Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

acúca 1 , nf Definitzione una genia de órgiu areste Terminologia iscientìfica rba, Hordeum bulbosum Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu orge bulbeuse Ingresu bulbous barley grass Ispagnolu cebadilla bulbosa Italianu códa di tòpo Tedescu Wiesenlieschgras, Knollengerste.

allinnài, allinnàre , vrb rfl Definitzione fàere a linna; fàere o segare linna; pònnere linna, comente faent is matas creschendho Sinònimos e contràrios intostare / linnai 2. issus teniant diritu de allinnai in is arrius 3. su fenu mi allinnat apetotu - naràt su burricu - Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu lignifier Ingresu to become wood, hardening of a grass Ispagnolu hacerse duro como madera Italianu farsi légna, indurirsi di un'èrba Tedescu holzig werden.

arramanàrxu, arramanàrzu , nm, nf: arramenarza, arraminarza, arremenarzu Definitzione erva de ràmine, genia de erba totu cambos tostaos e nodosos chi camminant meda asuta de terra, mala a bínchere (istrobbat meda inue si prantat cosa) Sinònimos e contràrios araminzu, eràmine, ereminzu, gràmene, norodhàsile, orodhasu, pastudrèmini, trèmini Terminologia iscientìfica rba, Cynodon dactylon Ètimu ltn. gramen + -ariu Tradutziones Frantzesu chiendent Ingresu spear grass Ispagnolu grama Italianu gramigna Tedescu Quecke.

carcúri , nf, nm: cracuri, cracúriu, crucuri, crucúriu, curcuri Definitzione genia de fenu a cambu longu meda e forte, o erba de fai ciulirus, chi ponent fintzes a fàere fundhos de cadiras, po ammontare barracos (es. is de su Sinis): dhi narant puru àcia de pòbur'ómini e in àteros logos flaca Sinònimos e contràrios mannuga Frases in su faciassobi dhui at unu boschixedhu de cracuri ◊ po fai malloredhus imperastis ciulirus a fundu de cracuri ◊ passada in mesu de is curcuris de sa sedha Terminologia iscientìfica rba, Ampelodesmos mauritanicus Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu ampelodesmos de Mauritanie Ingresu rope grass Ispagnolu carrizo Italianu saràcchio Tedescu Diss.

càrtamu , nm Definitzione una genia de erba chi benit de s'Egitu Terminologia iscientìfica rba, Carthamus tinctorius Tradutziones Frantzesu faux safran Ingresu grass similar to saffron Ispagnolu azafrán Italianu zafferano falso Tedescu Färbersaflor.

cucacúca 1 , nf Definitzione una genia de erba (de mola, de cucos) Sinònimos e contràrios erbabiluda Terminologia iscientìfica rba, Holcus lanatus Tradutziones Frantzesu houlque laineuse Ingresu creeping soft grass Ispagnolu heno blanco, holco Italianu bambagióna Tedescu Honiggras.

cugúsa 1 , nf Definitzione lau de arriu o de cuadhus, o fintzes martutzu de cuadhus: genia de erba chi assimbígiat unu pagu a s'àpiu, e po cussu dhu narant àpiu de arriu puru, ma portat su cambu tuvudu, a canna, e creschet in is errios, in logu de abba meda: est bona a papare Sinònimos e contràrios giúguru 1, giuru 1, tirgusa Terminologia iscientìfica rbz, Apium nodiflorum Tradutziones Frantzesu cannelier Ingresu kind of grass Ispagnolu apio nodoso Italianu èrba cannèlla Tedescu knotenblütige Sellerie.

èbra , nf: elva, erba, erva, eva Definitzione totugantos is vegetales chi creschent chentza fàere a linna e birdes de colore, nau prus che àteru de is chi faent desesi e chi candho sicant faent a fenu; cunsiderandho chi s'erba est modhe, su ctr. est linna ca custa est tostada / e. linnosa = genia de matedu chi no sicat (e paret linna, tostada, ma no própriu erba e no própriu linna), bogat cada annu coment’e puntas modhes e tzeurras chi sicant: unu pagu a mesu tra erba e linna; e. grassa = genias de erba (e fintzes mata) a fògia coment'e pruposa, chi poderant abba meda e faent fintzes in logu e tempus asciutu meda (es. figumorisca) Maneras de nàrrere csn: unu fundhu, una mola de e.; e. ruta = erba créscida aici meda chi si nc'est furriada; e. ínnida = erba sentza de pasci; logu bonu d'e. = chi dhoi at erba meda; pònnere, no pònnere e. = crèsciri, no crèsciri erba; erbas de ortu = erbas chi serbint a cundimentu de is papais; erbas de butecaria = erbas bonas pro mexina; manigàresi su trigu a e. = gosai una cosa innantis de su tempus, aprofitai de ccn.; betàresi a s'e. modhe, gevi = ghetaisí a su mellus / erbas medas tenent custu númene cun carchi pertzisadura: (cun agt. o númene pro calidade) erba apicigosa, benedita, bonnànnaru, burràgia, cabidhuda, craba, cràbina, cràbuna, cristallina, cuadhara, ferrina, grassa, impratiada, istérria, leperina, leporina, limonina, língua, longa, médica, mela, mercuriali, modhi, múrina, muscada, mustatzuda, niedha, nighedha, piluda, pilutza, porchina, pudhina, pudéscia, púdia, pugionina, salia, santa, sardónia, sonajola, stordina, stulada, tessidora, tzerra; (cun sa prep. "de" + númene) erba de àcua, de agullas, de anadis, de arranas, de arresfrius, de arrugas, de arrúngia, de axedu, de batos, de bentu, de braba, de bremis, de brúscia, de buciucas, de callus, de canis, de cannedhus, de cardaneras, de castangiola, de chentu nodos, de chimbe fozas, de cincu filus, de cincu follas, de cincu venas, de cirras, de cogas, de conillus, de cordedha, de coronas, de coscos, de dente, de féminas, de feridas, de flore, de fogu, de frius, de funtanedha, de funtudhu, de gamu, de gatus, de Giudas, de impagliadas, de intzerras, de isprene, de isproni, de lèperes, de margiani, de molentis, de murenas, de murus, de nérbius, de oro, de perda, de pipas, de piricocu, de pódhini, de púlighe, de roca, de sànguni, de seda, de símbula, de soli, de teulada, de tússiu, de tzocu Frases si fuant sétzius a cedhonedhus piticus in s'ebra ◊ dogni erva tenet su valore sou ◊ s'erba crescit a fundus ◊ su pàsculu fit bonu d'erva frisca ◊ màniga casu, màniga, chi su càule est erba! 2. cussu est pascendu a fura e benemindi, e si betat peri a s'erba gevi! ◊ sa limba de cussu pudidinosu brúsiat s'erva birde! ◊ si ti aiat chérfidu bene no si aiat manigadu su trigu a erva! Sambenados e Provèrbios smb: Erba Ètimu ltn. herba Tradutziones Frantzesu herbe Ingresu grass Ispagnolu hierba Italianu èrba Tedescu Gras, Kraut.

erbíre , vrb Definitzione naschire o pònnere (crèschere, fàere) erba Sinònimos e contràrios inderbie, rampudhire, rupire Frases su logu est totu erbindhe, ma si no torrat a pròere che sicat totu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu engazonner, enherber Ingresu to grass over Ispagnolu herbecer Italianu inerbire Tedescu mit Gras bepflanzen.

fraularèste , nf Definitzione erba de chimbe fògias o de murenas (faet bene po custa maladia) Sinònimos e contràrios cincuvollas Terminologia iscientìfica rba, Potentilla reptans Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu quintefeuille Ingresu kind of grass Ispagnolu cincoenrama Italianu cinquefòglio Tedescu Fünffingerkraut.

orgodhàsile , nm: orodhàsile Definitzione erva de ràmine, genia de erba totu arraighinas nodosas, faet a una pedhe e in terra trebballada istrobbat, est mala a bogare, difícile a bínchere ca dónnia nodighedhu chi abbarrat torrat a tzeurrare Sinònimos e contràrios araminzu, arramanarxu, birdarràmene, codiarba, eràmine, ereminzu, gràmene, pastudrèmini Terminologia iscientìfica rba, Cynodon dactylon Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu chiendent Ingresu spear grass Ispagnolu grama Italianu gramigna Tedescu Hundszahn.

pàntama , nf Definitzione su primu pígiu de sa terra totu arraighinas de s'erba a bisura de pedhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu gazon Ingresu grass mantle Ispagnolu capa superior del suelo Italianu cótica (erbosa) Tedescu Grasnarbe.

píbara , nf: píbera, pípara, pípera Definitzione genia de arrasia velenosa chi assimbígiat a su coloru, ma chi no si agatat o no faet in Sardigna: is chi si agatant funt su coloru de abba o tartza (p. de arriu, de àcua, de modhe: natrix maura) e un'àteru coloru mannu chi faet fora de s'abba (p. de sicu, de soli, soliana, coluber hippocrepis); est animale sèmpere pigau a paragone po gente mala / sulai che píbera = furriàresi male arrennegados, arrespòndhere a boghes Frases che píbera chi pistu li ant sa coa ti boltas a sa tzega a mossigare (P.Porcu)◊ sunt che píberas de sicu ammanitzendhe trobeas pro afunare ideas e fadigas ◊ no ti tzachis, ca paris una píbara! ◊ nàsciu, suat che una píbara! ◊ ferenandhe che píbera, cumintzat a boghes contras a su fizu ◊ arrebbugia, candu dha fuedhas si fúrriat comenti a una píbara! Terminologia iscientìfica anar, natrix maura, coluber hippocrepis Ètimu ltn. vipera Tradutziones Frantzesu vipère, couleuvre sarde Ingresu viper, grass snake, sardinian coluber Ispagnolu culebra viperina, culebra de herradura Italianu vìpera, bìscia viperina, còlubro sardo Tedescu Ringelnatter, Hufeisennatter.

tàrtza , nf Definitzione píbera de abba, genia de coloru pitichedhu chi in istade faet abbitu meda a mesu de s'abba po cassare arranedhas, pische o àteru a papare Sinònimos e contràrios idru, lircis, lurtzi Terminologia iscientìfica anra, natrix maura Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu couleuvre à collier Ingresu grass snake Ispagnolu culebra viperina Italianu bìscia viperina Tedescu Natter.

tzorómpis , nm: tzorrompi Sinònimos e contràrios agilestru, atalighelte, caixedha, coxueta, lucesti, sintzirigheta, talaerta, tilicherta / caboru, colobra Terminologia iscientìfica anar Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu lézard, couleuvre Ingresu lizard, grass snake Ispagnolu lagartija, culebra Italianu lucèrtola, bíscia Tedescu Eidechse, Natter.

tzugnédhu , nm Definitzione lua burda o luedha, una calidade de lua chi faet pitica, genia de erba linnosa chi bogat unu latighedhu toscosu Sinònimos e contràrios latóricu, luixedha / cdh. rutzedhu Terminologia iscientìfica rbl, Euphorbia helioscopia Tradutziones Frantzesu petite éclaire Ingresu sun spurge, wart grass Ispagnolu lechetrezna girasol Italianu calenzuòla Tedescu Sonnenwolfsmilch