fracu ◊ sos de Foranu fint cussiderados unu pagu fracos de crevedhu
Etymon
ltn.
flaccus
Translations
French
faible
English
weak
Spanish
flojo,
flaco
Italian
fiacco,
débole per malattia
German
schwach,
kraftlos,
geschwächt.
frégua, freguèdha, frégula , nf: frélua,
freuledha,
frígula Definition
ispétzia de fianda po usu de minestra: macarrones a farinedhos chi si faent istidhigandho abba a sa símbula e girandho a lébiu sa punta de is pódhighes apitzu, aintru de su tianu: sa símbula essit totu aranedhada, a farinedhos minudos che gràndhine e si faet sicare po durare / a./c. a logos narant freguledha a su frutu de su samucu / f. incasada = cundhida cun bagna e casu ratadu; frégula istufada, istuvada = sucu cotu a budhidu, cundhidu che a sos macarrones, postu in lama cun ozu budhidu betadu subra e postu in su furru fintzas a fàghere sa crosta cun casu ratadu subra puru
Synonyms e antonyms
ambu,
pistizone,
sucu
Sentences
beniat a bidha a portai sa frégua manna de incasai ◊ custu botixedhu est prenu de freguedha ◊ sa frégula si fait de símbula, a pibionedhus
Surnames and Proverbs
smb:
Fregula
Etymon
itl.
frégolo
Translations
French
pâtes alimentaires granulées pour soupe
English
typical sardinian pasta for soups
Spanish
pastas sardas para sopas
Italian
tipo di pasta sarda per minèstre
German
sardische Suppennudeln (Pl.).
frucàrgiu, frucàrzu , nm, nf: fulcalzu,
furcàglia,
furcàgliu,
furcalzu,
furcarju,
furcarzu,
furcazu Definition
cambu mannu de mata limpiau lassandhodhi un’orrugu (rocu) de is cambos prus piticos po dhue apicare cosas o fintzes po dhu pònnere a puntedhu e mantènnere naes de mata o bide in artu chi no tochent in terra o no si ndhe seghent; a logos dhu narant a su tragu de sida po carrare pedra
Synonyms e antonyms
iltatu,
nàica,
pontedhu,
puntale,
trumponi,
údulu,
uduri
/
trazu
Sentences
a sas naes de péssighe chi pendhent tropu ca sunt barriadas lis cheret postu unu furcarzu ◊ a domo ndhe intrat a furcalzu reu cun sa chiza improntada a fagher morte (A.Dettori)◊ sa bértula est apicada in su furcarzu ◊ pro letu bi tenet una rete posta in furcàglias de ozastru
Etymon
srd.
Translations
French
tige,
échalas
English
stake
Spanish
tutor,
rodrigón
Italian
tutóre (sostégno per àlberi)
German
Baumstütze.
imbrúciu , nm Synonyms e antonyms
passérica
Translations
French
indisposition,
malaise
English
slight illness
Spanish
indisposición,
turbación
Italian
indisposizióne fìsica,
turbaménto per malèssere
German
Unwohlsein.
irfrissuràre , vrb: isfressurare,
isfrisciurai,
isfrissurare,
sfrisciurai Definition
bogare, segare sa frisciura de sa bentre de unu pegus pangau; in cobertantza e nau de gente, fàere css. cosa o ifortzu mannu po un'iscopu, po agiudare a unu
Synonyms e antonyms
irmatare
/
matanare,
ischissimignare,
smerai
2.
su tzeracu totu sa die si fachiat a cantos irfrissurànnesi a travàgliu cràtiu ◊ si sunt isfressurados fatendhe inchinos a noranta grados! ◊ apas pascéntzia: no t'isfrissures! ◊ unu tempus sa laorera fit totu a fortza de bratzos, a s'isfrissura isfrissura cun sos boes
Etymon
srd.
Translations
French
se mettre en quattre pour qqn.
English
to leave no stone unturned
Spanish
echar los hígados,
desvivirse por
Italian
farsi in quattro per qlc. o qls.
German
sich vierteilen.
iscaldíre , vrb: iscardire,
scardiri Definition
giare o fàere caente in ccn. logu o a calecuna cosa; ispitzulare, freare sa pedhe a fortza de frigare cun cosa tostada
Synonyms e antonyms
acalorire,
caentare,
caglientai,
cheghentare,
iscaentare,
iscardillare
/
friai,
malandrare
| ctr.
ifridare
Sentences
in cudhas dies malas de ierru rechedit su fogu a s'iscaldire ◊ acúrtzia a su fogu a t'iscardire! ◊ cun cussa linna faghimis su fogu e nos iscardimis
2.
cussa robba tètera mi at totu iscardidu comente tocat sa carre ◊ sas iscarpas noas mi ant iscardidu su cambutzu e pitigadu puru, a su friga friga
3.
iscardi custos coros fritos!
Etymon
srd.
Translations
French
chauffer,
rougir la peau sous l'effet du frottement
English
to heat,
to redden the skin by rubbing
Spanish
calentar,
enrojecer
Italian
scaldare,
arrossare la pèlle per sfregaménto
German
erwärmen,
durch Reiben röten.
iscalmentàre , vrb: iscammentare,
iscarmentai,
iscarmentare,
isclamentare,
iscramentai,
iscrammentai,
iscrammentare,
isgramentare,
scramentai Definition
currègere su cumportamentu imparandho de unu male, de cosa chi est costada meda, de unu dannu po dh’àere provau; pigare assíchidu
Synonyms e antonyms
iscadhai,
spriai
/
asciuconare
Sentences
onzi die a campu che lu leo: daghi iscarmentat a triballu as a bis chi li benit sa gana de istudiare!
2.
intendhimus chi s'iscrammentat sa robba: currimos e agatamos s'anzone iscannadu dae su grodhe
Surnames and Proverbs
prb:
chini est iscrammentau de s'àcua budhia timit sa frida puru
Etymon
spn.
Translations
French
décourager
English
to discourage,
to desist
Spanish
escarmentar
Italian
scoraggiare,
desístere per effètto di esperiènza forteménte negativa
German
entmütigen,
ablassen.
ischèra , nf Definition
su tziringone chi si ponet po anniscai su pische, is nassas
Synonyms e antonyms
tzirringoni
Etymon
srd.
Translations
French
lombric pour amorcer le poisson
English
bait
Spanish
lombriz puesto para cebo
Italian
lombrico per ésca
German
Köderwurm.
isconcassòne , nm: sconcassori Definition
genia de molinu po pistare pedra a fàere a giarra
Translations
French
broyeur à gravier
English
crusher
Spanish
trituradora para grava
Italian
frantóio per ghiàia
German
Steinbrecher für Kies.
iscónchinu , nm: iscónchiu Definition
móvia de sa conca a cropu, mescamente candho unu no est de acórdiu cun su chi est intendhendho
Synonyms e antonyms
conchinada,
isconchinada,
isconchizada,
isconchizu,
sconchiada
Sentences
cudhu andai pistabista, feriveri, arrósciu oi de custus, cras de cudhus, a iscónchius, a murrúngius ◊ candho dhi narant cosa istat a iscónchios de conca ma no arrespondhet
Etymon
srd.
Translations
French
désapprobation d'un signe de tête
English
headshake to dissent
Spanish
negación con la cabeza
Italian
mòssa del capo per dissènso
German
mit dem Kopf ablehnen.
isterricorjàre , vrb: isterrigolzare,
isterrigorzare Definition
su si pònnere coment'e crocaos o fuliaos in terra, ma nau prus che àteru cun fortza, cun tzacu, cun arrennegu
Synonyms e antonyms
aterrai
/
imbrossinare,
isterricrare,
isterrighinare,
isterrinai,
isterrorzare,
istragorzare,
sterrionai
Sentences
pesadindhe ca t'imbrutas: mugosu, sempre isterrigorzendhe in terra t'istas! ◊ si iscrafiaiant sa sue in bentre, sa béstia s'isterrigorzaiat in terra
Etymon
srd.
Translations
French
s'étendre par terre
English
to lie down
Spanish
tumbarse,
echarse al suelo
Italian
distèndersi per tèrra
German
sich niederlegen.
isterricràre , vrb: isterrigai,
isterrigare,
isterrigiare,
isterrigrare,
isterrijare,
isterrugiare,
isterrujare Definition
betare, istrumpare a terra, crocare istérrios in terra
Synonyms e antonyms
aterrai,
aterrighinare,
imbrortzinare,
isterricorjare,
isterrighinare,
isterrinai,
istragorzare,
sterrionai
Sentences
giòvunus mannus… isterrigaus siant! ◊ in Osposidha bido chimbe ómines isterrujados: a balla los ant fertos che sirbones (C.Mura)◊ sa muzere de su zigante, atachendhe cun grandhe fúria sos soldados de su re, ndh'isterrijeit trinta ses ◊ at agatadu sa pobidha isterrigada in terra che àinu, imbriaga ◊ si est isterrigadu in s'erva ◊ candho pensas de isterrujare su male cun sa vindita, ndhe faghes nàschere un'àteru!
Etymon
srd.
Translations
French
abattre,
renverser à terre
English
to lay out,
to pull down
Spanish
derribar,
tumbar
Italian
abbàttere,
stèndere per tèrra
German
niederwerfen.
màndara , nf: mandra,
màndria Definition
corte de múrghere bestiàmene, loghighedhu, tretu serrau, prus che àteru curtzu, po pònnere bestiàmene (a múrghere, a crocare); in cobertantza, css. logu serrau bistu coment'e límite a sa libbertade / genias de m.: tundha, longa, a cresura, a muru; min. mandrighedha, mandriola, mandriolu
Synonyms e antonyms
apassiadorzu,
pasciale,
passili
Idioms
csn:
bestire o trubbare su bestiàmine a sa mandra = acorrai su bestiàmini; essíreche in costas de mandra = cambiare chistionu, rispòndhere ma no a tonu, chirchendhe àteru a zisa de iscusa pro cambiare chistionu; sa Mandra Cràbina = sos Sete Frades, sos sete istedhos postos a zisa de carru
Sentences
cheret fatu mandra noa e prus manna ca sos fiados de múrghere sunt medas ◊ su pastori at acorrau s'arrobba in sa màndara po múlliri
2.
a sos pisedhos a istare in mandra, in iscola, no lis piaghet
3.
si caligunu mentuait su chi fuit sutzessu, deo ch’essia in costas de mandra: mi pariat chi dognunu mi legiat in cara sa mancánsia
Surnames and Proverbs
smb:
Mandra, Mandras
Scientific Terminology
pst
Etymon
ltn.
mandra
Translations
French
enceinte,
clôture
English
corral
Spanish
aprisco
Italian
recinto,
chiuso per bestiame
German
Pferch.
marrúfu , nm Definition
nassa e logu inue tenent e pesant s'aliusta bia
Scientific Terminology
pscd
Translations
French
vivier pour langoustes
English
lobster hatchery
Spanish
criadero para langostas
Italian
vivàio per aragòste
German
Langustenteich.
marturàre , vrb: ammarturai*,
marturiai,
marturiare Definition
orrúere a malàidu a tempos longos, màrture, chentza ndhe pòdere sanare; sufrire meda, che màrture, guastare, fintzes fàere sufrire o penare
Synonyms e antonyms
irmalaidare
/
allizare
/
trumentai
| ctr.
sanai
/
bodire,
gosai
Sentences
a isse lu martúriat su dolore ◊ gighiat sos ojos marturiados de su piantu ◊ tenet una fiza tunconida, marturiada in sa carena barant'annos ◊ sa Sardigna est marturiada de s'isfrutamentu
2.
custa prantaza cheret prantada prima chi si martúriet de su totu
3.
iscominigaus, no isceis comente marturiai is pòberos?!
Translations
French
souffrir
English
to suffer a long sickness (from)
Spanish
enfermar,
sufrir mucho
Italian
patire,
soffrire a lungo per malattìa
German
leiden.
paltèra , nf: pastera Definition
istrégiu, prus che àteru a bisura de cascita, a pònnere e mescamente a prantare o semenare frores: a logos est fintzes una filera de erbas de ortu prantadas, argiola de prantàgia puru
Synonyms e antonyms
testu,
tula
Sentences
sunt fiores de campu o de pastera? ◊ e pro chie preparo colóvuros e lizos, sa rosa vellutada in sa pastera? (A.Spano)◊ ite bellu fiore chi apo piantadu intro de una pastera! ◊ cherias tenta contu che fiore in paltera
Etymon
ctl.
pastera
Translations
French
jardinière,
caisse à fleurs
English
flower box
Spanish
florero
Italian
vaschétta per fióri,
fiorièra
German
Blumenkasten.
po , prep: pro Definition
prep. chi s'impreat pruschetotu po inditare iscopu, ma fintzes càusa, favore, o precisare a ite, a chie, o cantu est limitada una cosa: cun su vrb. in sa forma de s'inf. tenet diferentes impreos no sèmpere bene distintos
Synonyms e antonyms
ca
Idioms
csn:
pro me, po mene, po mimi = a pàrrere meu (o fintzes po fàere bene a mimi, po torracontu meu); pro a tie = pro te, po tui; pro cantu no… = sigomente, andhe chi no…; pro èssere chi…, pro chi no… (valore cuncessivu) = cun totu chi…, fintzes si no…; pro èssere chi… = própiu ca…; pro… (+ vrb.) = in arriscos, in perígulu de…; su pro = totu su chi si podit nàrriri o cunsiderai a favori (de ccn. cosa); unu po un'àteru = in càmbiu, a su postu o in parti de un'àteru; pro gai…, pro gai e pro gai… = po cussu e po cussu, prusaprestu…; est biu pro miràculu, semus salvos pro sa fide = itl. mediante, per mèzzo di
Sentences
babbu tou ti mandhat a iscola pro istudiare ◊ si triballat pro campare ◊ po atendi un'ómini nci bollit sa pobidha ◊ seu innòi po dhi fai cumpangia
2.
po trassas assimbillat a su babbu, po bonugoru a sa mama ◊ pro bisonzos gai za mi arranzo a sa sola ◊ pro físsios za ndhe zughet, cussu! ◊ po cantu eis a bivi no dh'eis a iscaresci ◊ su chi apu fatu dèu, po Cíciu, no dh'at fatu mancu su fradi ◊ custu dhu fatzu po doveri ◊ ant brigadu pro chistiones de pàsculu ◊ mi seu dépia tupai is càrigas po su fragu mau ◊ ses istracu pro duos passos chi as postu ◊ cussu est su pràngiu po oi ◊ l'ant bantadu pro su bonu fàghere ◊ s'iscola, pro su chi bi fint pótidos andhare, no fit piàghida mancu a issos ◊ cumprendit allu po cibudha ◊ po mimi bai tui! ◊ si no fit istadu pro s'azudu sou no ndhe aias fatu de nudha a solu!
3.
pro chi + cong. = mancari, fintzas si: pro chi mi apat renusciadu tempus e sorte, so sempre cudhu cumpagnu afetzionadu (G.A.Cossu)◊ sos míseros de benes e de pannos, pro chi sient astutos, parent tontos (M.Murenu)◊ so isperanno chi dhi fete cuntentu lizenno custa cantilena, pro chi no siet una balentia ◊ si li dant peta, màndhigat, pro chi siat peta de cane! ◊ po chi portis sa conca murra, lah no ti acontessat de arregolli surra! ◊ fit fémina bella, pro chi no apat tentu bona sorte
4.
pro + inf. = si (ispantu), azummai: pro l'aer bidu a sa torrada, cun sos pes iscaldidos de suore!…◊ candho la fipo parturindhe l'apo penada duas dies: pro bi lassare sa vida, mama e fiza! ◊ pro mi ndhe pissiare, de su dolore! ◊ ndh'est rutu dae artu: pro bi lassare sa pedhe!
5.
pro + inf. = a su postu de…, cantu chi…, pro gai e pro gai, pro cussu e pro cussu: pro che pèrdere su puntu de s'onore menzus cherio pèrdere milli benes! ◊ pro tènnere a mimme, at nau su sóriche, sórico sa soca! ◊ pístadi sa limba, pro nàrrere machines! ◊ mòrrere pro mòrrere menzus a betzu ◊ dh'apu pigada po èssi una fémina de bixinau ◊ pro gai nos líbberas a Barabba! ◊ po pedra e pedra za che ndh’at in Terra chi carrare ndhe podes tota die (Sale)
6.
pro + inf. = càusa, ca: iscuru a chie pedit pro no àere! ◊ daghi si pesant, custos fogos mannos si movent pro no àere arresetu ◊ su mali parit mancu po tenni cumpangia ◊ cudhos chi de richesa fint dotados, pro èssere tontos sunt rutos a fundhu (G.Frassu)◊ su Sardu masedu no si est lamentau e po èssi masedu est sempri poboritu! ◊ si ti apo fatu un'averténtzia no l'apo fatu pro ti chèrrere male! ◊ po èsseres risortu, Deus meu, ghite regalu mannu chi mi as dau! (L.Loi)◊ piga custu, ma no po ti meritai, lah!
7.
pro + bi + inf. = si + verbu, pro inditare disizu o impudu: e ite pro bi l'ischire, chie est cussu chi mi at fatu dannu… banzu li tia dare! ◊ e ite pro fàghere a paris, candho si ndhe tzacant a inoghe a furare!…◊ pro bi l'àere ischidu chi fit gai tramposu!…… ◊ po dh'ai iscípiu ca fiat pagu riconoscenti aici!…
8.
meda cosa perdesi ma mi ndhe acunnortesi pro cantu no so mortu ◊ pro èssere chi ses mannu za ndh'as zutu de cabu!…◊ pro èssere chi so mannu mi depes rispetare de prus ◊ at tímiu po dh'arrestai ◊ pro chimbe francos chi tenimus che l'ispendhimus fora e chentza bisonzu puru!…◊ bosu ge fuedhais pagu, ma po tronai!…
Etymon
ltn.
pro
Translations
French
pour
English
for
Spanish
por,
para
Italian
per
German
für,
zu,
um,
durch,
wegen.