Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

campèda , nf Definitzione logu paris, mescamente in logu artu, e fintzes logu chi dhue abbarrat abba Sinònimos e contràrios campu, campura, patada | ctr. monte Frases atesu atesu si bidiant campedas e montes ◊ est passadu su bentu e como sa campeda ammustrat solu àrvures ispozas ◊ acò su mare sou biaitu e su chelu sou sempre giaru, sos montes suos, sas campedas e sos buscos! Terminologia iscientìfica slg Ètimu ltn. *campeta Tradutziones Frantzesu haut plateau, plaine Ingresu highland, plain Ispagnolu altiplanicie, meseta Italianu altopiano, pianura Tedescu Hochplateau.

campúra , nf Definitzione logu in paris mannu meda Frases campuras e padros sunt birdes in beranu ◊ ses tue su prus cànnidu lizu de totu sas campuras ◊ is campuras funt infrorendi 2. sa luna est caminendhe in sa campura de su chelu Terminologia iscientìfica slg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu vaste plaine Ingresu wide plain Ispagnolu llanura extensa, planicie Italianu pianura estésa Tedescu weite Ebene.

cantecànte, cantecàntu , cng: catecantu Definitzione si biet ca…, est ladinu chi… : nau coment'e una cosa chi si lassat andhare, chi si cuncedit Sinònimos e contràrios aposici, goregante, tantecantu Frases cantecante, grista de carabbineri no ndhe zuches ◊ cantencante crediant chi a che picare sa bida a unu cristianu est a zocare: ma za lu sunt pacandhe! ◊ no timas a dare carchi cosa, si ndhe as: cantecantu lassamus totu inoghe! ◊ no ti fatas cosa: catecantu isco chie ses! ◊ mancari perriches, catecantu no lu bogas dai su surcu sou Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu il est évident Ingresu it is plain that… Ispagnolu es evidente que Italianu è evidènte che…, tanto… Tedescu es ist klar, daß.

cèa , nf: chea, cheja, gea Definitzione terrenu in paris, friscu e bonu, prus che àteru in logu bàsciu chi faet a badhe; tretu in paris, fatu a pratza o unu pagu a fossu, po dhue fàere crabone e fintzes su muntone de sa linna de fàere a crabone; calanca, fossighedhu, fossu, a logos fintzes losa, su chi si faet in campusantu po pònnere unu mortu Sinònimos e contràrios badhe / crabonalza, fogàgia, piatza 1 Maneras de nàrrere csn: sa chea de s'oju = sa calanca de s'ogru; chea de su batile = su fossitedhu de su batile; a pasare a sa chea! = apustis mortu, candho unu ch'est in sa fossa; acadhare sa chea = assentare sa linna pro la carrarzare e pònnere fogu faghindhe carbone Frases apu sonnau de cantai ispantus de ceas in frori ◊ chi no fessit ca ti apu isposau dèu fiast ancora pascendi procus me is ceas! ◊ si bidiat sa luxi de su soli calendi peri is costeras e in sa cea ◊ fiat una cea prena de matas e de tupas ◊ sa crésia de Sacàrgia est in d-una bella cea inghiriada de montixedhus (B.Erdas)◊ mama mea annaiat a messare e marrare in cussas chejas de sa màrghine 2. custos parisedhos sunt totu cheas chi che ant fatu faghindhe carbone ◊ ite cheas mi atzendhes in carres! ◊ sa linna si coghet a carbone in sa chea 3. preparesint una chea manna e in cue che ponzesint sa morta e l'assacarresint de terra ◊ custu santugristos est a lu pònnere in sa chea mia, candho apo a èssere mortu ◊ irforrade medas chejas in custa vadhe: si ant a prenare de abba! Terminologia iscientìfica slg Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu fossé, plaine encaissée, charbonnière Ingresu ditch, charcoal pit, plain Ispagnolu foso (m), zanja, carbonera Italianu fòsso, pianura incassata, carbonàia Tedescu Graben, Kohlenmeiler.

gèa , nf: cea* Definitzione terrenu in paris, friscu e bonu, prus che àteru in tretu bàsciu chi faet a badhe; tretu fatu in paris o unu pagu a fossu po dhue fàere crabone e fintzes su muntone de sa linna de fàere a crabone; fossu Sinònimos e contràrios badhe / crabonalza, fogàgia, piatza 1 Frases no dhoi nd'at prus de geas friscas cun àcua de miza Terminologia iscientìfica slg Tradutziones Frantzesu fossé, plaine encaissée, charbonnerie Ingresu ditch, plain, enclosed, charcoal pit Ispagnolu foso, llanura encajonada, carbonera Italianu fòsso, pianura incassata, carbonàia Tedescu Graben, eingeschlossene Ebene, Kohlenmeiler.

ladíre , vrb: latire Definitzione èssere ladinu, bíere o pàrrere in manera crara, ladina Sinònimos e contràrios bídere, làdere*, pàrrere Frases de cantu fit brusiada in cara no si li ladiant sos ojos ◊ fint incuntzanne de prus e si lis latiat dae su portafógliu! ◊ su versu de Tucone si ladiat! ◊ sont sos prus ricos e si lis latit! ◊ ti lu ladis puru chi no ses nàschiu in domo! Tradutziones Frantzesu être évident Ingresu to be plain Ispagnolu ser evidente Italianu èsser evidènte Tedescu klar sein.

pàris , nm, agt, avb Definitzione logu parívile, chi est totu a sa matessi artària, parighinu, chentza fossos e ne bicas e ne in calada a peruna bandha, nau fintzes ponendho apare duos logos o puntos postos a diferente artària (a/c.: no càmbiat de sing. a pl.: su paris, sos paris, logu paris, logos paris); istrégiu de ortigu po medire laore: una genia de misura; nau de duos o prus cosas o personas, èssere o fàere in su matessi tempus, in su matessi logu, in cumpangia, su matessi tanti / min. parisedhu; númeru paris = chi si podet dividire in duas partes oguales, divisíbbile in duos chentza restu Sinònimos e contràrios nébida 3, pàdimu, parighinu, pianu, setile Maneras de nàrrere csn: fàghere una cosa o unu logu in paris = aparisare; fàghere un'isterzu a paris = prèniri bèni fintzas a s'oru; a paris a…, de…, su paris de… = chi (o logu o puntu chi) tenet sa matessi artària (o fintzas importu) de… (es. a paris a terra, a paris de sos oros, a paris de carrela, de mare); a paris tou, sou, èssere a sa paris mia, tua, sua, de…, e gai = cant'e a tie, cant'e a isse, de su matessi importu, e gai; rúere in su paris netu = arrúiri fintzas aundi no dhoi at nudha chi fait imbruconai; ite ti leas, cucu o paris? = iscioberas númeru díspari o númeru paris (si narat ischitindhe); fàghere paris = assuprire in su matessi tempus a su matessi logu, impare; fàghere a paris (nau de duus) = cumbinai paris in ccn. logu, agataisí de un'improntu in su própiu logu, andendi tot'is duus a sa própiu cosa; torrai paris...(nadu de una chistione, de contos chi si faghent, cosas chi si narant) = andhare bene, torrare zustu, cuncordare, fintzas itl. coincìdere; tremirisí paris (nadu de unu) = trèmeresi totu, meda (de assuconu, dannu e gai); contare paris paris una cosa = nàrrere totugantu zustu zustu; avb. totu paris = totu a una borta, a corpu; èssere, pònnere, leare in paris = chentza pèndhere a peruna bandha, itl. orizzontale; paris chi… = comente, apenas chi…; pàrrere totu paris, totu su logu paris = pentzai chi siat totu fàcili fàcili, totu bonu; dare a ccn. su p. prenu = dàreli resone in prenu, dàreli totu sa possibbilidade de si tirare sa resone; fortza paris! = incidu chi si faet candho in duas o prus personas depent fàere in su matessi istante unu movimentu o fortza chi arrechedit prus capacidade de una ebbia Frases in cussos paris de su Campidanu za bi falat su sole! ◊ sos paris de Campeda los zughent a fontomu ◊ trambucant a sole altu in paris netu 2. in campu sa robba paschet bene ca est logu paris ◊ in cue sa terra est totu paris ◊ mi pariat totu paris s'andhera in cussos annos ◊ totu su logu in paris ti paret, chi no bides peruna dificurtade?! 3. su disígiu ti passat totu paris, chi ti pigu!…◊ totu paris si pesat unu bentu e faghet andhare male sa nae ◊ comenti at fatu custu a crèsciri aici totu paris?!◊ fortza paris e totus unios! ◊ tziu Berte, paris fatu su manizu, si sediat in s'umbra (S.Spiggia)◊ a sa proa chi ant fatu sunt essidos paris pata ◊ mamma fut drommia e comenti dh'apu tocada s'est trémia paris ◊ semus tucados deo innanti e isse apustis, ma a inie amus fatu a paris ◊ e ita, ammachiada totu paris s'est?! ◊ paris chi aiant apertu sos ogros aiant bidu sa Luna ◊ prima totu pariat ozu e mele, onzi cosa pariat tota paris (P.Casu)◊ sa bidha depet bíere de chie est fígia Maria, mancari si apet ingortu a chie no fut a sa paris sua Sambenados e Provèrbios smb: Paris / prb: de centu cosas trotas no ndi essit una paris Terminologia iscientìfica slg Ètimu ltn. pari Tradutziones Frantzesu plaine, plat, ensemble Ingresu plain, flat, together Ispagnolu llanura, llano, conjunto, nivel Italianu pianura, pianeggiante, insième, livèllo Tedescu Ebene, eben, zusammen.

piànu , agt, nm: planu, pranu Definitzione chi est bene in paris, chi no portat giúmburos e ne fossos, lisu, e no pendhet a calecuna parte; css. tretu o cosa fata totu a unu paris (fintzes terra, campu e àteru); in is domos, su logu totu a unu paris de sa matessi artària (e de matessi mannària de is prantas), siat a paris de terra e siat in artu a un'artària parívile / min. pranicedhu; figuras pianas = in geometria, calesiògiat ispàtziu o tretu limitau cun tres puntos, tres o prus línias chi atobiandhosi in su matessi paris sestant una genia precisa de figura (es. triàngulu, cuadrau, retàngulu; cricu = línia curva serrada a 360 grados cun totu is puntos cantepare atesu de su centru) Sinònimos e contràrios lísciu, paris / ladarza Frases est una tanca totu tirrinu népitu, pranu chei sa pranta de sa manu abberta ◊ fue sos chi rie rie ti passant sa manu prana: chircant de ti lusingare pro resessire in s'impignu! 2. tèngiu una gana forti in coru miu de curri totu atressu de su planu 3. sos polatos sunt domos a medas pianos Sambenados e Provèrbios smb: (De)plano, (De)planu, Pianu, Planu, Pranu Ètimu ltn. planus Tradutziones Frantzesu plan, plat Ingresu flat, plain Ispagnolu llano, plano, piso, planta Italianu piano Tedescu eben, flach, Fläche, Stock.