acoiladórgiu , nm: acoliadroxu,
acujadroxu,
acuiladroxu,
aculiadorzu,
aculiadroxu Definitzione
logu a crocare prus che àteru de is animales, niu, tana, logu a ue si che arretirant is pudhas, o fintzes àteros animales, po crocare
Sinònimos e contràrios
acóbiu,
cabonera,
corcadorju,
cortidórgiu,
crochidógiu,
prudhaxu,
pudhile
Frases
de cussa mata ndi ant fatu s'acoliadroxu is carrogas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tanière,
couche,
poulailler
Ingresu
lair,
den,
hen house
Ispagnolu
cubil,
cueva,
gallinero
Italianu
covile,
covàccio,
pollàio
Tedescu
Bau,
Nest,
Hühnerstall.
aposentàe, aposentài, aposentàre, aposentàri , vrb Definitzione
su si pònnere in s'aposentu (fintzes su si fàere mere de una cosa), su si firmare po istare; su si firmare in d-unu logu candho o cantu no si depet
Sinònimos e contràrios
acuartierai,
allogiai
/
apoderare,
cotulare
/
pasare
| ctr.
isposentai
Frases
sa televisioni megat de si ndi aposentai fintzas de is bisus de is piciochedhus
2.
Fulanu si ch'est aposentau in domo de sa fémina ◊ funt andaus a si aposentai e bivi in cuss'arruga ◊ in su tronu de s'imperadore si ch'est aposentadu un'àteru ◊ cussa súrbile si est aposentada in su palatu de dommo cumonale
3.
s'àcua, candu est trulla, boit lassada aposentai
Ètimu
spn.
aposentar
Tradutziones
Frantzesu
s'installer
Ingresu
to house
Ispagnolu
aposentar
Italianu
alloggiare,
installarsi
Tedescu
sich einquartieren.
cantonèra 1 , nf: contonera 1 Definitzione
domo po contoneri ororu de ferrovias o de istradas
Sinònimos e contràrios
cdh. cantunera
Frases
arribbaus a contonera in moto nci fut sa politzia! ◊ sos contoneris istaiant in contonera ◊ connosco a unu basciotu, bete cara, paret una cantonera! ◊ a manu dereta nci fut Stupara cun is màcias de modhitzi e sa cantonera arrubiasta
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
maison cantonnière
Ingresu
roadman's house
Ispagnolu
caseta del peón caminero (casilla)
Italianu
casa cantonièra
Tedescu
Bahnwärterhaus.
domèdha, domédhu , nf, nm Definitzione
min. de domo, domo pitica
Sinònimos e contràrios
domighedha,
dominighedha,
domita
Frases
camino in sas carrelas che istranza chircandhe sa domedha inuve so naschia e fata manna ◊ tandho custu locu fit totu ortos, íscias e unu domedhu in mesu ◊ v'at una corte chin su linnarju e unu domedhu chi depet èssere una bàscia
Tradutziones
Frantzesu
masure
Ingresu
modest little house
Ispagnolu
casita
Italianu
casúpola
Tedescu
kleines Haus.
domíta , nf: Definitzione
min. de domo, domo minore; prus pitica puru: dommitedha
Sinònimos e contràrios
domedha,
domighedha
Frases
pòvera domita, comente ses reduida! ◊ sa domita za nos l'amus fata nois, mancari a sacrifítziu
Tradutziones
Frantzesu
maisonnette
Ingresu
pretty house
Ispagnolu
casita
Italianu
casùccia
Tedescu
kleines Haus (sehr).
dòmmo, dómmu, dòmo, dòmu, dómu , nf Definitzione
(si narat fintzes dómu, ma sèmpere is dòmus) logu, fràigu fatu prus che àteru po bívere sa gente cunsiderau siat coment’e aposentu solu e siat coment’e aposentos pigaos totus impare (e in custu sensu si narat fintzes pl.); sa gente chi bivet in sa domo e in calecuna nada fintzes famíglia / min. domedha, domigedha, domighedha, domita, domitedha, dominighedha, domixedha; sa domo in artària si podet cumpartire a pianos: su terra (= su paristerra), su pitzu totu (= su pianu prus in artu); a/c. foedhandho in 1ˆ p., domo fintzes chentza art. e ne agt. possessivu est sèmpere sa mia, sa nosta
Sinònimos e contràrios
aposentu
/
famíglia
Maneras de nàrrere
csn:
domos de istare = fatas apostadamente po dhoi bivi genti; pesare sa d. in muros = fai is murus de sa domu; a si dhu torrai in domu! = manera de ringratziare; sa d. de letu = s'aposentu de crocai; sa d. de su nie = zenia de bóidu mannu suta de terra pro collire e costoire su nie a s'istiu pro fàghere sa carapigna; d. de còghere = aposentu inue bi est su furru pro sa cota de su pane; sa d. de sa linna = linnarzu, logu a pònnere linna; sa d. de is ainas = logu inue si ponent sas forramentas; filera o cadena de domus = domos una ifatu de s'àtera; mezorare sas domos = arrangiai, acontzare sa domu; artziare sas domos = aciúngiri àteru pianu apitzus a una domu fata; dommedha terra terra = domos bassas, terranzas, a pei planu; domu de gianas = musoleu, bóidu fatu in sas rocas, in s'antigóriu, pro bi pònnere sos mortos; sa domu de s'Orcu = a logos, su nuraghe; sa d. de sa frommiga = tana de frommiga; d. de su prupu = sa zoga a ue si che intrat una zenia de animaledhu de mare chi assemizat a su prupu; èssiri de d. (nadu de pessone)= èssere de sa famíllia; èssiri de is primas domus = èssere de famíllia bona, onesta; betàreche sa d. a unu = fàghere dannu mannu meda a unu, arruinare a unu; fai d. = crèschere sa siendha, contivizare sa domo e sa famíllia; assusai sa d. = mezorare sos benes de una domo, pesare sa domo; andhare a santu seindomo (sei in d.) = abarrai in domu, no andai a perunu logu; su fatu de d. = sas fainas chi si faghent die cun die in sa domo
Frases
che at betadu sa domo dae sos fundhamentos ◊ sa domo est sana, caente, códuma, noa, fata in forte, malesana, frita, iscóduma, betza, fata cun rispàrmiu ◊ fraigare, iscontzare, betàreche, mezorare, artziare una domo ◊ mi fatzu tres domus: in mesu sa coxina cun sa forredha, faci a sobi s'aposentu de crocai e s'atra po magasinedhu ◊ cussu istat in domos de afitu ◊ ndi pesaus is domus anca biveus, desinunca no dhui capeus prus ◊ coladindhe a domo a ti combidare!
2.
sa fémina sàbia assusat sa domu, sa maca dha destruit ◊ e candho mai si arrivat a tantu, a nos pònnere su fogu intro de domo?! ◊ sa fémina onesta muntenet sa domo ◊ a furare in domo est sa peus cosa ◊ de domo siet o de fora, est contrària sempre a onzi briga ◊ bois za sezis de domo si no bos ponides su traste menzus ◊ sa domo tua no ti che catzat
3.
ruta ti ndh'est sa domo… afrigidu su coro! ◊ sa domo mi ndh'est ruta… cun bator fizos suta! ◊ cussa ti nche ghetat sa dommo, ca est una fémina prena de bíssios!
4.
s'únicu viàgiu chi eus fatu est a santu setzi in domu ◊ est genti bona meda, própiu de is primas domus de bidha
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie torrat a domo sua no est pérditu ◊ menzus chivalzu in domo tua chi no pane biancu in domo anzena ◊ su cuidadu faghet sa domo ◊ chie no at domo no at bighinu
Ètimu
ltn.
domo
Tradutziones
Frantzesu
maison
Ingresu
house,
home
Ispagnolu
casa
Italianu
casa,
abitazióne,
dimòra
Tedescu
Haus.
óssia, óssica , nf: óssiga Definitzione
logu a ue portant e chistint is ossos de is mortos, in campusantu; fintzes is ossos etotu, is ossos salios de su porcu cun pagu pagu de prupa e de lardu bonos a fàere sa piscadura
Sinònimos e contràrios
ossaja,
ossera,
óssina
/
ossàmene,
ossamenta
Frases
e ite fit, pro isse, a giúghere, a perra de mesanote, una conca de mortu dae s'óssiga a sa pinneta? ◊ in campusantu asuta de sa capella dhui est sa domu de s'óssia
2.
dae su porcu tenent sas provistas totu s'annu: su lardu, sa sartitza, s'óssica ◊ sa piscadura si faghet cun óssica, sartitza, cantos de prossutu, frinucu, irimulata
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ossuaire
Ingresu
charnel house
Ispagnolu
osario
Italianu
ossàrio
Tedescu
Ossarium.
pistigiòni, pistigliòni , nm: pistillone,
pistilloni,
pistiscione,
pistixone Definitzione
tzitzone de muru, genia de animaledhu che una tziligheta, ma cun is ogos prus mannos, sa pedhe picada totu a pintirighinos e puntighedhas: essit in istade mescamente a denote, istat in logos apartaos, fintzes aintru de domo in is muros candho essit su note: paret un'animaledhu ischifosu (e po cussu dhu narant a disprétziu puru) e nanca iat a abbruxare sa pedhe a dhu tocare ma no faet própriu nudha; a logos dhu narant fintzes a sa tziligheta / pistilloni murru = tarentola mauritanica; p. pintu = phyllodactylus europaeus
Sinònimos e contràrios
ceréntula,
ispogiadedhu,
papabilledha,
prantuledha,
tilibbu,
tzirinzone
/
tilicherta
Frases
is pistillonis essint a pillu candu iscurigat e cassant tzíntzula ◊ gei furiast a frori… pariast unu pistilloni bestiu!
Terminologia iscientìfica
anar, hemidactylus turcicus
Ètimu
ltn.
stellione(m) + pistai
Tradutziones
Frantzesu
gecko nocturne
Ingresu
common house gecko
Ispagnolu
salamanquesa rosada
Italianu
gèco
Tedescu
Europäische Halbfinger.
prantulèdha , nf Definitzione
tzitzone de muru, genia de animaledhu che una tziligheta, ma cun is ogos prus mannos (prus in fora), sa pedhe picada totu pintulinada e a puntighedhas: essit mescamente in istade a denote, istat in logos de trastos bècios, fintzes aintru de domo e in is muros, paret un'animaledhu chi faet a dhu crisare e nanca tocandhodhu iat a abbruxare sa pedhe, ma no faet male nudha; a logos dhu narant fintzes a sa tziligheta / àtera genia (a magas de diferentes colores) = phyllodactylus europaeus
Sinònimos e contràrios
ceréntula,
ispogiadedhu,
papabilledha,
pistigioni,
tilibbu,
tzirinzone
Terminologia iscientìfica
anar, hemidactylus turcicus
Tradutziones
Frantzesu
gecko nocturne
Ingresu
common house gecko
Ispagnolu
salamanquesa rosada
Italianu
gèco
Tedescu
Europäische Halbfinger.
prudhàxu , nm: pudhàgiu,
pudhàgliu,
pudhalzu,
pudhàrgiu,
pudharju,
pudharzu,
pudhaxu Definitzione
acorru e aprigu po is pudhas, logu inue crocant is pudhas; chie contivígiat o bendhet pudhas e caboniscos
Sinònimos e contràrios
acoiladórgiu,
cabonera,
pudhile
/
pudhaju
Frases
bi at àpitu mancamentu in su pudhàgliu
2.
nadu mi ant chi como ses pudharzu e chi sas pudhas tuas piús de tres ti faghent os che tundhas de chivarzu!
Ètimu
ltn.
pullarium
Tradutziones
Frantzesu
poulailler
Ingresu
hen house
Ispagnolu
gallinero,
pollera
Italianu
pollàio
Tedescu
Hühnerstall.