Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

paltinàre , vrb: pastinare, pastinzare Definition prantare una bíngia noa; prantare, pesare matas; semenare; in cobertantza, istare a tropu in d-unu logu, istare che prantaos, arraighinaos / p. fàulas = bogai fogu a ccn., pònniri in giru cosas chi no funt, falsidadis contr'a unu Sentences at pastinadu sa binza a bide americana ◊ in s'oru de sa domo bi at pastinadu unu fundhu de bide 2. sos de sos partidos fuint abbarrados pastinados a custa proposta: aiant nadu ca nono, ca no fuit zustu a che chirrare cussos amigos e cumpanzos 3. apo pastinadu aligalza ◊ apo pastinadu unu fiore cun sas raighinas ◊ melone sedulesu pàltino in mesu ’e rena… ◊ unu padr'e cunventu est paltinendhe olia… 4. si ch'est pastinau in su cilleri e no ghirat prus! Surnames and Proverbs prb: chie at dinare pastinzat binza in sa codina Etymon ltn. pastinare Translations French planter la vigne English to plant a vineyard Spanish plantar la viña Italian impiantare la vigna German einen Weinberg anlegen.

panevrèsa , nm Definition pane carasau, pan'e cici, genia de pane finedhedhu, longu o tundhu (fintzes addopiau), fresau e assau, tzacarrosu (si no est isciustu) Scientific Terminology mng Etymon srd. Translations French pain typique de la Sardaigne très mince biscuité English typical bread from sardinia Spanish pan típico de Cerdeña Italian pane tìpico sardo a sfòglia sottilissima biscottata German eine Art sardischen Brotes.

passionèra , nf Definition genia de frore chi faet a cannàile longu e bogat unu frore asulu o sambíngiu Sentences sa passionera est ingespiada de su asulu de su celu Scientific Terminology fr, passiflora coerulea Etymon ctl. passionera Translations French fleur de la passion English passionflower Spanish flor de la pasión Italian passiflòra, fiór di passióne German himmelblaue Passionsblume.

peúnca , nf, nm: peuncu, piucu, piuncu Definition de is mígias, sa parte chi bestit su pei: dhu narant fintzes po mígia etotu (ma curtza) Idioms csn: mòrrere a peuncu = mòrrere de maladia longa; èssere a peuncu = iscrutzu, fintzas pòbiru meda; bocàrenne piuncos de ccn. cosa = fàghere atzola, àerendhe profetu, arrènnesciri; no si ne bidet piuncu = mancu arrastu Sentences fachiat piuncos de lana a bèndhere ◊ fint iscurtos e in piuncos ◊ ti apo imbolicau sos pedes chin piuncos ◊ fit chin sas iscarpas tapuledhadas e sos piuncos istampaos 2. de s'istrantza mancu piuncu si ne vidiat Scientific Terminology bst Etymon ctl. peuc Translations French pied de la chaussette English stocking-sole Spanish pie Italian pedule German Strumpfsohle.

píchidu , agt: pícidu, pídicu, pídigu, píghidu, pígidu, píjidu, píxidu Definition niedhu che pighe, niedhu meda, bene, parívile, e fintzes lúghidu (e po cussu a bortas nau cun significau de bonu, imbénnidu, cotu, nau de colore càrrigu)/ niedhu píghidu (nau de unu po su tzacu) = arrennegau meda Synonyms e antonyms pighidosu, píghinu, pigorinu Sentences tota píghida est s'aera ◊ sa cusséntzia nostra càmbiat a s'imbesse: prus est píchida e prus sos pilos sunt biancos ◊ nues píghidas ant iscorvuladu bírridos de abba ◊ sont cambiandhe intinu cudhos píghidos pilos issipios 2. comente at próidu, sas àrbures zughent sa foza bella píghida Etymon ltn. *picidus Translations French noir comme de la poix English piceus Spanish píceo Italian pìceo German pechig.

píchiu , nm Definition sonu o cropu, tzochedhu a sa genna po si giare a intèndhere pedindho de intrare a una domo, o de apèrrere; fintzes genia de tocu de campana: po tocare sa missa bàscia si fadiat a p. (din, din, din); in cobertantza, pistighíngiu, pentzamentu Synonyms e antonyms tzocu / arraolu, pensamentu Sentences in su portali, totu tremi tremi aferrat s'anella e donat unu pichiedhu ◊ lah, cussu est su píchiu de su posteri! ◊ ti apu connotu a su píchiu 3. custa borta giutzo unu bellu píchiu in conca! Translations French action de frapper à la porte English knock Spanish golpe dado al llamar a la puerta Italian bussata German Anklopfen.

pilicàrju , nm: piligraxu Definition unu de is tantos númenes in cobertantza po nàrrere sa natura de sa fémina; a logos est fintzes su parapunta niedhu Synonyms e antonyms brodho, budhudhu, cunnu, pillitu, piricochedhu, porposeo Etymon srd. Translations French sexe de la femme English cunt Spanish coño Italian fica German Feige, Fotze.

pirmàre , vrb: aprimmare, primai, primare, primmai, primmare Definition essire a primma, su pigare coment'e un'ofesa grave una diferéntzia o iscórriu, ma fintzes fàere ofèndhere e pigare dispraxere; nau de sa die, de is àrias, intrullare, ammontare s'aera de nues Synonyms e antonyms abbrodhiare, abruncudhiri, acasidhare, annicare, annozare, atrafudhai, ingromorare, pudhare 1, ufredhare Sentences proite ti ses pirmatu chin isse? ◊ proite l'as primmadu? ◊ is duas sorres si furint primadas e no dh’iant giau mancu una manu de agiudu 2. sa die si est primmendhe, so bidindhe nues carrarzendhe s'aera Etymon srd. Translations French faire la moue, bouder English to sulk Spanish enfurruñarse Italian imbronciare German schmollen.

pititéri , agt Definition nau de ccn., chi cricat is pititos, chi punnat a papare is cosas prus saborias Synonyms e antonyms allicantzadu, assorjoladu, pipiteri, pititarzu Sentences fit azicu crétiu e pititeri e no manicabat mai de su chi manicabant sos àteros Etymon srd. Translations French qui aime la cuisine soignée English tasteful (eater) Spanish gourmet, exigente en la comida Italian ricercato nel mangiare German gewählt essen.

pizólu 1 , nm Definition fossighedhu chi si faet in calecuna cosa (es. tidale, bardúfola) Synonyms e antonyms ciarolu, cocone 1, fítulu, isgabbu, majodha Translations French marque (de la variole) English cowherd of the maremma Spanish agujerito Italian bùttero German Pockennarbe.

prammarítza, prammarítzia , nf Definition su fedu minudu o trotischedhu (upm) de sa canina, ma fintzes sa canina manna bona de pòdere papare (cantu una manu) Synonyms e antonyms cania 1 Sentences cussus candu benint a pigai pisci circant sempri prammarítzia 2. sa cania… candu est matuca cantu sa manu dhi naraus prammaritza e candu est prus piticu dhi naraus caniotu Scientific Terminology psc Translations French alevin de la daurade English gilthead bream alevin Spanish alevín de dorada Italian avannòtto dell'orata German Fischbrut der Goldbrasse.

pudhérigas , nf pl Definition casus cotus, màncias orrúbias chi essint in is cambas a fortza de dhas aparare nuas a su fogu, cosa chi a logos narant casuéciu Synonyms e antonyms càricas, chichiridhas, pudhedras Translations French taches rouges de la peau à cause de la chaleur English caloric spot Spanish cloasma producido por el calor Italian cloasma calòrico German Leberfleck (wegen der Feuerhitze).

pudhínu , agt Definition de pudhu, de pudha; nau de gente, chi istat sèmpere in domo Synonyms e antonyms domaresu, casandrinu Idioms csn: andhare o cúrrere a p. = acudire che pudhas, andhare ifatu comente faghent sas pudhas addaghi las cramant a lis betare cosa; nàrrere a p. = a tantas bias, coment'e cramendhe pudhas, coment'e pudhas cantendhe; ingullire a p. = che a sas pudhas, intreu, chentza mastigare Sentences préigu, piugu pudhinu, erba pudhina 2. su guvernu italianu a inoghe at mandhadu bator frillos de ministros cun fàulas repitidas a pudhinu annos e annos Surnames and Proverbs smb: Puddinu Etymon srd. Translations French de la volaille English fowl Spanish de las aves de corral Italian pollino German Hühner, Huhn.

refaciài, refaciàre , vrb: arrefaciare, refatzare, rifatzare, rinfaciai, rinfaciare Definition nàrrere in cara a unu su male chi at fatu, betare in face una cosa a unu coment'e brigandhodhu, giaendhodhi curpas Synonyms e antonyms acarai, agiostrare, atzuridare, cadojare, iscamurriare, rumbicare, sfacidhai, sfacidhiri Sentences zughiat un'incristada coment'e unu chi teniat cosa meda de li rifatzare ◊ semus fradile e sorrastra: pro chi sies póveru, si cojuamus, a su nessi no amus de nos rifaciare sas ratzas Translations French reprocher, jeter à la figure (fam.) English to throwin s.o.'s face (sthg.) Spanish reprochar, echar en cara Italian rinfacciare German vorhalten.

rumbicàre , vrb Definition arrespòndhere, in su chistionu, a su chi narat unu, ma mescamente refatzare calecuna cosa, arregodare a unu coment'e a briga, a impróveru (ca no ndhe at fatu contu), su bene chi dhi ant fatu Synonyms e antonyms afrontai, agiostrare, atzuridare, cadojare, iscamurriare Sentences s'àteru in lestresa rumbichesit a totu su chi s'ómine li nesit Etymon itl. rimbeccare Translations French jeter à la figure (fam.) English to fling in s.o. face Spanish reprochar, echar en cara Italian rinfacciare German vorhalten.

rundài , vrb: arrundai, orrundai, rundhare, runnare Definition essire, andhare a rundha, andhare peri su logu; istare in giru chentza impreu Synonyms e antonyms bagamundai, barrantzellare, cilindronare, faghinerare, inghirintinare, meriolare, zirare Sentences so rundhendhe tota chida pro no istare sa zente chensciosa 2. ite bi sezis rundhendhe in cue, ca no cheret su mere a bi colare?! ◊ rundhabat in sas tancas a die e a note ◊ sas feras istant rundhendhe in su buscu 3. petzi ses bonu a rundhare introidha chentza contu e chentza cabu! ◊ una note fit rundhendhe in tzitade Etymon spn. rondar Translations French faire la ronde English to do the rounds Spanish rondar Italian far la rónda German die Runde machen.

ruspièdha , nf Definition saliedha chi essit in buca candho si pentzat a calecuna cosa de papare licàngia, chi praghet Etymon srd. Translations French eau à la bouche English mouth water Spanish boca agua (hacérsele la) Italian acquolina German Wasser das im Mund läuft (Appetit).

sa , art, prn: cià, tza Definition artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene fémina sing. (sa barra, sa corte, sa domu, sa fémina, sa gana, sa lepa, sa mama, sa nue, sa panatera, sa pipia, sa sorri, sa téula), andhat sèmpere bene apostrofau cun númenes chi cumènciant cun vocale (s'ànima, s'arte, s'eréntzia, s'intrada, s'ispina, s'olia, s'ortalíssia, s'umbra): si ponet sèmpere cun númenes upm. (es. sa folla, sa méndhula, sa nuxedha, s'olia, sa musca) e candho inditant su paru, s'arratza, totu sa genia (es. sa craba = totu is crabas, su paru cràbinu, sa fémina = totu is féminas, su paru fémina); che a totu is artículos est pronúmene puru (cun significau de cudha, sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare); cun prep.: a, cun, de, in, pro sa (in srd. no faet mai “articolata”!); su pl. sas, is, as / a/c.: cun númene de parentela inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona-sugetu de sa fràsia (es. Antoni est bénnidu cun sa muzere; sa muzere est essida a cumandhu = cale muzere? cussa de s'ómine chi seus naendho / in sa de... = anch'e ..., a che… (sèmpere gente); sa ’irgonza!… = ita brigúngia! Sentences sa die de sa Sardinna ◊ sa domu de sa mama ◊ o sa tzia!, o sa meri! 2. sa chi mi piaghet mi chírrio ◊ mi pigu sa chi istimu dèu, a mulleri ◊ piga sa chi boles 3. sa pudha mia criat in sa de compare ◊ a sa de su conaju bi andhaiat àtera zente ◊ unu de sos chimbe fradighedhos andheit a sa de babbu e lu pregunteit, ma babbu lu giagareit nèndheli a si ndhe torrare a sa de nois 4. Antoni fit cun sa muzere ◊ su pipiu est cun sa mama Etymon ltn. ipsa Translations French la, celle English the, that Spanish la Italian la, quélla German die, jene.

salibèdhas , nf pl Definition salias longas, sa salia chi essit pentzandho o castiandho cosas bonas de papare Translations French eau à la bouche English mouth water Spanish saliva, agua Italian acquolina (in bócca) German Speichel im Mund zusammenlaufen) (Wasser).

scaràda , nf: iscarada*, scarara Definition genia de cuntratu po fàere unu trebballu a prétziu firmu; genia de trebballu chi si faet in pischera (si càmbiant noas totu is cannitzadas o prantas) Idioms csn: pigai o donai faina, comparai, bèndiri a s.; fuedhai a s. = faedhare chentza rispetu, chentza birgonza; a s. = (puru) unu ifatu de s'àteru, a meda, a cótimu, a trivas Sentences no ti mortificas pighendi scaradas, pagus giorronadas fais a su mesi ◊ messànt a scarada, po si fai onori ◊ dhoi at genti istenteriada chi est a scarada fendi tontesas ◊ anguidha a scarada!… a scarada anguidha bella!… 2. de sa classi mia ndi tengu unu cun su bràciu bogau, unu cun su brúciu segau, una cun sa manu pista… a scarada! 3. e it'est cussa scarara de "gruppi folk"?! Translations French travail à la pièce (aux pièces) English job contract Spanish destajo Italian còttimo German Akkord, Akkordarbeit.