incannài, incannàre, incannàri , vrb Definizione
pònnere sa canna (es. a is tamatas po istare artas de terra, o a orrugos acapiaos a s'arremu segau de un'animale); fàere s'incannitzada; fàere cannedhos, imbodhigare (su filu o cosas deasi) in su cannedhu de s'ispola; incamminare, cumenciare?
Sinonimi e contrari
arraigare
/
incannedhae
/
incannitare
Frasi
ma ita nanca at a fai cudhu béciu, ca boit incannau po abarrai istrantaxu?!…
2.
po incannari sa crobitura de sa domu agiudaus totus
5.
ant a incannare su messonzu cun d-una messadolza
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ramer,
couvrir de chaume,
entourer de chaume
Inglese
to stake
Spagnolo
encañar,
encanillar
Italiano
incannucciare
Tedesco
mit Rohr umzäunen.
incarramacinài , vrb Definizione
betare a s'afaiu trastos bècios o arrimaos, impreare su logu cun carramatzinas
Sinonimi e contrari
imbarratzare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
encombrer de fanfreluches
Inglese
to hamper with trifles
Spagnolo
llenar un lugar de baratijas
Italiano
ingombrare di cianfrusàglie
Tedesco
mit Krams überfüllen.
incaussài , vrb Definizione
nau de cosa chi s'ingurtit, àere dificurtade a passare in su gúturu; asciutare sa buca (nau de cosa chi si papat po s'efetu chi faet a sa buca, ca essit arrasposa)
Sinonimi e contrari
aèschere,
arrèschere,
incaussire
Frasi
a Sarbadori, comenti at biu sa pobidha, dh'incaussat su binu!
2.
tengu sa buca totu incaussada de cussu cachi chi apu papau
Traduzioni
Francese
de travers
Inglese
which goes the wrong way (said of food)
Spagnolo
atragantar
Italiano
andare di travèrso (détto di cibo)
Tedesco
in die falsche Kehle kommen.
incoduàu , nm Definizione
logu in terra o pomentu fatu a pedra (códua)
Sinonimi e contrari
cogorau,
impedradu,
incocodau,
incodau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pavé de cailloux
Inglese
cobbled paving
Spagnolo
empedrado
Italiano
acciottolato
Tedesco
Steinpflaster.
inconsideràu , agt: iscunsideradu,
iscussideradu Definizione
chi no giughet cunsideru, chi faet is cosas a sa maconatza, chentza dhas pentzare bene e chentza régula
Sinonimi e contrari
disatinau,
sbentiau
| ctr.
atinadu
Frasi
fiza mia, ses tropu prepotente chi non ti abbizas iscussiderada: babbu tuo a s'anzena zorronada, mortu de gana e chene pantalone, tue chin brusa noa e fardeta pressada! (S.Soro)◊ cane mandrone, macu iscussideradu! ◊ su disonestu e iscunsideradu cheret su sou e s'anzenu puru!
Traduzioni
Francese
inconsideré,
qui n'a pas de jugement
Inglese
thoughtless
Spagnolo
desconsiderado
Italiano
sconsiderato,
scriteriato
Tedesco
unbesonnen,
unvernünftig.
incorràda , nf Definizione
bultzone de boe, cropu o iscaviada chi is boes giaent cun is corros, mescamente movendho sa conca a corpu
Sinonimi e contrari
incorradura,
sigorrada
/
cdh. incurrata,
ttrs. iscurrada
Frasi
candho muschinzas in su tirighinu timent totu s'incorrada frusca (G.A.Cossu)◊ a s'incorrada su boe ndhe at betadu s'antarile ◊ sos boes ant leadu su cane a incorradas ◊ baidindi candu passant is bois, no nd'ingollas calincuna incorrada!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coup de cornes
Inglese
goring,
header
Spagnolo
cornada
Italiano
cornata,
cozzata
Tedesco
Hörnerstoß.
incuculàre , vrb: incugulare Definizione
su si pesare o pònnere nues in s'aera; nau in cobertantza de unu, fàere in cara trista, séria, pentzamentosa
Sinonimi e contrari
abbudhonare,
annuai 1,
cuculare,
incumbuxae
| ctr.
isclarire,
ispalaciae
Frasi
isperemas chi no incúculet (G.M.Cabras)◊ gelu, bidhia e chelu incuguladu no tent esístere nemmancu in s'ammentu (S.Casu)
Etimo
itl.
incocollarsi
Traduzioni
Francese
se couvrir de nuages,
s'assombrir
Inglese
to cloud over
Spagnolo
nublarse
Italiano
rannuvolarsi
Tedesco
sich bewölken.
indisichíre, indisighíre , vrb: intisichire Definizione
bènnere a malu puntu de is dispraxeres, de s'afrigimentu, agiummai coment'e consumare o ispaciare de sa tisichesa
Sinonimi e contrari
decaire,
derrúere,
disigare,
ilmarrire,
indisicare
Frasi
si est indisighidu pro sa ruina de sa famíllia
Etimo
itl.
intisichire
Traduzioni
Francese
se consumer de chagrin,
dépérir
Inglese
to pine away
Spagnolo
consumirse
Italiano
consumarsi dal dolóre,
deperire
Tedesco
sich verzehren.
infollitài , vrb Definizione
bogare fògia, isparare, nau de is matas
Sinonimi e contrari
follitai,
fozire,
ifogire,
infollai
| ctr.
irfozire
Frasi
sa matixedha chi apu prantau est infollitendi: isperaus chi apat pigau bèni!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se garnir de feuilles
Inglese
to leaf
Spagnolo
hojecer
Italiano
méttere fòglie,
fogliare
Tedesco
sich belauben.
infumàda , nf Definizione
nue de fumu e fintzes de pruine chi pesant animales o màchinas currendho; in cobertantza, fama chi essit de ccn.
Sinonimi e contrari
fumera
/
lumenada,
nomena,
sonedhu
Traduzioni
Francese
nuage de poussière
Inglese
dust cloud
Spagnolo
polvareda
Italiano
polveróne
Tedesco
Staubwolke.
ingàlu , nm Definizione
su s'ingalare; sa betada o intrada de su sole
Sinonimi e contrari
barrusole,
interinada,
intríchinu
| ctr.
abbréschida,
albore,
arborinu
Frasi
o tempus, de s'andhera tua ses lassendhe solu muforadas bijones de mizas de pudhiles e ingalos (F.Murtinu)
Terminologia scientifica
sdi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coucher de soleil
Inglese
sunset
Spagnolo
ocaso,
puesta (de sol)
Italiano
tramónto
Tedesco
Sonnenuntergang.
ingeniài , vrb: ingeniare,
ingignai,
inginnai,
inginniai,
inzeniare Definizione
andhare a géniu, èssere a gustu, pràghere; fàere sa cosa faendho a médiu fintzes si no est fàcile, pentzandhodhas totu, imbentandho calecuna cosa noa, diferente (mescamente in forma rfl.), fintzes cuncordare calecuna cosa; fàere s'inginna, s'incàsciu in is doas de is carradas po dhis pònnere is fundhos / i. a unu (nadu mescamente de fizos) = betàresi, tènnere su betu, s'assemizu de sos parentes; èssiri inginnau a… = èssere a zisa de…, fatu a…; inginnai trassas = trassai, ordiminzare carchi cosa a trassa
Sinonimi e contrari
geniare
/
abbirtiai,
arragnare,
imbentai,
indeletare,
inteltiare
/
cuncodrai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
indeosare
Frasi
a mimi no m'ingéniat: tropu arrústicu est! (A.Garau)
2.
at biu s'ómini fracóngiu? at ingeniau a su babbu! ◊ sa fémina mala fait s'ómini trasseri e aici su pobidhu est custrintu a inginnai trassas po pòdiri papai ◊ su chi no tenit cosa de fai nd'inginnat de cosas!…
3.
mi so ingeniadu a chircare ◊ cussu s'inzéniat a fàghere de totu, ma chentza fàghere no abbarrat ◊ pro bois m'inzénio a totu su chi poto ◊ cun carilloni e follas de iscraria inginnant una pipia de serbussu (G.Moi)◊ don Masedhu non iat mai ingeniau nudha: su bèni e su mali dh'iat fatu su fradi (I.Lecca)◊ mi depu ingeniai po unu tzichedhu de binu
4.
tui ses inginnau a tiàulu! (G.Mura)
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no s'inzéniat no campat
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
plaire,
faire un peu de tout,
s'arranger
Inglese
to try hard,
to go down well
Spagnolo
caer bien,
ingeniárse
Italiano
andare a gènio,
ingegnarsi,
industriarsi
Tedesco
gefallen,
sich bemühen.
inghíriu , nm, avb, prep: ingíliu,
ingíriu Definizione
tretu chi si faet passandho totu a fúrriu a dónnia parte de una cosa o de unu logu, su fàere unu giru in totu unu logu, o fintzes incropada o lobu de cosa coment'e po acapiare; faina de pagu contu (fintzes coment'e iscusa po pèrdere tempus o perdendho tempus); chistionu tropu longu, pigau a sa larga meda, chi istentat a bènnere a concruos, a su chi prus importat de nàrrere; a logos, fintzes crufessone
Sinonimi e contrari
arrolliada,
giriotu,
ródia,
gíriu
/
ingroedhu
Modi di dire
csn:
fàghere s'i. = colare de sa parte contrària po assuprire a unu matessi logu; leàresi sos inghírios = pèrdere su tempus in cosighedhas, chentza fàghere cosas de zudu; a inghíriu de… = totu a ziru; a i. meu, tou, sou, e gai = totu a ingíriu de mimi, de tui, de issu, e totu aici
Frasi
at fatu un'inghíriu mannu pro torrare a domo ◊ mi ch'est coladu su manzanu faghindhe inghírios ◊ no ti les sos inghírios: bae a su cumandhu! ◊ sos de s'àrdia faghent tres bortas s'inghíriu de sa crésia ◊ li cheret un'inghíriu de fune o de filiverru pro lu prèndhere bene ◊ apo fatu s'inghíriu de totu su cunzadu ma su poledhu no in logu: si che depet èssere essidu!
2.
a su pitzinnu totus li cantant a inghíriu sa cantone ◊ is piciochedhus si dhi pinnigant a ingíriu ◊ sa genti si càstiat a ingíriu ◊ issa est sa lughe e sa música a inghíriu meu
3.
totu a inghíriu de sa binza bi cheret sa cresura ◊ si fiat agatau in mesu de una pratza a ingíriu a ingíriu de una grandu parada ◊ a inghíriu issoro bi aiat duos boes e unu poledhu
4.
e chie ti los iscurtat custos inghírios tuos?!…◊ a ndhe chircas, totu, de inghírios, irmasionadu!
5.
Elias no si che leaiat sa berrita de conca mancu chi iat atopau un'inghíriu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tour,
autour de,
autour
Inglese
round,
around
Spagnolo
giro,
ambages
Italiano
giro,
attórno,
intórno,
lungàggine
Tedesco
Runde,
um,
herum.
innàdu , nm Definizione
cropu de ischina, móvia de sa carena coment'e nadandho / avb.: a innadu = cun unu corpu de ischina, móida a incannadas
Sinonimi e contrari
ischinada
Traduzioni
Francese
coup de reins
Inglese
blow with one's back
Spagnolo
espaldazo
Italiano
schienata
Tedesco
Rückenstoß.
innerbiàda , nf: innerviada Definizione
su innerbiare; cropu de nérbiu
Sinonimi e contrari
ischirriolada,
iscorriada,
nerbiada
Traduzioni
Francese
coup de nerf de bœuf
Inglese
lash
Spagnolo
latigazo
Italiano
nerbata
Tedesco
Peitschenhieb.
innerbiàre, innerjàre , vrb: innerviare,
irnerbiare,
isnerviare Definizione
acropare, iscúdere cun nérbiu; fintzes istirare a tropu, segare unu nérbiu / i. unu boe = isarchilare
Sinonimi e contrari
aciotai,
aciotarai,
afrustai,
irbrunchiare,
passillai
Frasi
apo innerjadu sa lampizada de sa prepoténtzia a s'iscórria de s'issocadore
2.
leendhe sa pedhitza peri sos oros, s'isterret creschendhe su tironzu fintzas a l'isnerviare a manera chi no aviscet a arrodulare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
battre avec un nerf de bœuf
Inglese
to flog
Spagnolo
azotar
Italiano
nerbare
Tedesco
auspeitschen.
innotoriàdu , agt Definizione
nau de ccn., chi no tenet prus a notu, chi imméntigat totu
Sinonimi e contrari
conchilenu,
conchischerésciu,
immentigosu,
immentrigaditzu,
irmenteriatu,
irmentigajolu,
irvagantadu,
ismentadu
Frasi
isco de èssere torrada minoredha: so topa, tzega, surda, innotoriada (G.Ruju)◊ nos narant chi semus isturudhados, innotoriados, isambrulidos, solu ca semus vetzos
Traduzioni
Francese
qui n'a pas de mémoire
Inglese
forgetful
Spagnolo
desmemoriado
Italiano
smemorato
Tedesco
vergeßlich.
insaboriài , vrb Definizione
giare o pònnere sabore a sa cosa
Sinonimi e contrari
assainetare,
issaborire
| ctr.
isaboriare
Traduzioni
Francese
donner de la saveur
Inglese
to flavour
Spagnolo
sazonar
Italiano
insaporire
Tedesco
schmackhaft machen.
insaliàre , vrb: issaliare,
issalibare Definizione
pònnere salia, isciúndhere cun sa salia, fintzes ispudare
Sinonimi e contrari
gruspire,
imbusinare,
ispudai,
saliai
2.
dogni nemigu l'at insaliada, dogni limba, ridendhe, l'at befada
Traduzioni
Francese
mouiller de salive
Inglese
to insalivate
Spagnolo
salivar
Italiano
insalivare
Tedesco
einspeicheln.
insàmus , prep, cng, avb: antamas,
intàmada,
intamas,
intambus,
intamen,
intames,
intamis,
intamu,
intemes,
intomas,
intramus Definizione
coment’e prep. e cng. giaet s'idea de unu càmbiu, de fàere, o pònnere o nàrrere una cosa a su postu de un'àtera; podet giare fintzes s'idea de àteru, cosa in prus
Sinonimi e contrari
annotamala,
imbecis,
tamen*
/
assora,
inciandus
/
annotamala
Frasi
intamas de sa manu iat artziau su pei ◊ dispraxit a sa genti manna puru, intamis de a is pipius isceti ◊ no si fidaiat mancu de sos ojos suos intrames de sos ojos anzenos ◊ immoi is crabas no dhas faint caminai mancu a dedí insamus de a denoti
2.
intamen de ndi dhi bèniri gosu dhi fiat abarrau unu sentidu de isbuidori ◊ si abbaidaiant a ógiu tortu, intames de si faedhare ◊ mancu abba dhi at dadu, intomas de dhi dare dinari!◊ intemes de las iscríere, sas cantones, si las at registradas
3.
de custu intamas sos ambassadores no ndhe faedhant (G.Sanna)◊ intamis, una fémina si est acostada a su tziu po dhu preguntai
Traduzioni
Francese
au lieu de,
au contraire
Inglese
instead of,
on the contrary
Spagnolo
en vez de,
en lugar de
Italiano
invéce di,
anziché
Tedesco
statt.