Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

àbriu 1 , agt, nm, nf: abru, alvu, àrbia, àrbiu, arbu, arvu Definitzione chi est de colore biancu; sa parte bianca, sa giara, de s'ou (nau fintzes abruou)/ cun s'oju in alvu: furriau de si bíere sa parte bianca (Grolle, A s'alza e fala, 23, 27: sendhe pro dare cun suore nou sementa noa a sa terra, chi aiat già preparadu, "Santa s'ora siat!" narat, cun s'oju in alvu, in sinu sou / a tziu Pedru bido ficadu e, a ojos in alvu, "A mi podides narrer, ómine santu, ite bidides peri sos chelos?", l'apo dimandhadu) Sinònimos e contràrios biancu / abriou, allúmene, àrbidu, ciara Frases cudh'ómine fit sighindhe a piulare chentza atoare, a ogros in arbu e a buca abberta 2. is amaretus si faint cun méndula druci, unu pagu de méndula marigosa, tzúcuru e àbrius de ous bèni iscumbàtius Sambenados e Provèrbios smb: Arbus Terminologia iscientìfica clr, mng Ètimu ltn. album Tradutziones Frantzesu albumen, blanc Ingresu albumen, white Ispagnolu blanco, clara Italianu bianco, albume Tedescu weiß, Eiweiß.

alaússa , nf: araussa Definitzione senabre bianca Sinònimos e contràrios agaussa, armulata, giúspinu Terminologia iscientìfica rba, Sinapis alba, Brassica adpressa Tradutziones Frantzesu moutarde blanche Ingresu white mustard Ispagnolu mostaza blanca Italianu sènape bianca o ruchettóne Tedescu weißer Senf.

àlbaru , nm: àrbaru, àrvaru Definitzione genia de linna chi faet a mata manna, dereta, a còrgia bianca, pruschetotu in is errios Sinònimos e contràrios abiubbiancu, cortiarvu, fustarbu, linnabru, sàbaru Terminologia iscientìfica mtm, Populus alba Ètimu ltn. albarus Tradutziones Frantzesu ypréau, peuplier blanc Ingresu white poplar Ispagnolu álamo blanco Italianu gàttice Tedescu Silberpappel.

allupaguàdhu 3 , nm Definitzione genia de erba linnosa, coa de gatu o fintzes strapudhu de cani, bona po tínghere orrobba in colore grogo Sinònimos e contràrios reseda Terminologia iscientìfica rbl, Reseda alba Tradutziones Frantzesu réséda blanc Ingresu white mignonette Ispagnolu hopo de zorra Italianu resèda bianca Tedescu weisser Wau.

àrbidu , nm Definitzione abru de ou Sinònimos e contràrios àbriu 1, biancu Terminologia iscientìfica clr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu blanc Ingresu white Ispagnolu clara Italianu bianco Tedescu Eiweiß.

armulàta , nf Definitzione genia de erba areste bona a papare, a bortas prantada puru Sinònimos e contràrios alaussa, giúspinu Terminologia iscientìfica rba, rbc, Sinapis alba Ètimu ltn. armoracea Tradutziones Frantzesu moutarde blanche Ingresu white mustard Ispagnolu mostaza blanca Italianu sènape bianca Tedescu weißer Senf.

biàncu , agt, nm Definitzione su colore chi assumat totu is àteros colores, su colore naturale de su nie, de su late Sinònimos e contràrios àbriu 1, àrbidu | ctr. niedhu Maneras de nàrrere csn: b. niu, nidu, càndhidu, che dente de cane; su b. de s'ou = sa giara de s'ou, s'arbu; su b. de s'oju = sa túnica de s'ogu, itl. còrnea; donai in su b. = inzertare; tirai a su b. = èssere unu pagu biancu; frimmare in b. = pònnere sa frimma in pabilu chi no bi at iscritu nudha, in cosas chi no ant pertzisadu / erba bianca = Diotis maritima, Filago gallica; fàere sos ogos in b. = furriai is ogus deundudotu de no si biri is pipias (e de no biri) Frases muru biancu, pabilu biancu, carchina bianca ◊ bolit fai biri su biancu po niedhu ◊ no distinghet su biancu de su niedhu 2. de s'asciuconu fit biancu chei sa tela ◊ comenti dh'ant fertu a conca si fiat fatu biancu che su casu ◊ est biancu che nie, che late Sambenados e Provèrbios smb: Biancu Terminologia iscientìfica clr Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu blanc Ingresu white Ispagnolu blanco Italianu bianco Tedescu weiß, Weiße.

capocínu , nm: capucinu 1, caputzinu Definitzione una genia de anade chi tzérriant deosi ca su mascu portat sa conca agiummai totu bianca Sinònimos e contràrios titillonaxu Terminologia iscientìfica pzn, erismatura leucocephala Ètimu itl. cappuccino Tradutziones Frantzesu érismature à tête blanche Ingresu white head duck (pigeon) Ispagnolu malvasía cabeciblanca Italianu gòbbo rugginóso Tedescu Ruderente.

capucínu , nm Definitzione tzicu de cafei cun late Frases prima lu bufaias cun s'upedhu su mústiu licantzu e genuinu: como ti bastat unu capucinu, late biancu cun gafè niedhu!(P.Masia) Tradutziones Frantzesu café-crème Ingresu frothy white coffee Ispagnolu capuchino Italianu cappuccino Tedescu Kaffee mit etwas Milch.

carnàcia , nf: crannàcia, crannàssia, garnàcia* Definitzione una calidade de àghina bianca e de binu, de is méngius binos Sinònimos e contràrios varnàcia Frases ghetadhi una tassa de crannàcia a bufai! ◊ sa crannàssia de Solarussa fait torrai su mortu a biu (G.Tuveri) Terminologia iscientìfica bfg Tradutziones Frantzesu grenache Ingresu white table wine Ispagnolu "vernaccia" Italianu vernàccia Tedescu Vernaccia (bernsteinfarbener Wein).

frobbàdu , nm Definitzione una calidade de àghina bianca, e de binu, chi assimbígiat a su nuragus Tradutziones Frantzesu raisin "torbato" Ingresu kind of white grapes Ispagnolu cepa de uva blanca y el vino que da Italianu torbato Tedescu eine sardische Wein sorte (trauben).

imbianchitài , vrb Definitzione giare una passada de bianchita, betare bianchita Tradutziones Frantzesu blanchir Ingresu to paint with white lead (stg) Ispagnolu dar de albayalde Italianu imbiaccare Tedescu mit Bleiweiß bestreichen.

immurrài, immurràri , vrb rfl: irmurrare 1 Definitzione bènnere o essire canu o murru in is pilos Sinònimos e contràrios ammurrai 1, incanire, incanudai Frases atentzione, zovanedhas, s'afródhiu chi teneis de innoghe a bosi cozuare no irmurreis a pilu! (L.Pisano)◊ portas frungiduras in faci e megas de t’immurrai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir chenu Ingresu to turn white Ispagnolu encanecer Italianu incanutire Tedescu grau werden.

incanidúra , nf Definitzione su si fàere canu, murru de pilos Sinònimos e contràrios incanida, incaninzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu blanchissement des cheveux Ingresu turning white Ispagnolu el encanecer Italianu incanutiménto Tedescu Ergrauen.

incaníre , vrb Definitzione essire (e fintzes fàere) canu a pilos, imbeciandho Sinònimos e contràrios ammurrai 1, immurrai, incanudai Frases no ant a èssere sos oriolos pro sas annadas malas a ti fàghere incanire! ◊ si sunt incanidos sos pilos, ma su coro no est imbetzadu! ◊ cun custa morte mala m'incanis sos pilos ◊ tue, daghi de tempus ses babbai, tevias incanire a isse puru! (Piras) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir chenu Ingresu to turn white Ispagnolu encanecer Italianu incanutire Tedescu grau werden.

irbianchíre , vrb: isbianchire, isbianchiri Definitzione fàere biancu, prus biancu, prus craru, essire biancu cambiandho colore: nau de su pilu, essire canu, arbu Sinònimos e contràrios ilbiadire, iscolorire / incanire Frases sa pira, candho lompet, de birde porrale irbianchit Tradutziones Frantzesu blanchir Ingresu to become white Ispagnolu blanquear Italianu imbianchire Tedescu weiß machen.

sàbaru , nm: sàlvaru Definitzione genia de linna chi faet a mata manna, dereta, a corgiolu biancu, pruschetotu in is errios Sinònimos e contràrios abiubbiancu, àlbaru*, cortiarvu, fustarbu, linnabru Frases sa lughe alva colorit sos sàlvaros e tinghet de prata su riu Terminologia iscientìfica mtm, Populus alba Tradutziones Frantzesu ypréau Ingresu white poplar Ispagnolu álamo blanco Italianu gàttice, piòppo Tedescu Silberpappel.

sàbixi , nm: axi, sàgili, sàighi, sàliche, sàlige, sàlighe, sàligi, sàlixi 1, sàlligi, sàxibi, sàxili Definitzione genia de linna modhe e lenta de logos de abba, no tanti manna, faet pértigas bonas po intèssere, bestire istrègios, fàere pischedhas e cosas deasi / ollastedhu de arriu est sa calidade orrúbia = Salix purpurea; sàlighe pianghendhe = Salix babylonica Sinònimos e contràrios sarpa, toa / cdh. sàliciu Sambenados e Provèrbios smb: Sàlisci, Salixi Terminologia iscientìfica mt, Salix alba, S. fragilis Ètimu ltn. salice(m) Tradutziones Frantzesu saule blanc, saule fragile Ingresu white willow, crack willow Ispagnolu sauce Italianu sàlice bianco, fràgile Tedescu Silber Weide, Bruchweide.

sanzinàdu , agt Definitzione chi est a ispertiadas de diferente colore Sinònimos e contràrios balzu, beltigadu, perdigatzu, pertiatu Frases pisu, orzu sanzinadu Tradutziones Frantzesu zébré Ingresu with white and black stripes Ispagnolu cebrado Italianu zebrato Tedescu schwarz und weiß gestreift.

stramutíri , vrb Definitzione cambiare colore in cara po assíchidu o àtera timoria manna de comente si arretirat su sàmbene e fintzes coment'e immadoinare, pèrdere is atuamentos Sinònimos e contràrios istrementire / irgrisire, istramudire* Tradutziones Frantzesu pâlir, assommer Ingresu to turn white Ispagnolu empalidecer, demudarse Italianu sbiancare, stramortire Tedescu blaß werden, in Ohnmacht fallen.