farcài , vrb: afracai* 1,
flacai,
fracai 1 Definition
fàere pisca de pische o cassa de pigiones a lughe de fogu o de lantione o farca
Sentences
candu su stàinu est abertu no fait a fracai ◊ a fracai bollit nai a allui sa làmpada e pungi su pisci chi si aciapat
Scientific Terminology
pscd.
Translations
French
pêcher à la lanterneu
English
night fishing or chasing with a lamp
Spanish
cazar con candil
Italian
frugnolare
German
mit der Blendlaterne fischen o. jagen.
farígu, fàrigu , nm Definition
una parte de sa farra, bona prus che àteru po animales; a logos, órgiu móliu po animales; símbula grussa; coment'e farra de orrunchinadura de linna chi faent unos cantu bobbois candho sa linna est bècia; a logos, su frore de su binu, su frore de su samucu; in cobertantza, fintzes brutore, muga, sordi / terra de bonu farigu = a matza de castàngia, fatia, isorta che farina
Synonyms e antonyms
farrixedha,
popoine
Sentences
po fai s'ambulau si coit su farigu ◊ su canistedhu si bestiat a festa chin sa biancura de su farigu nou
2.
béciu fut Batista Nuxis, ca portada su farigu in is genugus!
Surnames and Proverbs
smb:
Farigu
Etymon
ltn.
farric(u)lum
Translations
French
farine avec de la repasse
English
flour with fine bran
Spanish
harina con moyuelo
Italian
farina con cruschèllo
German
Kleienmehl.
finantzéri , nm: finantzieri Definition
guàrdia de finantza; chie istúdiat e connoschet is chistiones de sa finantza o amministrat dinare
Synonyms e antonyms
finantza
/
banchieri
Scientific Terminology
prf
Translations
French
agent de la "Guardia di Finanza"
English
custom officer,
financier
Spanish
guardia de la policía fiscal,
financiero
Italian
finanzière
German
Zöllner,
Zollbeamte,
Steuerfahnder,
Finanzier.
fodhòne , nm Definition
su fodhe de s'àghina, su pigiolu de su pibione, ma fintzes castàngia aortitza, totu corgiolu; su fundhurúgiu chi abbarrat de is regras de su mele faendho sa chera
Synonyms e antonyms
bodhone,
fodhocu
Sentences
soe che nuche chentza chivu o de s'àchina solu su fodhone
Surnames and Proverbs
smb:
Foddone
Scientific Terminology
rbr.
Etymon
srd.
Translations
French
pelure de la grume
English
grape-skin
Spanish
hollejo
Italian
fiòcine
German
Weintraubenschale.
frundhàre , vrb: frundhiare,
frundiai Definition
tirare a passígia, iscúdere o imbolare a frundha; fuliare, betare a s'àliga
Synonyms e antonyms
arremilai,
frumbulare,
infrundulae
/
foliai,
frundhire,
iscavulai,
sciuliai 1
2.
duos bratzos che dha sunt istesiandhe e frundhiandhe a cara a inue fut
Etymon
srd.
Translations
French
lancer des pierres avec la fronde
English
to sling
Spanish
hondear
Italian
frombolare
German
schleudern.
galligiài, galligiàre , vrb: gallizare Definition
su si crèdere meda, fàere su prepotente e cricare de cumandhare aprofitandho de chie est prus piticu, prus débbile, fàere su brafanteri, su sprodhenti
Synonyms e antonyms
galligare
Sentences
est inútili chi bollais galligiai po cuai su pudesciori! ◊ trainedhu como aundhadu gallizas e minetas! ◊ como gallizas ca no ch'est babbu tou a ti domare! ◊ est gallizendhe cun cussos pisedhos, ca isse est prus mannu! ◊ si no fia istadu goi chentza brios, in domo mia isse no che aiat gallizadu! (Z.Zazzu)
Etymon
ctl.
gallejar
Translations
French
faire la loi à qqn
English
to lord it
Spanish
señorear,
mangonear
Italian
spadroneggiare
German
tyrannisieren.
giubbilasciòne, giubbilatziòni , nf Definition
s'acabbada, sa essia de unu postu de trebballu po pensionamentu
Synonyms e antonyms
pensionamentu
Sentences
daghi bideint chi fia malegontza mi deint giubbilascione ◊ a is becesas si gosat sa giubbilatzioni
Translations
French
mise à la retraite
English
pensioning
Spanish
jubilación
Italian
pensionaménto
German
Pensionierung,
Verrentung.
grína, grínas , nf Definition
su lugore chi si biet in is àrias, in su fundhale, candho est abbreschendho
Synonyms e antonyms
grindha,
nea,
riga
Idioms
csn:
pònnere grina, grinas = obrèsciri; mala grina = colore de chie est in cara mala; grina vona = cara bona, in colore, chi istat bene; giambare grina = cambiai bisura
Sentences
connòschere ti cheria dae candho grina as postu in s'orizonte ◊ ealla sa grina imprelleada de lentore a prima lughe! ◊ est isetendhe sa grina de unu die prommissu e sonniadu ◊ candho ti pesas, grina, cun su sole chi potat ispannare custos oxos de fumu, de chixina?
2.
cunzat torra sos ojos, perdet grina e si faghet a cara de chixina (P.Casu)◊ de grina det giambare dogni cosa, det alvèschere in coro s'isperàntzia ◊ unu mucatore niedhu l'imbólicat sa cara in grina de chera santa
Surnames and Proverbs
smb:
Grina
Scientific Terminology
sdi
Etymon
srd.
Translations
French
la clarté de l'aube
English
the first light of dawn
Spanish
aurora
Italian
chiaróre dell'alba
German
Morgendämmerung.
icudhéi , avb: incudhae,
incudhai,
incudhane,
incudhani,
ingudhani,
ingudhanis,
ingudheni,
ingudhenis,
incudheis,
incudheni,
inicudhei Definition
in cudhu logu: avb. de logu atesu de chie est foedhandho e de chie est iscurtandho
Synonyms e antonyms
acudhae,
deinní,
incudhéniche,
incudhéchisi,
incudhóriche,
iniendhe
Sentences
che l'at giuta a incudhae subra ue no esistit ne fàmine e ne fritu ◊ unu dha spítzuat a innòi, s'atru a ingudhanis, fintzas a candu si ghetant apari! ◊ fint partidos chie a innoghe, chie a incudhane ◊ ispítzua de innòi, tasta de ingudhani, dhi est incumintzau a praxi
Etymon
srd.
Translations
French
là,
delà
English
there
Spanish
allá,
allí
Italian
là,
di là
German
dort.
icúi , avb: iggue,
igue,
igui,
incua,
incuche,
incuci,
incue,
incui,
incuna,
incuni,
ingui,
inigui Definition
in cue, in cuche: su logu acanta (no sèmpere in sensu materiale) a chie est iscurtandho
Synonyms e antonyms
acue,
cube,
inèlondhe,
inguna
| ctr.
innoce
Sentences
sa corsària de sos coros est igue ◊ no est comente naras tue: sempre peus inoghe est de igue! ◊ incuci a fradi miu dh'ant invitau coment'e bagadiu ◊ essitindhe da'incua, brinca sa cresura! (G.Farris)◊ dhu portant a un'ispéntuma e incuna nci dhu betant ◊ pentzaiaus ca sa cosa finiat incui
Etymon
srd.
Translations
French
là,
ici
English
there
Spanish
allá,
allí
Italian
lì
German
dort,
da.
ifachilàre , vrb: ifachilliare Definition
betare in cara, nàrrere in cara a unu su male chi at fatu coment’e brigandhodhu e faendhodhu a bregúngia, lígere sa vida, bogare in bregúngia a ccn.
Synonyms e antonyms
abbirgonzire,
afachilare,
refaciai
Sentences
su maridu a boches artas candho ghirabat l'ifachilliabat totu su chi fachiat, ca nanchi fit male fatu ◊ criticabant e ifachilliabant sa miséria a chie la zuchiat pitzicada a costas
Etymon
srd.
Translations
French
reprocher,
jeter à la figure
English
to fling in s.o's face (stg)
Spanish
reprochar
Italian
rinfacciare
German
vorhalten.
ifritàda , nf Definition
su ifridare
Synonyms e antonyms
ifriscada
| ctr.
caentada,
imbudhighinada
Sentences
arratza de ifritada sa chi at fatu de deris a oe!…
Etymon
srd.
Translations
French
baisse de la température
English
cooling
Spanish
baja de temperatura
Italian
abbassaménto di temperatura
German
Abkühlen.
ifutíre , vrb: irfutire,
sfutiri Definition
pigare a befa, leare in giru
Synonyms e antonyms
cantonare,
irfútere*,
strochillai
Sentences
l'ifutiat nèndheli chi tantu no bi resessiat
Translations
French
se payer la tête,
se ficher
English
to pull s.o's leg
Spanish
tomar el pelo
Italian
sfóttere
German
aufziehen.
igumàrras , nm: irgumarras Definition
bicru o boe marinu; genia de lampada chentza tronu chi si biet atesu su note
Synonyms e antonyms
bigumarru*,
circumarra,
giogumarras,
gulumarru,
vigumarras
2.
bidia su Vesúviu a igumarras e a coloriduras sèmpere divèscias (E.Giordano)
Scientific Terminology
anar, monachus monachus
Translations
French
phoque moine de la Méditerranée,
éclair
English
monk seal,
lightning
Spanish
foca monje
Italian
foca mònaca,
lampo sécco
German
Mittelmeer Mönchsrobbe,
Blitz.
illabinàre , vrb: illainare,
illainari Definition
èssere a iscurrentziadura, fàere alloina, ladamíngiu a brodu, portare s’iscurréntzia e indebbilitare
Synonyms e antonyms
allainare,
atilimai,
iscacaredhare,
iscussurare 1,
tirchinare
2.
a tui t'illainat su fragu de sa fà
Translations
French
avoir la diarrhée,
foirer
English
to have diarrhoea
Spanish
tener cagalera,
tener diarrea
Italian
avére la sciòlta,
avére la diarrèa
German
Durchfall bekommen,
Durchfall haben.
illegàdu , agt Definition
chi no est in sa lei, chi no faet su de sa lei
Translations
French
hors la loi
English
outlaw
Spanish
bandido
Italian
fuòri légge
German
ungesetzlich.
imbucài, imbucàre, imbucàri , vrb: immucare Definition
pònnere in buca; intrare, fàere intrare a unu logu (e fintzes abbojare, atobiare); pigare o cumenciare a fàere calecuna cosa
Synonyms e antonyms
comentzari,
imbrocare,
inghitzai,
intrae
Idioms
csn:
i. una cosa a unu = prenàrelu, ponnerecheli carchi idea in conca; i. una fàula a unu = contàreli fàulas, fàghereli a crere cosas chi no sunt; imbucaisí dogna cosa = crere totu; no ischire da' ube l'i. = no isciri de aundi cummentzai a fai unu trabballu, o una chistioni; i. una surra a unu = surraidhu; imbucare una lítera = betarechela in sa casseta ue collint sa posta in tuca
Sentences
zughiat in manu unu cantu de pane e imbucadu si che l'at ◊ imbucadichelu custu bículu de pane!
2.
sos boes che cherent imbucados in sa tanca ◊ imbucàdeche sos canes in sa malesa a ndhe suguzare sos porcrabos! ◊ at imbucatu un'amica chi no bidiat dae pitzinnia (G.Farris)◊ atacamos unu dae un'ala e unu dae s'àtera e nos imbucamos a mesu caminu (E.A.Bernardini)◊ segunnu inue che imbucat no torrat a presse!◊ Pilighita no bolit imbucari a criari!◊ immuca, immuca: tira sa coldiola e ispigne sa genna!
3.
dhi fut imbucada una grandu timoria ◊ est imbucandumí unu fàmini!…◊ bufit una tassixedha, ca dhi fait imbucai apititu! ◊ imbuchit, bengat aintru! ◊ si su dinai nc'est essiu, bolit nai ca est peri imbucau! ◊ lasso sa bidha e imbuco in su caminu ◊ no funtzionat bèni ca dhui at imbucau abba in mesu de is orrollianas
4.
at imbucau a castiare, a pròere, a prànghere, a ríere, a chistionare ◊ l'imbucas a bufare dae manzanu: a candho a sero pares un'istratzu! (Tz.Muredda)
Translations
French
nourrir à la petite cuillère
English
to feed,
to prompt,
to enter,
to begin
Spanish
alimentar,
embocar
Italian
imboccare
German
in den Mund stecken,
einbiegen.
impannàe, impannài, impannàre , vrb Definition
pònnere impannu, coment'e leare sa vista cun calecuna cosa chi no lassat bíere bene (es. fumu), pònnere in ogos una genia de velu; leare o annapare sa vista cun sa lughe a tropu; a logos, fascare (mescamente nau po pipios piticos) e fintzes carragiare, ammontare, pònnere s'aforru
Synonyms e antonyms
afuscai,
annapai,
imbelare,
inchelare,
infuscai,
intelai
/
alluinai,
illughinare
/
fascai
/
carragiai
/
forrare
Sentences
una nue trista impannadu mi at sa vista (Grolle)◊ sos ojos mios si sunt impannados, sas manos si sunt fatas tremuleas ◊ de néula lu bides impannadu ◊ cussos ammentos li vatuant tristura a su coro impannànneli sos ocros
2.
su sole m'impannat ◊ si ant postu sas manos in cara pro no los impannare su sole
3.
s’àcua aviendi de sa diga nd’impannat totu su sartu bonu de sa forada de monti ◊ su sartu fut impannau de bestiàmini ◊ su celu fut impannendusì e si fut serrau in totu de s'annúelu
Etymon
spn.
Translations
French
brouiller la vue
English
to mist (up)
Spanish
empañar
Italian
appannare
German
verschleiern.
imperaulàre , vrb Definition
foedhare tempus innanti cun ccn. po àere calecuna cosa e giare su foedhu, impromítere
Synonyms e antonyms
aparagulare
2.
chie fit già imperaulada, chie deviat atèndhere in domo, chie si deviat fàghere monza e neune lu cheriat ◊ sa robba mi l'ant chircada in medas e so imperauladu cun paritzos
Etymon
srd.
Translations
French
prendre la parole,
passer la parole à qqn
English
to reserve
Spanish
apalabrar,
reservar
Italian
prenotare
German
vorbestellen.
impressàdu , pps, agt Definition
de impressare; chi tenet presse / avb. a s'impressada = impresse
Synonyms e antonyms
acodiu,
allestridu,
impressaridu,
impressidu
/
ttrs. imprissadu
| ctr.
adasiau,
immajonadu
2.
sigo, timendhe de mi perdire in buturinos caminendhe impressadu ◊ impressados sezis? tratenide!
3.
a s'impressada onzi isperànscia ti che ses gitendhe
Etymon
srd.
Translations
French
qui a de la hâte
English
hurried
Spanish
presuroso,
apresurado
Italian
frettolóso
German
eilig.