abbandhonàre , vrb: abbandonai,
abbannonare,
abendonai Definitzione
lassare istare una cosa, unu logu, a unu, a tempos longos chentza si ndhe incurare, lassare in abbandhonu
Sinònimos e contràrios
disamparai,
discuidai,
irbandhonare,
lassai,
sbandonai,
scabidai
| ctr.
contifizare
Frases
ca non lis lasso benes ne dinari mi ant in custu modu abbandonadu (C.Longu)◊ t'ibetat su coru chi as abendonau ◊ is basciuresus no ant a abbandonai custu logu! ◊ sa vida est acabbada si mi abbandhonas tue! ◊ mancu nci pentzist: dèu no ti abbandonu! ◊ nariant ca po che bogare sa miséria su rimédiu fuit de abbannonare s'agricoltura
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
abandonner,
quitter,
négliger
Ingresu
to leave,
to neglect
Ispagnolu
abandonar
Italianu
abbandonare
Tedescu
verlassen.
aspetatíva , nf Definitzione
su tempus chi unu istat fora de trebballu chentza pèrdere su postu, po calecunu motivu grave
Tradutziones
Frantzesu
congé
Ingresu
leave (of absence)
Ispagnolu
permiso
Italianu
aspettativa
Tedescu
Wartezeit.
cambàre , vrb Definitzione
abbarrare, istare o lassare agoa, asegus, a una bandha, immentigare, sartare cosa lassandhodha chentza fàere; foedhandho de cosa chi si betat de un'istrégiu (abba, binu, late e cosas deasi), pèrdere, in su sensu chi una parte de sa cosa chi si betat no calat totu impare cun s'àteru ma torrat coment'e agoa in costas de s'istrégiu chi s'imbuidat e po cussu orruet a fora de s'istrégiu prenendho; rfl: èssere o fàere prus pagu de un'àteru
Sinònimos e contràrios
acadiare,
acogiai,
codiare,
coigiare,
ilmentigare,
incoizare,
lassai,
scaresci
/
scabidai
Frases
l'apo sighidu e cambadu, a isse, ca deo camino prus lestru ◊ betendhe su late dae s'isterzu at cambadu e che ndhe at rutu a terra ◊ coita, no ti cambes, ca sinono est peus a sighire sos àteros!
2.
seberade su menzus e cambade su malu! ◊ s'olia l'ant collida male: ndh'ant cambadu meda ◊ chentza nos ndhe sapire amus cambadu un'àrbure de olia chentza collida ◊ derisero apo cambadu sa lughe de fora alluta ◊ in binza amus cambadu fundhos chentza binnennados: tocat de andhare a s'atenta! ◊ so torradu ca apo cambadu cosa chi depia leare!
3.
so essidu e apo cambadu sa lughe alluta ◊ abbàida si acobore apo cambadu sas craes mias in domo tua!
4.
cussos za no si cambant: si lis daes una cosa, nessi ateretantu ti ndhe torrant! ◊ pro mandronia za no ti cambas, tue puru!
Tradutziones
Frantzesu
rester derrière qqn.,
qqch.,
être derrière
Ingresu
to leave out
Ispagnolu
dejarse atrás
Italianu
tralasciare,
distanziare,
lasciarsi diètro qlcs.,
qlc.,
stare diètro
Tedescu
auslassen,
hinter sich lassen.
coigiàre , vrb: acogiai,
coigliai,
coillai,
coizari,
coizare,
cuillai,
cuizare Definitzione
lassare, lassare a s'assegus, a parte de apalas, a una parte, agoa; abbarrare o istare agoa de is àteros in d-unu andhare / coillai úrtimu = abbarrare úrtimu
Sinònimos e contràrios
abarrai,
acadiare,
acojanare,
apaltare,
cambare,
codiare,
cogiai,
incoizare,
lassai
| ctr.
pigai,
furai
Frases
beta unu pagu lestru ca sinono s'isterzu coizat e ti che ruet su late a terra! ◊ est pentzendu a si fai cuillai su civraxu, ca tenit fàmini
2.
de su prochedhu no ndhe ant coigiau mancu unu biculedhedhu ◊ no ses mortu ma ti coillant pagus minutus de vida ◊ portanci is cuatru marengus chi ti funt coillaus ◊ si est postu a curri cun totu is fortzas chi dhi coillànt ◊ s'arveghe chi si fut coizada est torrendhe a su cuile
3.
mi che sunt furendhe totu in s'ortu: no bi coizant mancu foza, no de si che collire sa cosa! ◊ cussu no coígiat un'ispistoru de casu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
laisser ou rester en arrière
Ingresu
to leave,
to stay back
Ispagnolu
dejar,
quedar atrás
Italianu
lasciare,
accantonare,
restare indiètro
Tedescu
lassen,
beiseitelegen,
zurückbleiben
congèdu , nm: conzedo,
cungedu Definitzione
dies chi unu si leat o chi dhi giaent de su trebballu po pàusu o àteru; acabbu de su servítziu militare
Sinònimos e contràrios
dispàciu
Tradutziones
Frantzesu
congé
Ingresu
leave
Ispagnolu
despedida,
licencia absoluta,
canuto
Italianu
congèdo
Tedescu
Abschied.
dassàre , vrb Definitzione
abbarrare o istare a su chi bolet fàere s'àteru, arrimare o abbandhonare po pagu o po sèmpere, iscuncordare
Sinònimos e contràrios
abbandhonare,
acadiare,
acogiai,
cambare,
codiare,
coigiare,
discuidai,
ilmentigare,
incoizare,
lassai,
scabidai
| ctr.
leai,
picare
Frases
at dassau sa trata de sos pedes suos ◊ su masone dassat sa mandra pro su paschinzu ◊ ses cúrrida a sa gianna dassendhe sa faina ◊ dàssalu irbasolare, chin custos issudhos chi si nch'est cravandhe in conca! ◊ si no cheres bènnere dàssalu! ◊ como bos dasso ca mi che so recuindhe ◊ no mi dassetas solu!
2.
cussos duos fint ammorendhe tantos annos e apustis si sunt dassados
Ètimu
ltn.
de + laxare
Tradutziones
Frantzesu
laisser,
quitter
Ingresu
to leave
Ispagnolu
dejar
Italianu
lasciare
Tedescu
lassen,
verlassen.
disertàre , vrb Definitzione
fuíresi, fuire de sa gherra, de su servítziu militare, de un'impreu chi unu at leau o tenet s'óbbrigu o su dovere de fàere
Tradutziones
Frantzesu
déserter
Ingresu
to leave
Ispagnolu
abandonar,
desertar
Italianu
disertare
Tedescu
desertieren.
dispàciu , nm: dispatzu Definitzione
su che dispatzare, mandhare bogare a ccn. o calecuna cosa; cosa, mescamente isceda, chi si mandhat o chi si giaet a ischire
Sinònimos e contràrios
bocada,
bocadura,
dispatzada
Frases
a s'ammoradu li at dadu su dispàciu
Ètimu
ctl., spn.
despatx, despacho
Tradutziones
Frantzesu
expulsion,
congé
Ingresu
expulsion,
leave
Ispagnolu
expulsión (f),
despedida
Italianu
espulsióne,
congèdo
Tedescu
Ausschluß.
dispedía, dispedída , nf: dispidida,
dispiria Definitzione
su si dispedire tzucandho a calecunu logu atesu, su giare is saludos, andhare a saludare; s'úrtima parte de is modas (no sèmpere) chi si cantant in parcu; su mòrrere
Sinònimos e contràrios
andada,
dirghiada,
tucada
/
disispedida,
illissessata,
molte
/
cdh. dispidita
Frases
chin boghe trémula e lena bos poto fagher sa dispedida prite parto a terra anzena (G.A.Solinas)◊ isvilidu de tantos patimentos fit aprobe a fàghere dispidida a s'impiegu ◊ cun custa dispidida dolorosa mi lassas!
2.
candho lompet s'ora de su destinu, nois puru faghimus sa dispedida ◊ como già l'as isortu su lórumu de sa vida… pro custa dispedida no agato cunfortu! (G.Porcheddu Useli)
Ètimu
ctl., spn.
Tradutziones
Frantzesu
congé,
adieu
Ingresu
leave,
death
Ispagnolu
despedida
Italianu
commiato,
congèdo
Tedescu
Abschied,
Hinscheiden.
incheremíre , vrb Definitzione
andharesindhe a bívere in logu ispérdiu, atesu de gente, fàere vida de soledade
Sinònimos e contràrios
afrungiulare
Frases
pro su disisperu, penso a m'incheremire abbaidendhe a su chelu e mi assamudo (G.M.Cherchi)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se retirer dans un ermitage
Ingresu
to retire to one's retreat,
to leave off
Ispagnolu
hacerse eremita
Italianu
ritirarsi nell'èremo,
demòrdere
Tedescu
zurückgezogen leben,
nachgeben.
irbandhonàre , vrb: sbandonai Definitzione
lassare cosa, logu o gente in abbandhonu, chentza custodiau, chentza ndhe fàere contu
Sinònimos e contràrios
abbandhonare,
disamparai,
discuidai,
lassai,
scabidai
| ctr.
contifizare
Frases
mischinedha, sa catedha de númene no ndh’at, ca l’ant irbandhonada dae candho fit minore ◊ custas olias las ant irbandhonadas, chentza pudadas e ne irfruedhadas prus
Tradutziones
Frantzesu
abandonner,
négliger
Ingresu
to leave,
to neglect
Ispagnolu
abandonar
Italianu
abbandonare,
trascurare
Tedescu
verlassen,
vernachlässigen.
irfrissuràre , vrb: isfressurare,
isfrisciurai,
isfrissurare,
sfrisciurai Definitzione
bogare, segare sa frisciura de sa bentre de unu pegus pangau; in cobertantza e nau de gente, fàere css. cosa o ifortzu mannu po un'iscopu, po agiudare a unu
Sinònimos e contràrios
irmatare
/
matanare,
ischissimignare,
smerai
2.
su tzeracu totu sa die si fachiat a cantos irfrissurànnesi a travàgliu cràtiu ◊ si sunt isfressurados fatendhe inchinos a noranta grados! ◊ apas pascéntzia: no t'isfrissures! ◊ unu tempus sa laorera fit totu a fortza de bratzos, a s'isfrissura isfrissura cun sos boes
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en quattre pour qqn.
Ingresu
to leave no stone unturned
Ispagnolu
echar los hígados,
desvivirse por
Italianu
farsi in quattro per qlc. o qls.
Tedescu
sich vierteilen.
lassài , vrb: lassare,
latziai Definitzione
abbarrare a su chi bollet fàere s'àteru, arrimare o abbandhonare po pagu o po sèmpere ccn. cosa, pònnere su chi si portat in manu o chi si tenet poderau (o fintzes solu no pigare su chi si biet o chi un'àteru ponet a bèndhere, a pigare, a papare); istagiaresindhe de una cumpangia, istorrare cojuandho, iscapiare unu css. allióngiu, iscuncordare; a bortas si narat fintzes in su sensu de intregare calincuna cosa a un'àteru, fidandhosindhe po dha custodiare unu pagu / cong. lasse o lessa (1ˆ p. sing. e fintzes is àteras)
Sinònimos e contràrios
abbandhonare,
acogiai,
cambare,
codiare,
coigiare,
dassare,
disamparai,
discuidai,
incoizare,
iscapare,
scabidai
/
imprestare
/
intregai
| ctr.
agguantai,
leare,
mantènnere,
picare
Maneras de nàrrere
csn:
dare una cosa a lassare = donai po si dh'aguantai chini dha pigat, chentza de dha depi torrai; lassare in bídere e in fághere = lassare deretu su chi unu est faghindhe; lassare a unu in bàmbinu, in bambis = chentza risposta, aisetendhe, gai che macu; lassare a unu in tzàntzara, in càncaru = lassàrelu candho mancu si l'ispetat, lassàrelu in su menzus, lassai in campu e in crachi; lassare desesi (a unu, una cosa) = lassaidhu a solu, a su chi fait de passei suu; lassare sa conca a unu = lassaidhu in paxi, in asséliu; no lassare pedra e linna = pigaindi totu, no lassai nudha
Frases
lassa fàghere a mie! ◊ lassa chi ti ndi boghi sa pitzialla de s'ogu! ◊ no mi lasses solu ca timo! ◊ in sa vida ite lassamus si no tenimus contu de su chi semus? ◊ torru a sa domu chi apu lassau ◊ lassaidhu fuedhai! ◊ cussu mànigat totu ma lassat sa fae
2.
s'àinu candho móssigat no lassat fintzas chi no tocat sas dentes apare ◊ est illeriadu: no ti lassat fintzas chi no ti at contadu donzi irbéntiu!
3.
no ti lasses sa pinna, torramila! ◊ l'amus istadu una forramenta e lassada si l'at ◊ custu líbberu ti lu so dendhe a istare ebbia: cudhu est a lassare puru
4.
fint ammorendhe, no andhaiant de acordu e lassados si sunt ◊ sento su ti lassare, bene meu! ◊ cussus fiant isposus ma si funt latziaus
5.
a mi la lassas cussa farche, chi mi ndhe messo s'erba? ◊ si mi lu lassas, custu líbberu, mi lu lezo ◊ mi dhu lassas su molenti po trebai?
6.
Simone e Andria, Giagu e Giuanne apenas chi los at giamados, ant lassadu totu in bídere e in fàghere e sunt andhados cun Cristos
7.
làssami sa conca, no so in chirca de nudha!
8.
O mà, bos lasso sos pitzinnos cant'isto faghindhe cumandhu!◊ Fulanu mi at lassadu custa cosa a bi la tentare, ma como so andhendhe deo puru: a chie la lasso si no torrat?
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie lassat a cras lassat a canes
Tradutziones
Frantzesu
laisser,
lâcher,
quitter
Ingresu
to leave,
to allow
Ispagnolu
dejar
Italianu
lasciare
Tedescu
lassen.
orminàre , vrb: urminare Definitzione
andhare aifatu de is peadas, cricare s'arrastu de bestiàmene, de gente, o fintzes cricare àteru; istare a su passa passa lassandho s'arrastu, catzigandho o imbrutandho su logu, andhare a giru fintzes chentza un'iscopu precisu, tanti po girare
Sinònimos e contràrios
addromare,
arrestallai,
atratare,
ormizare,
trassigiai,
trateare
/
chilcare,
girai
Frases
e ite bi sunt orminendhe, cussos, in su cunzadu nostru?
2.
no istes orminendhe ca apo samunadu in terra comogomo! ◊ apo àpidu totu s'ortu orminadu de bestiàmine ◊ finas in sa Luna che ant orminadu ◊ proite no ti assélias, cantu chi istas orminendhe chentza cabu?
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
traquer,
laisser la trace
Ingresu
to leave marks
Ispagnolu
rastrear,
dejar huellas
Italianu
ormare,
lasciare le órme
Tedescu
der Fährte folgen,
verfolgen,
Spuren hinterlassen.