achintàre , vrb: chintare Definizione
pigare a unu cun is bratzos betaos a su chintzu, acapiare a su chintzu, inghiriare coment’e carragiandho; acapiare bestimentu in chintzu
Sinonimi e contrari
achintorzare,
achintzulare,
chígnere,
inchintare
Frasi
su sole in fogu achintat sas marinas a s'interighinada, atesu atesu ◊ limbas rujas achintant sas aeras e su sole est unu chísciu de fogu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ceindre,
enrouler
Inglese
to fasten round,
to wrap (up)
Spagnolo
ceñir,
envolver
Italiano
cìngere,
avvòlgere
Tedesco
umfassen,
umgürten.
angudrài , vrb: angurdai Definizione
guastare s'atza de un'aina segante
Sinonimi e contrari
auldare,
ingudrai,
irgurdare*,
irmarrare,
smusciai 1
Traduzioni
Francese
arrondir,
émousser
Inglese
to round off
Spagnolo
achaflanar,
redondear
Italiano
smussare
Tedesco
abkanten.
arretundài , vrb: arrotundai,
retundai Definizione
fàere retundha, atundhare una cosa bogandhochedhi is atzas, is puntas
Sinonimi e contrari
atundai,
atundhulare,
aturundhare,
intundhigare
| ctr.
acutzai
Traduzioni
Francese
arrondir
Inglese
to round
Spagnolo
redondear
Italiano
arrotondare
Tedesco
abrunden.
arrodeàre , vrb: arrodiai,
arrodiare,
orrodeare,
rodiai Definizione
andhare a rodeu, a s’inghíria inghíria comente faet s’istore in s'ària, andhare in giru de innòi e de inní, istare a rodeu, su si pònnere a inghíriu de ccn., istare a su gira gira acanta a calecuna cosa abbaidandho po che dha furare o fintzes po fàere dannu; fintzes pònnere cosa coment’e fascadura po aguantare / andhare arródia arródia = bagamundai, abarrai andendi totu a ingíriu
Sinonimi e contrari
arrodare 1,
arrogliai,
inghirare
Frasi
si li fint arrodiados in giru curiosos de ischire ◊ sa zente est acudida e si est arrodeada in sa piata ◊ si che sunt mortos sos chi fint arrodeandhe contra a sa vida tua (N.Rubanu)◊ is carrogas funt arrodiendi in su celu ◊ is merxanis arrodiànt in circa de coberai su mandiari ◊ sa Terra arródiat a ingíriu de su Sobi
2.
candho at fatu sos chent'annos sa zente fit arrodiada a isse ◊ sos abbilastros sunt arrodiados a su mortorzu
3.
in cussa carrada, bècia e mali arrodiada, de binu no ndi abarrat!
Etimo
spn.
rodear
Traduzioni
Francese
circonvenir,
faire le tour
Inglese
to get round,
to siege
Spagnolo
rodear
Italiano
circuire,
girare attórno,
assediare
Tedesco
umlaufen,
belagern.
arrogliài, arrogliàre , vrb: arroliai,
arroliare,
arrollai,
arrollare,
arrolliai,
arrolliare,
arrulliari,
orrolliare,
roliai Definizione
istare (o fintzes pònnere) a rólliu, a inghíriu, a rodeu de calecuna cosa, de unu logu o fintzes de una chistione, andhare a inghírios, a giru, andhare o istare a inghíriu, istare perdendho tempus, fintzes bènnere
Sinonimi e contrari
arrodeare,
bagamundai,
garronai,
ingiriolai,
zirandhare,
zirare
Modi di dire
csn:
èssiri arroliau = istare a arrólliu, a fiotu paris; filu ispinau arrolliau = fatu a incropadas mannas tentas apare a manera de impedire o istrobbare a colare; andai arróllia arróllia, arrolla arrolla = istare zirendhe, bagamundai
Frasi
is pillonis funt arroliendi a cedhas ◊ unu crou est arroliendi circhendi àcua ◊ su bendidori arróliat in is arrugas ◊ ses arroliendi de diora…: no circhis contus! ◊ sas cumpanzas l'arrólliant e li fachent festa (N.Mureddu)◊ su sero sa zente si arrolliaiat in su zannile a friscurare ◊ in s'aera comintzeit a si arrolliare custa truma de nues ◊ at a èssi fadiau totu sa dí arrolliendu cun cussa cosa a codhu!
2.
dhoi arróliat coment'e unu murrúngiu de tronus atesu
3.
nci at una pranta arrogliada e fata, fata e arrogliada a picu e picada, picada a picu e bivit in friscu e non sicat mai ◊ sa pobidha fut sétzia arroliada in sa bia cun is bixinus
Etimo
ctl.
rotllar
Traduzioni
Francese
entourer
Inglese
to go round,
to wander
Spagnolo
rodear,
vagar
Italiano
girare attórno,
gironzolare
Tedesco
umlaufen,
umherschweifen.
arrolliàda , nf Definizione
su arrolliare
Sinonimi e contrari
inghíriu
Frasi
gei dh'apu fata s'arrolliada: seu andada a seti o otu logus me in sa bidha!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tour
Inglese
round
Spagnolo
vuelta
Italiano
giro
Tedesco
Rundgang.
atundài , vrb: atundhare,
atundhiare,
atunnare Definizione
fàere tundha una cosa, bogare is atzas, puntas; a logos, fintzes bènnere o acostire a unu tretu o a calecuna cosa ponendhosi a inghíriu
Sinonimi e contrari
arretundai,
atundhulare,
aturundhare,
intundhigare
/
arrodeare,
arrogliai
2.
sos ómines si atundhaint a s'umbra pro mandhicare, treulandhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
arrondir
Inglese
to round
Spagnolo
redondear
Italiano
arrotondare
Tedesco
abrunden.
atundhulàre , vrb Definizione
fàere una cosa tundha, atundhare is atzas, is puntas
Sinonimi e contrari
arretundai,
atundai,
aturundhare
Frasi
si atúndhulant sos oros de sa pala de còghere ◊ mi atundhuleit cun àbbile manu unu betzu cun pódhighes de atalzu (A.Casula)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
arrondir
Inglese
to round off
Spagnolo
achaflanar
Italiano
smussare
Tedesco
abstumpfen.
aturundhàre , vrb: turundhare Definizione
segare a tundhu, fàere a paris, aggualare calecuna cosa
Sinonimi e contrari
arretundai,
atundai,
atundhulare,
intundhigare
Frasi
sos deputados si ant aturundhadu s'istipéndhiu issoro a deghe milliones ◊ aturundho bocitedhas
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
arrondir
Inglese
to round off
Spagnolo
redondear
Italiano
arrotondare
Tedesco
abrunden.
cocoròne, cocoròni , nm Definizione
cosa a còcoro, css. cosa tundha, allomborada, lea de terra; essidura o ufradura de pistadura in sa carre; genia de petonadura de is pilos de sa fémina a bisura de tedile / c. de ní, de casu friscu, de cera = botza de nie, de casu, de chera
Sinonimi e contrari
burone,
gurone
/
bàldile,
léura
/
cocoroi 1,
tzulumbone
/
ciónciu,
cucajone,
cucale,
cuchedha,
mogno,
picioce
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
boule
Inglese
any round body,
ball globe
Spagnolo
bola
Italiano
còrpo rotóndo,
palla,
glòbo
Tedesco
Ball,
Kugel.
furrietàre , vrb: furriotai Definizione
fàere furriotos, istare a furriebborta, a su fúrria fúrria, mólia mólia, a s'andhetorra chentza ndhe fàere fine, perdendho tempus; èssere a furriamentos de conca e bíere su logu totu furriandho
Sinonimi e contrari
furriai,
girai
Frasi
fiat totu sa noti furriotendi ca fiat fendi unu sonnu trumbullau ◊ bai, cica is pegus e no t'istentis furriotendi! ◊ si bient cópias furrietandho alligras cun is balladores chi atripant is peis ◊ cun abbilesa iat fatu furriotai sa frunda, iat lassau unu càbudu e fuat partia sa perda inzumiendu ◊ est furriotendu in s'ària unu cau
2.
frimma sa domu ca est furriotendu!… cessu, est furriendusidha totu!…◊ mi furriotat totu su logu cumenti a unu bòtu in logu de punta a bàsciu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se retourner
Inglese
to turn round
Spagnolo
piruetar
Italiano
rigirarsi
Tedesco
sich umdrehen.
gíriu , nm: giru 1,
ziru 1 Definizione
movimentu coment’e a cricu, andhada peri su logu e torrada a su logu de sa tzucada; cosa chi si passat a inghíriu de calecun’àtera
Sinonimi e contrari
fúrriu,
inghíriu,
ródia
Modi di dire
csn:
sètzere a g. = totu a inghíriu; g. de fuedhus = cosa chi si narat impreendhe peràulas medas a su postu de una sola chi narat totu; èssiri girugirus = a su zira zira de unu logu a s'àteru; fai su giru de s'isposa = fàghere ziru longu chentza bisonzu; leare, pigai in g. a ccn.= brullare coment'e a ingannu, po leare a befa; leare a giru = essire, bogare a fàere unu giru, spreviai
Frasi
in giru peri is domos si agatant cosas chi medas ant immentigau ◊ is pudhas furint a giru de su foghile ◊ seo andhandho a mi fàere unu giru cun is amigos ◊ dh’apo a crede chi siais totus in giru po su carrasegare!…◊ sa genti castiendi si est posta a gíriu de sa màchina
2.
mi agatu girugirus, iscochendu tra matas e tra molas de arrú (G.Piras)◊ un'oghetedhu chentza lòmpere annu pigat in giru un'ómmine mannu! (A.Barra)◊ gei ndi bieis de genti acorrada in su gíriu de duas oras!…
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
tour
Inglese
round
Spagnolo
vuelta,
giro
Italiano
giro,
spira
Tedesco
Umdrehung,
Runde.
inghíriu , nm, avb, prep: ingíliu,
ingíriu Definizione
tretu chi si faet passandho totu a fúrriu a dónnia parte de una cosa o de unu logu, su fàere unu giru in totu unu logu, o fintzes incropada o lobu de cosa coment'e po acapiare; faina de pagu contu (fintzes coment'e iscusa po pèrdere tempus o perdendho tempus); chistionu tropu longu, pigau a sa larga meda, chi istentat a bènnere a concruos, a su chi prus importat de nàrrere; a logos, fintzes crufessone
Sinonimi e contrari
arrolliada,
giriotu,
ródia,
gíriu
/
ingroedhu
Modi di dire
csn:
fàghere s'i. = colare de sa parte contrària po assuprire a unu matessi logu; leàresi sos inghírios = pèrdere su tempus in cosighedhas, chentza fàghere cosas de zudu; a inghíriu de… = totu a ziru; a i. meu, tou, sou, e gai = totu a ingíriu de mimi, de tui, de issu, e totu aici
Frasi
at fatu un'inghíriu mannu pro torrare a domo ◊ mi ch'est coladu su manzanu faghindhe inghírios ◊ no ti les sos inghírios: bae a su cumandhu! ◊ sos de s'àrdia faghent tres bortas s'inghíriu de sa crésia ◊ li cheret un'inghíriu de fune o de filiverru pro lu prèndhere bene ◊ apo fatu s'inghíriu de totu su cunzadu ma su poledhu no in logu: si che depet èssere essidu!
2.
a su pitzinnu totus li cantant a inghíriu sa cantone ◊ is piciochedhus si dhi pinnigant a ingíriu ◊ sa genti si càstiat a ingíriu ◊ issa est sa lughe e sa música a inghíriu meu
3.
totu a inghíriu de sa binza bi cheret sa cresura ◊ si fiat agatau in mesu de una pratza a ingíriu a ingíriu de una grandu parada ◊ a inghíriu issoro bi aiat duos boes e unu poledhu
4.
e chie ti los iscurtat custos inghírios tuos?!…◊ a ndhe chircas, totu, de inghírios, irmasionadu!
5.
Elias no si che leaiat sa berrita de conca mancu chi iat atopau un'inghíriu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tour,
autour de,
autour
Inglese
round,
around
Spagnolo
giro,
ambages
Italiano
giro,
attórno,
intórno,
lungàggine
Tedesco
Runde,
um,
herum.
isportínu , nm: sportinu Definizione
genia de istrégiu tundhu e ladu a duos pígios apertos in mesu (po intrare in su fusu de sa prentza), fatu de crinu, fatu de crinu po pònnere s'olia mólia a dha prentzare / mata de i. (nadu de unu)= mataudhone, chi portat brenti manna
Sinonimi e contrari
iscartinu
Frasi
at cumintzau a carrare sos isportinos, los at prenaos e postos in sa supressa ◊ cada momentu umpriat una túrbia de abba budhia e la ghetabat a sos isportinos ◊ is isportinus si ponint unu apitzus de s'àteru intraus in su fusu de su bancu
2.
mata de isportinu chi no est àteru!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
scouffin
Inglese
big round basket
Spagnolo
capacho
Italiano
fìscolo
Tedesco
Beutel zum Auspressen der Oliven.
lecúcu , nm: licucu Definizione
pedra licuchina, tundhatza, lisa, pedrighedha tundha de erriu o de mare
Sinonimi e contrari
alacucu,
biscacu,
caróngiu,
codisca,
códua,
cogólidu,
craltu,
ladhia,
lódhuru
/
bàtile 1,
bicu 1,
brusca 1,
cucu 1
Frasi
si est dau a chircare predas, totu lecucu de riu ◊ mi bi cherent totu sos licucos de sos ribos pro mi matzucare sas petorras! ◊ sos presetos s'iscontzant in códulas istérrias a lecucu tra neulaches mortos e frunzudos de su riu
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
caillou roulé
Inglese
round stone
Spagnolo
guijarro
Italiano
cògolo
Tedesco
Kiesel.
ròdana , nf Definizione
orroda po medire
Traduzioni
Francese
mètre circulaire
Inglese
round meter
Spagnolo
cinta métrica
Italiano
mètro circolare
Tedesco
Kreismeter.
spistorài , vrb: ispistolare*,
spistuai Definizione
segare unu bículu, un'orrughedhu de una cosa mescamente de istrègios, de is oros
Sinonimi e contrari
irbicare,
irmossighedhare,
isorichedhare,
ispistorigare,
scherdai,
spissigorrai,
spistoredhai
Frasi
spistuai una tassa, una cíchera, unu pratu ◊ dhoi tenit unu testu totu spistorau ◊ apu spistorau su luminaxu
Traduzioni
Francese
ébrécher
Inglese
to round off
Spagnolo
mellar
Italiano
sbreccare,
smussare
Tedesco
anschlagen,
abstoßen.
túndhu , agt: tundu,
tunnu Definizione
chi est fatu a bisura de cricu, de bòcia, chi portat is oros de fora totu a sa matessi distàntzia de su puntu de mesu
Sinonimi e contrari
redundhu
Modi di dire
csn:
ballu t. = su ballu sardu, azummai totu sos ballos sardos fatos a inghíriu mannu de zente; tunnos e longos = curtzos e longos (in suspu, totu sa natura de su mascru); su tundhu de s'oju = sa parte tundha de s'ogru; su tundhu = su pertusu; nàrrere giaru e tundhu = craru cantu prus si podet, de si cumprèndhere deretu, chentza inghírios de peràulas; pinnigaisí a tundu = isbodhiaisí, pònneresi a fàghere carchi cosa, a triballare; girare in tundhu = andhare a inghíriu; ziràresi tundhu = castiaisí a ingíriu, acarronaisí a tundu
Frasi
tunnu su ballu fachídelu annare! ◊ est tundhu e no est mundhu…
2.
ti dhu nau francu e tundu! ◊ est tempus chi is sannoricus pinnighint a tundu! ◊ girànt in tundu totu sa dí treulendu su trigu ◊ prima de allegare zírati tundha e abbàita chin chie ses allegandhe!
Etimo
itl.
tondo
Traduzioni
Francese
rond
Inglese
round
Spagnolo
redondo
Italiano
rotóndo
Tedesco
rund.