maciamúrru , nm: matemurru,
matimurru,
matzamurru,
matzimurru Definition
genia de supa cun pane o biscotos; pane cotu cun bagna; cosa fata a improdhu, male; matimurru dhu narant fintzes po avolotu, burdellu / fàghere a sa matzimurrina = a coredhu, a improdhu
Synonyms e antonyms
martiguserzu,
matimbródhiu,
milciamuredhu
/
abbunzadura
Sentences
cussa est genti chi no si acuntentat de papai matzamurru: bolit aligusta! ◊ mammai su civraxu tostau dhu coit a matzamurru
2.
e ite ndhe naras de su matemurru chi sunt cumbinandhe sos zòvanos? ◊ custu coju essit unu matimurru! ◊ de totu custu matzamurru iat cumpréndiu ca megàt de si morri de fàmini
Etymon
itl.
Translations
French
soupe de pain cuit avec de la sauce
English
bread cooked with sauce,
mess
Spanish
calandraca,
sopa de pan y galletas,
barullo
Italian
mazzamurro
German
eine Brotsuppesorte,
Brotbrei mit Tomatensauce,
Hudelei,
Heidenlärm.
mamúdu , agt, nm: mamutu,
mumutu Definition
nau de s'iscuru meda, candho no si biet nudha; iscuru meda, iscurigore
Synonyms e antonyms
mamucu,
mútiu
Sentences
in s'iscuru mumutu un'ómine s'at pérdiu custa note…◊ custu nche intrat in s'iscuru mamutu de s'irménticu
2.
semmus a mumutu a no si biet mancu a irrocare!
Etymon
srd.
Translations
French
nuit noire,
noir comme dans un four,
noir comme dans la gueule d'un loup
English
pitch dark
Spanish
obscuro como boca de lobo
Italian
bùio pésto
German
stockdunkel.
manigiàda , nf: manizada Definition
su manigiare; sa móvia de sa manu po fàere calecuna cosa, fintzes chentza dha fàere de abberu
Synonyms e antonyms
ammiada,
ingestu,
mesurada,
movitada,
tramesada
Sentences
ti ses che colora ischirchinadu ebbi'ebbia pro sa manizada de duas "capas" e duas "tizetas"
2.
si li fato sa manizada, cussu cane si che fuit ◊ ti bastet sa manizada! ◊ sa gente fut totu a manigiadas e a boghes po su piciochedhu a cuadhu ca fut binchendho
Etymon
srd.
Translations
French
signe,
geste de la main
English
wave (of the hand)
Spanish
ademán,
seña con la mano
Italian
cénno della mano
German
Handzeichen.
mannarésu , nm Definition
segure manna
Scientific Terminology
ans
Etymon
itl.
mannarese
Translations
French
hache (du bourreau),
couperet (de la guillotine)
English
axe
Spanish
hacha,
segur
Italian
mannàia
German
Beil.
maretàre , vrb: ammaretae,
maretzai Definition
mòvere che is undhas de su mare
Synonyms e antonyms
marugliai
Sentences
su trigu est maretendhe ◊ bido sos fiores maretados ◊ maju bellu in sos campos laorados maretendhe presentat su laore
Translations
French
flotter,
il y a eu de la tempête ou la tempête a fait rage (v. imp.)
English
to be wavy
Spanish
olear,
encresparse
Italian
fluttuare,
mareggiare
German
wogen.
marína , nf Definition
su mare pruschetotu ororu de sa terra, su prus acanta; genia de corpus militare chi manígiat is naves e andhat peri is mares
Sentences
Deus a nosu at cuncédiu unu mannu capitali de sa marina a Fonni ◊ deris unu canàriu falat a sa marina, faghe e no faghe die…
2.
Sesetu est tenenti de Marina ◊ a Tamasu ndi dh’iant pigau sordau in sa Marina e dh’iant imbarcau cumenti a cannoneri
Etymon
itl.
Translations
French
bord de la mer,
marine
English
coast (line),
navy
Spanish
marina
Italian
marina
German
Meeresküste,
Marine.
mèa , agt, prn: mia Definition
agt. e prn. sing. f. de 1ˆ persona sing. chi giaet un'idea de possessu meu, de apartenidura a mimi, a mie, a bortas nau prus che àteru po istima, cun làstima / a./c. a logos sa forma mea currespondhet a sa forma mimi, mimme, mie in cmpl (es. ant faedhau apustis de mea = apustis de mimi, apustis meu)
Sentences
parto torra pessandhe chin tristesa a cantu ses ciambada, bidha mea ◊ mamma mia bella! ◊ Nostra Segnora mia, azuàdennos bois! ◊ sorre mia, ite ti poto fàghere deo si mancu sos tuos ti ant pótidu azuare?
2.
custa domo est sa mia ◊ sa cosa tua a tie, sa mia a mie
Etymon
ltn.
mea
Translations
French
ma (adj.),
la mienne (pron.)
English
my
Spanish
mi
Italian
mia
German
meine,
meine,
die meine,
die meinige.
mediài , vrb: ammediai 1,
mediare 1,
meriai,
meriare,
merijare,
miriare Definition
nau mescamente de su bestiàmene, passare is oras de sole prus forte, in istade, in su meriagru, istare in s'umbra
Synonyms e antonyms
acamai,
meliagrare
Sentences
sas berbeghes fint meriendhe suta de sa nughe ◊ candho sa robba comintzat a meriare, comente imbudhighinat sole, che la trubbas a sa sedha, a suta de sos chercos ◊ una piga est mediandhe in d-unu ratu ◊ in s’ora prus cajente de sa die issu est merijandhe
Scientific Terminology
pst
Etymon
ltn.
meridiare
Translations
French
faire la méridienne,
faire la sieste
English
to have a siesta,
to stay in the shade
Spanish
sestear
Italian
meriggiare,
stare all'ómbra
German
im Schatten Mittagsruhe halten.
medràre , vrb Definition
mediare in is maneras de fàere, in su cumportamentu, callai a cerbedhu, imparare a èssere méngius
Synonyms e antonyms
afrenai,
arregulai,
insabiai,
medrire,
moderai
Etymon
spn.
medrar
Translations
French
s'assagir,
revenir à la raison
English
to recover one's wits
Spanish
sentar la cabeza
Italian
rinsavire
German
wieder vernünftig werden.
meliagràre , vrb: ammeriagare,
meriaciare,
meriacrare,
meriagare,
miliacrare,
miliagrare,
miriaciare,
miriacrare,
miriagare,
miriagrare Definition
nau mescamente de su bestiàmene, passare is oras de basca, de sole prus forte, in istade, in su meriagru, istare in s'umbra
Synonyms e antonyms
ammediai 1,
merajare
Sentences
sos pastores controllant donzi tantu sos masones chi sunt meliagrendhe ◊ in cudhu padentinu de sabucos li piachiat a meriacrare ◊ in custu logu no che at umbras bonas pro miriagrare ◊ s'alveghe miliagrat, baca e bígiu cun sa coa si catzant sa musca
Etymon
srd.
Translations
French
faire la méridienne,
faire la sieste
English
to have a siesta,
to stay in the shade
Spanish
sestear
Italian
meriggiare,
stare all'ómbra
German
im Schatten Mittagsruhe halten.
mendigài , vrb: mindhigàre,
mindigai,
minnicare Definition
pedire sa lemúsina, fàere su pedidore; torrare, o èssere, a míndhigu
Synonyms e antonyms
lemusinai,
pedie,
pedulianare,
mischinzare
/
abasciai,
amenguai,
immenguare,
miminare,
torrae
/
arrunzinare
| ctr.
donai,
giare
/
errichire
Sentences
a unu mindhigu no li mancat it'e mindhigare ◊ cussos no si abbarrant a mannos a minnicare pasturas e mànnicos dae palas de sos àteros
2.
est mindigada sa sustàntzia chi lompit a is fròngias
Translations
French
mendier,
être en difficultés financières,
vivre dans la gêne
English
to beg,
to be in shortage
Spanish
mendigar,
vivir en la estrechez
Italian
mendicare,
èssere in ristrettézze
German
betteln,
in beschränkten Verhältnissen leben,
abgebrannt sein.
mi , prn Definition
prn. de 1ˆ persona sing. siat m. che f. manigiau coment'e cmpl. diretu o indiretu: iscriendho si ponet méngius abbandha candho si narat innanti de su vrb., totu a unu cun su vrb. candho si narat apustis cun imperativu o gerúndiu (postu deosi a úrtimu, dhue at logos chi diventat mia); segundhu su vrb. (prnl.) si ponet chentza un'impreu precisu: mi creu, m'impesso, mi pesso, mi parzo, mi fato (= creo, pentzo, pàrgio, fatzo, ma cun significau distintu de custos verbos)
Sentences
tue a mie mi ses bidindhe ◊ lèami cun tegus! ◊ bidindhe mi sezis? ◊ dha chistionu e issa parit ca est ascurtendimia ◊ Gesugristu miu, agiudamia tui! ◊ cun custa lepa est fàtzile chi mi sego ◊ seis agiudandhomi totus ◊ credeimia totu su chi seu nendi ca est berus!
2.
ite mi ndhe narais? ◊ ita mi fais? ◊ donamidha tui cussa cosa! ◊ mi segu un'arrogu de casu ◊ mi dhu pigu ◊ de cussa cosa no mi nd'apu lassau ◊ chi mi dhu giaes mi dhu leo
3.
como tenzo sonnu e mi drommo ◊ mi creu chi no tengas arrexoni ◊ innantis mi pesso, apustis andho ◊ m'impesso deo su mastru! ◊ biu m'eis a fillu miu? ◊ oe mi parzo menzus, mi est essida sa frebba ◊ dhu biu aici a mi fatzu: Custu depit èssi macu!
Etymon
ltn.
mihi, me
Translations
French
moi (oggetto e nei complementi retti da prep.),
me (termine,
in presenza di lo,
la,
li,
le,
ne),
me (compl.),
moi (con un verbo all'imperat. positivo)
English
to me
Spanish
me
Italian
me,
mi
German
mich (Akk.),
mir (Dat.).
mischinzàre , vrb Definition
èssere o istare in mischinzia, a mindhighiu, in su pagu a tropu, in su bisóngiu, àere bisóngiu / m. de… = àere bisonzu de…
Synonyms e antonyms
arrunzinare
Etymon
srd.
Translations
French
avoir de la pénurie
English
to be in shortage
Spanish
vivir en la estrechez
Italian
avére penùria
German
mangeln,
in beschränkten Verhältnissen leben,
abgebrannt sein.
nce, nche, nchi, nci , avb: che* Definition
avb. chi inditat logu, no sèmpere reale, de una manera pagu precisa, logu indefiniu (foras candho prus ainnanti si narat su foedhu chi inditat custu logu), e prus che àteru giaet un'idea de istesióngiu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est) ma podet inditare fintzes acostimentu: s'impreat istacau de su vrb. si est postu innanti, totu a unu cun su vrb. si est nau apustis (e cun prn. puru): bògache custa cosa!, toca, istesianci!, bessinci!, fuliancedhu!, bogancedhu!, ponincedhu!, ghetancedhu!, leachelu!, remonichelu!, picaenchelu!, vatunchelu!, essimichelu, fulliadechedhu!, enclíticu, nau che unícu foedhu cun sa forma verbale
Synonyms e antonyms
ci
/
bi,
ince
Sentences
nemos cheret andhare a nche batire sa botza ◊ cracu a perda a sa craba chi si nchi istésiat ◊ cumenti as fatu a nce dhu fai istrebedhai, su cani? ◊ oe nce funt is sindacaos ci nosi axudant ◊ sa bitella ti nce dha podes leare! ◊ si nche fit sichia a irfungudare ◊ su gurutu est astrintu ma nche colas ◊ - A si podet? a che sezis? ◊ nci fúliu is carramatzinas ◊ pentzanci e apustis mi arrispundis! ◊ si depeis essiri, esseidenci! ◊ seu intrada a cudha domu ponendidenchi su nasu torra
2.
dennantis a nce pònnere in marina a pè ince boliat peri coràgiu ◊ deo nce pogno sa matessi ispesa ◊ inoghe che cherias tue! ◊ che so essidu in Bono a cumandhu ◊ su pani ponincedhu in sa mesa ◊ e ita nci negótziat innòi? ◊ cussus piscixedhus no abetu prus po nce dhus papai: tengu fàmini!
Translations
French
y,
là,
en
English
there (here)
Spanish
aquí,
acá,
en este lugar,
allá,
allí,
en ese lugar
Italian
ce,
ci,
ne (avv. di luogo)
German
dort,
dorthin,
hier,
da,
hierher,
da durch,
von.
Nostrasennòra, Nostrasignòra , nf Definition
nostra segnora: sa mama de Cristos, cunsiderada mama de is cristianos puru
Translations
French
la Vierge
English
our lady
Spanish
la Virgen
Italian
la Madònna
German
die Madonna,
die Gottesmutter Maria.
odhiólu , nm Definition
sa trota candho est de naschidórgiu, ancora pitica
Synonyms e antonyms
groli,
seju 1,
sodhiscu,
trotischedha,
tzurrita
Scientific Terminology
psc
Etymon
srd.
Translations
French
alevin de la truite
English
fry trout
Spanish
alevín de la trucha
Italian
avannòtto della tròta
German
junge Forelle.
oldíu , nm: ordidu,
ordiu Definition
su filau chi s'isterret de unu ixubru a s'àteru in su telàrgiu (tramítidu in is litzas) po fàere su tessíngiu
Synonyms e antonyms
odríngiu
Scientific Terminology
ts
Translations
French
chaîne,
ensemble des fils parallèles disposés dans le sens de la longueur d'un tissu
English
warp
Spanish
urdimbre
Italian
ordito
German
Kette,
Zettel.
orminàre , vrb: urminare Definition
andhare aifatu de is peadas, cricare s'arrastu de bestiàmene, de gente, o fintzes cricare àteru; istare a su passa passa lassandho s'arrastu, catzigandho o imbrutandho su logu, andhare a giru fintzes chentza un'iscopu precisu, tanti po girare
Synonyms e antonyms
addromare,
arrestallai,
atratare,
ormizare,
trassigiai,
trateare
/
chilcare,
girai
Sentences
e ite bi sunt orminendhe, cussos, in su cunzadu nostru?
2.
no istes orminendhe ca apo samunadu in terra comogomo! ◊ apo àpidu totu s'ortu orminadu de bestiàmine ◊ finas in sa Luna che ant orminadu ◊ proite no ti assélias, cantu chi istas orminendhe chentza cabu?
Etymon
srd.
Translations
French
traquer,
laisser la trace
English
to leave marks
Spanish
rastrear,
dejar huellas
Italian
ormare,
lasciare le órme
German
der Fährte folgen,
verfolgen,
Spuren hinterlassen.
oscurèssere , vrb: oscurèssiri Definition
fàere o essire iscuru, note, iscurigare
Synonyms e antonyms
iscurèssere,
oscuressire,
iscorigai
| ctr.
abbrèschere
Sentences
altzat su sole divinu sos astros oscuressendhe
Etymon
spn.
Translations
French
faire nuit,
quand la nuit commence à tomber
English
to darken
Spanish
obscurecer,
anochecer
Italian
oscurare,
farsi bùio
German
dunkeln,
dunkel werden.
palivalàdu , agt Definition
nau de ccn., chi tenet pecu a is palas, chi dhas portat coment'e a gobba
Synonyms e antonyms
aggobbedhau,
bàdulu,
corcobau,
giumburudu,
palibróchinu,
palietadu,
paligrobedhatzu,
tzumbosu
| ctr.
ténneru
Etymon
srd.
Translations
French
qui a la cyphose
English
kyphotic
Spanish
jorobado
Italian
cifòtico
German
kyphotisch.