incannài, incannàre, incannàri , vrb Definition
pònnere sa canna (es. a is tamatas po istare artas de terra, o a orrugos acapiaos a s'arremu segau de un'animale); fàere s'incannitzada; fàere cannedhos, imbodhigare (su filu o cosas deasi) in su cannedhu de s'ispola; incamminare, cumenciare?
Synonyms e antonyms
arraigare
/
incannedhae
/
incannitare
Sentences
ma ita nanca at a fai cudhu béciu, ca boit incannau po abarrai istrantaxu?!…
2.
po incannari sa crobitura de sa domu agiudaus totus
5.
ant a incannare su messonzu cun d-una messadolza
Etymon
srd.
Translations
French
ramer,
couvrir de chaume,
entourer de chaume
English
to stake
Spanish
encañar,
encanillar
Italian
incannucciare
German
mit Rohr umzäunen.
incarramacinài , vrb Definition
betare a s'afaiu trastos bècios o arrimaos, impreare su logu cun carramatzinas
Synonyms e antonyms
imbarratzare
Etymon
srd.
Translations
French
encombrer de fanfreluches
English
to hamper with trifles
Spanish
llenar un lugar de baratijas
Italian
ingombrare di cianfrusàglie
German
mit Krams überfüllen.
incaussài , vrb Definition
nau de cosa chi s'ingurtit, àere dificurtade a passare in su gúturu; asciutare sa buca (nau de cosa chi si papat po s'efetu chi faet a sa buca, ca essit arrasposa)
Synonyms e antonyms
aèschere,
arrèschere,
incaussire
Sentences
a Sarbadori, comenti at biu sa pobidha, dh'incaussat su binu!
2.
tengu sa buca totu incaussada de cussu cachi chi apu papau
Translations
French
de travers
English
which goes the wrong way (said of food)
Spanish
atragantar
Italian
andare di travèrso (détto di cibo)
German
in die falsche Kehle kommen.
incoduàu , nm Definition
logu in terra o pomentu fatu a pedra (códua)
Synonyms e antonyms
cogorau,
impedradu,
incocodau,
incodau
Etymon
srd.
Translations
French
pavé de cailloux
English
cobbled paving
Spanish
empedrado
Italian
acciottolato
German
Steinpflaster.
inconsideràu , agt: iscunsideradu,
iscussideradu Definition
chi no giughet cunsideru, chi faet is cosas a sa maconatza, chentza dhas pentzare bene e chentza régula
Synonyms e antonyms
disatinau,
sbentiau
| ctr.
atinadu
Sentences
fiza mia, ses tropu prepotente chi non ti abbizas iscussiderada: babbu tuo a s'anzena zorronada, mortu de gana e chene pantalone, tue chin brusa noa e fardeta pressada! (S.Soro)◊ cane mandrone, macu iscussideradu! ◊ su disonestu e iscunsideradu cheret su sou e s'anzenu puru!
Translations
French
inconsideré,
qui n'a pas de jugement
English
thoughtless
Spanish
desconsiderado
Italian
sconsiderato,
scriteriato
German
unbesonnen,
unvernünftig.
incorràda , nf Definition
bultzone de boe, cropu o iscaviada chi is boes giaent cun is corros, mescamente movendho sa conca a corpu
Synonyms e antonyms
incorradura,
sigorrada
/
cdh. incurrata,
ttrs. iscurrada
Sentences
candho muschinzas in su tirighinu timent totu s'incorrada frusca (G.A.Cossu)◊ a s'incorrada su boe ndhe at betadu s'antarile ◊ sos boes ant leadu su cane a incorradas ◊ baidindi candu passant is bois, no nd'ingollas calincuna incorrada!
Etymon
srd.
Translations
French
coup de cornes
English
goring,
header
Spanish
cornada
Italian
cornata,
cozzata
German
Hörnerstoß.
incuculàre , vrb: incugulare Definition
su si pesare o pònnere nues in s'aera; nau in cobertantza de unu, fàere in cara trista, séria, pentzamentosa
Synonyms e antonyms
abbudhonare,
annuai 1,
cuculare,
incumbuxae
| ctr.
isclarire,
ispalaciae
Sentences
isperemas chi no incúculet (G.M.Cabras)◊ gelu, bidhia e chelu incuguladu no tent esístere nemmancu in s'ammentu (S.Casu)
Etymon
itl.
incocollarsi
Translations
French
se couvrir de nuages,
s'assombrir
English
to cloud over
Spanish
nublarse
Italian
rannuvolarsi
German
sich bewölken.
indisichíre, indisighíre , vrb: intisichire Definition
bènnere a malu puntu de is dispraxeres, de s'afrigimentu, agiummai coment'e consumare o ispaciare de sa tisichesa
Synonyms e antonyms
decaire,
derrúere,
disigare,
ilmarrire,
indisicare
Sentences
si est indisighidu pro sa ruina de sa famíllia
Etymon
itl.
intisichire
Translations
French
se consumer de chagrin,
dépérir
English
to pine away
Spanish
consumirse
Italian
consumarsi dal dolóre,
deperire
German
sich verzehren.
infollitài , vrb Definition
bogare fògia, isparare, nau de is matas
Synonyms e antonyms
follitai,
fozire,
ifogire,
infollai
| ctr.
irfozire
Sentences
sa matixedha chi apu prantau est infollitendi: isperaus chi apat pigau bèni!
Etymon
srd.
Translations
French
se garnir de feuilles
English
to leaf
Spanish
hojecer
Italian
méttere fòglie,
fogliare
German
sich belauben.
infumàda , nf Definition
nue de fumu e fintzes de pruine chi pesant animales o màchinas currendho; in cobertantza, fama chi essit de ccn.
Synonyms e antonyms
fumera
/
lumenada,
nomena,
sonedhu
Translations
French
nuage de poussière
English
dust cloud
Spanish
polvareda
Italian
polveróne
German
Staubwolke.
ingàlu , nm Definition
su s'ingalare; sa betada o intrada de su sole
Synonyms e antonyms
barrusole,
interinada,
intríchinu
| ctr.
abbréschida,
albore,
arborinu
Sentences
o tempus, de s'andhera tua ses lassendhe solu muforadas bijones de mizas de pudhiles e ingalos (F.Murtinu)
Scientific Terminology
sdi
Etymon
srd.
Translations
French
coucher de soleil
English
sunset
Spanish
ocaso,
puesta (de sol)
Italian
tramónto
German
Sonnenuntergang.
ingeniài , vrb: ingeniare,
ingignai,
inginnai,
inginniai,
inzeniare Definition
andhare a géniu, èssere a gustu, pràghere; fàere sa cosa faendho a médiu fintzes si no est fàcile, pentzandhodhas totu, imbentandho calecuna cosa noa, diferente (mescamente in forma rfl.), fintzes cuncordare calecuna cosa; fàere s'inginna, s'incàsciu in is doas de is carradas po dhis pònnere is fundhos / i. a unu (nadu mescamente de fizos) = betàresi, tènnere su betu, s'assemizu de sos parentes; èssiri inginnau a… = èssere a zisa de…, fatu a…; inginnai trassas = trassai, ordiminzare carchi cosa a trassa
Synonyms e antonyms
geniare
/
abbirtiai,
arragnare,
imbentai,
indeletare,
inteltiare
/
cuncodrai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
indeosare
Sentences
a mimi no m'ingéniat: tropu arrústicu est! (A.Garau)
2.
at biu s'ómini fracóngiu? at ingeniau a su babbu! ◊ sa fémina mala fait s'ómini trasseri e aici su pobidhu est custrintu a inginnai trassas po pòdiri papai ◊ su chi no tenit cosa de fai nd'inginnat de cosas!…
3.
mi so ingeniadu a chircare ◊ cussu s'inzéniat a fàghere de totu, ma chentza fàghere no abbarrat ◊ pro bois m'inzénio a totu su chi poto ◊ cun carilloni e follas de iscraria inginnant una pipia de serbussu (G.Moi)◊ don Masedhu non iat mai ingeniau nudha: su bèni e su mali dh'iat fatu su fradi (I.Lecca)◊ mi depu ingeniai po unu tzichedhu de binu
4.
tui ses inginnau a tiàulu! (G.Mura)
Surnames and Proverbs
prb:
chie no s'inzéniat no campat
Etymon
itl.
Translations
French
plaire,
faire un peu de tout,
s'arranger
English
to try hard,
to go down well
Spanish
caer bien,
ingeniárse
Italian
andare a gènio,
ingegnarsi,
industriarsi
German
gefallen,
sich bemühen.
inghíriu , nm, avb, prep: ingíliu,
ingíriu Definition
tretu chi si faet passandho totu a fúrriu a dónnia parte de una cosa o de unu logu, su fàere unu giru in totu unu logu, o fintzes incropada o lobu de cosa coment'e po acapiare; faina de pagu contu (fintzes coment'e iscusa po pèrdere tempus o perdendho tempus); chistionu tropu longu, pigau a sa larga meda, chi istentat a bènnere a concruos, a su chi prus importat de nàrrere; a logos, fintzes crufessone
Synonyms e antonyms
arrolliada,
giriotu,
ródia,
gíriu
/
ingroedhu
Idioms
csn:
fàghere s'i. = colare de sa parte contrària po assuprire a unu matessi logu; leàresi sos inghírios = pèrdere su tempus in cosighedhas, chentza fàghere cosas de zudu; a inghíriu de… = totu a ziru; a i. meu, tou, sou, e gai = totu a ingíriu de mimi, de tui, de issu, e totu aici
Sentences
at fatu un'inghíriu mannu pro torrare a domo ◊ mi ch'est coladu su manzanu faghindhe inghírios ◊ no ti les sos inghírios: bae a su cumandhu! ◊ sos de s'àrdia faghent tres bortas s'inghíriu de sa crésia ◊ li cheret un'inghíriu de fune o de filiverru pro lu prèndhere bene ◊ apo fatu s'inghíriu de totu su cunzadu ma su poledhu no in logu: si che depet èssere essidu!
2.
a su pitzinnu totus li cantant a inghíriu sa cantone ◊ is piciochedhus si dhi pinnigant a ingíriu ◊ sa genti si càstiat a ingíriu ◊ issa est sa lughe e sa música a inghíriu meu
3.
totu a inghíriu de sa binza bi cheret sa cresura ◊ si fiat agatau in mesu de una pratza a ingíriu a ingíriu de una grandu parada ◊ a inghíriu issoro bi aiat duos boes e unu poledhu
4.
e chie ti los iscurtat custos inghírios tuos?!…◊ a ndhe chircas, totu, de inghírios, irmasionadu!
5.
Elias no si che leaiat sa berrita de conca mancu chi iat atopau un'inghíriu
Etymon
srd.
Translations
French
tour,
autour de,
autour
English
round,
around
Spanish
giro,
ambages
Italian
giro,
attórno,
intórno,
lungàggine
German
Runde,
um,
herum.
innàdu , nm Definition
cropu de ischina, móvia de sa carena coment'e nadandho / avb.: a innadu = cun unu corpu de ischina, móida a incannadas
Synonyms e antonyms
ischinada
Translations
French
coup de reins
English
blow with one's back
Spanish
espaldazo
Italian
schienata
German
Rückenstoß.
innerbiàda , nf: innerviada Definition
su innerbiare; cropu de nérbiu
Synonyms e antonyms
ischirriolada,
iscorriada,
nerbiada
Translations
French
coup de nerf de bœuf
English
lash
Spanish
latigazo
Italian
nerbata
German
Peitschenhieb.
innerbiàre, innerjàre , vrb: innerviare,
irnerbiare,
isnerviare Definition
acropare, iscúdere cun nérbiu; fintzes istirare a tropu, segare unu nérbiu / i. unu boe = isarchilare
Synonyms e antonyms
aciotai,
aciotarai,
afrustai,
irbrunchiare,
passillai
Sentences
apo innerjadu sa lampizada de sa prepoténtzia a s'iscórria de s'issocadore
2.
leendhe sa pedhitza peri sos oros, s'isterret creschendhe su tironzu fintzas a l'isnerviare a manera chi no aviscet a arrodulare
Etymon
srd.
Translations
French
battre avec un nerf de bœuf
English
to flog
Spanish
azotar
Italian
nerbare
German
auspeitschen.
innotoriàdu , agt Definition
nau de ccn., chi no tenet prus a notu, chi imméntigat totu
Synonyms e antonyms
conchilenu,
conchischerésciu,
immentigosu,
immentrigaditzu,
irmenteriatu,
irmentigajolu,
irvagantadu,
ismentadu
Sentences
isco de èssere torrada minoredha: so topa, tzega, surda, innotoriada (G.Ruju)◊ nos narant chi semus isturudhados, innotoriados, isambrulidos, solu ca semus vetzos
Translations
French
qui n'a pas de mémoire
English
forgetful
Spanish
desmemoriado
Italian
smemorato
German
vergeßlich.
insaboriài , vrb Definition
giare o pònnere sabore a sa cosa
Synonyms e antonyms
assainetare,
issaborire
| ctr.
isaboriare
Translations
French
donner de la saveur
English
to flavour
Spanish
sazonar
Italian
insaporire
German
schmackhaft machen.
insaliàre , vrb: issaliare,
issalibare Definition
pònnere salia, isciúndhere cun sa salia, fintzes ispudare
Synonyms e antonyms
gruspire,
imbusinare,
ispudai,
saliai
2.
dogni nemigu l'at insaliada, dogni limba, ridendhe, l'at befada
Translations
French
mouiller de salive
English
to insalivate
Spanish
salivar
Italian
insalivare
German
einspeicheln.
insàmus , prep, cng, avb: antamas,
intàmada,
intamas,
intambus,
intamen,
intames,
intamis,
intamu,
intemes,
intomas,
intramus Definition
coment’e prep. e cng. giaet s'idea de unu càmbiu, de fàere, o pònnere o nàrrere una cosa a su postu de un'àtera; podet giare fintzes s'idea de àteru, cosa in prus
Synonyms e antonyms
annotamala,
imbecis,
tamen*
/
assora,
inciandus
/
annotamala
Sentences
intamas de sa manu iat artziau su pei ◊ dispraxit a sa genti manna puru, intamis de a is pipius isceti ◊ no si fidaiat mancu de sos ojos suos intrames de sos ojos anzenos ◊ immoi is crabas no dhas faint caminai mancu a dedí insamus de a denoti
2.
intamen de ndi dhi bèniri gosu dhi fiat abarrau unu sentidu de isbuidori ◊ si abbaidaiant a ógiu tortu, intames de si faedhare ◊ mancu abba dhi at dadu, intomas de dhi dare dinari!◊ intemes de las iscríere, sas cantones, si las at registradas
3.
de custu intamas sos ambassadores no ndhe faedhant (G.Sanna)◊ intamis, una fémina si est acostada a su tziu po dhu preguntai
Translations
French
au lieu de,
au contraire
English
instead of,
on the contrary
Spanish
en vez de,
en lugar de
Italian
invéce di,
anziché
German
statt.